1930-1939ж саяси дағдарыстар

Осының бәрі КСРО-ның  Германиямен жақындасуының қажет  екендігін нығайта берді. Германия да өз тарапынан КСРО-мен жақындасудың жолын іздеуде еді. Чехия мен  Моравияны басып алған соң  Германия Польшаға көз тікті. Гитлер мұнда да Мюнхен сценарийін қайталағысы келді, алайда Англия мен Франция оның ойын талқылаудан бас тартып, Польшаға қорған болды. Оны басып алып, Германия Англия және Франциямен соғысуға тәуекел ете алмады. Гитлер Польшаға қауіпті қарсылас ретінде қараған жоқ, бірақ оны басып алса КСРО шекарасына шыға алатын еді. Берлин былай ойлады: егер КСРО антигермандық саясат жүргізе берсе, онда Германия басталғаннан-ақ екі майданда соғысуына тура келеді, оның үстіне жағдай 1914 жылға қарағанда да тиімсіз. Сондықтан да Англия мен Францияның бұл жолы міндеттемесін орындауға кепіл бергенін естігенде Гитлердің жынданғанын түсінуге болатын еді. Ол Англияны қуырып жеуге уәде берді. Артынша КСРО-мен жақындасты. КСРО-ны дипломатииялық шабуылдау жоспарымен қатар Польшаға қарсы соғыс кампаниясы жоспары да талқыланды. Оны бастау 26 тамызға белгіленді. 1939 жылдың тамызының ортасында КСРО дүниежүзілік саясат назарында болды.

21 тамызда Сталин Гитлерден  КСРО-мен өзара соғыс ашпау  туралы пакті жасауға ұмтылатынын  және даулы мәселелердің барлығын реттейтін кез келген қосымша келісімдерге қол қоюға дайын екенін білдірткен жеделхат алды. Гитлер Германияның сыртқы істер министрі И.Риббентропты осыған сай құжаттарға қол қою үшін 23 тамызға дейін қабылдауды өтінді. Сталинге КСРО соғысқа қатыспағандығы үшін Шығыс Европада көптен көксеп жүрген бақылауын орната алатындығы анық болды. 21 тамызда Сталин Англия және Франциямен жүргізіліп жаткан соғыс келіссөздерін белгісіз мерзімге үзу туралы қарар қабылдады. Ол Гитлерге кеңес-герман қатынастарында елеулі бетбұрыс болатындығына үміттенетінін және 23 тамызда Риббентропты қабылдауға келісім берген жеделхат жіберді. Риббентроп пен Молотов 1939 жылы 23 тамызда Кремльде өзара соғыс ашпау туралы келісім мен оған құпия хаттамаға қол қойды. Хаттамада екі жақ Шығыс Еуропада «мүдделі аймақ» шекарасын анықтау туралы келісті. Германия КСРО-ның Ресей империясының құрамына кірген Финляндия, Латвия, Эстония және Бессарабия территориясындағы ықпалын мойындады. КСРО Литваны Германия ықпалындағы аймақ деп таныды. Хаттамада Польшаның бөлшектенуі мүмкін деп көрсетілді, ол кезде шекара шебі Германия мен КСРО арасында «Керзон шебінен» батысырақ Нарев, Висла, Сан өзендері бойынша өтетін болды. Москвада құжаттарға қол қойылуы КСРО-ның сыртқы саясаты бағытының өзгергендігін тұжырымдады.

Дегенмен халықаралық  қатынастардағы дағдарыс екінші дүниежүзілік соғысын тудырды.

Екінші дүниежүзілік соғыс адамзат баласының тарихындағы  ең сүрапыл қанды соғыс. Бұл соғысқа жер шары халқының 80 пайызы тұратын дүниежүзінің 61 мемлекеті қатысты. Соғыс қимылдары барлық мұхиттарда, Евразияда да, Африкада да, Океанияда да жүрді. Бірінші дүниежүзілік соғыс 4 жылдан сәл ғана асса, екіншісі - 6 жылға созылды.

Ол барлық соғыстардың  ішінде бәрін жайпаған, қиратқан соғыс. Өлгендердің саны соншалықты, толық анықтау мүмкін болмағандықтан шамамен ғана анықталды. Сонғы деректер бойынша КСРО-дан өлгендер саны - 65-67 млн. адам. Оның жартысы бомбылаудан, жаппай атудан және депортацияда өлгендер; осының өзі соғыстың ерекше аяусыз болғандығын көрсетеді. Соғыстың барысында орасан зор материалдық байлықтар, мәдениет ескерткіштері жойылды, бүлінді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

ХХ ғасырдың 30-40 жылдары аралығындағы кезең халықаралық қатынастарда айрықша күрделілігімен ерекшеленеді. Аз ғана уақыт болғанымен осы кезеңде әлемдік тарихта үлкен өзгерістер жасалды. Дүние жүзіндегі ең үлкен саяси-экономикалық дағдарыстар да осы кезеңде жүзеге асты. Осы тұстағы ширыққан, шиеленіскен оқиғалар әлемдік сахнаға ірі мемлекеттерді тайталасқа шығарып, дүние жікке бөлінді. Бірінші дүниежүзілік соғыстың нәтижелеріне көңілі толмаған Германия мен Жапония таза агрессиялық жолға түсті.

Германияда билік басына фашистік жолды ұстанған А. Гитлердің  келуі жағдайды барған сайын ушықтыра түсті. Осы кезеңдегі халықаралық оқиғалардың даму барысына көз тіксек екінші дүниежүзілік соғысқа алғышарт жасалып жатқанын байқамау мүмкін емес еді. Сол секілді әлемнің үлкен бөлігін алып жатқан социалистік жүйедегі мемлекет СССР-дің пайда болып, қарқын ала түсуі де Еуропа елдерінің тынышын кетірді. Бұлар осы кедергіні жою мақсатында Германияны пайдалануды көздеді. Өйткені бұған Германияның бағыт алып отырған жолы, Чехословакияға, Польшаға қатысты даулы мәселелері мүмкіндік беретін еді.

Мюнхень Еуропадағы күштердің тепе-теңдігін бұзды. Франция Мюнхен келісіміне дейін Шағын Антанта елдерімен өзара көмек шарттарымен байланысты болды, бірақ Мюнхеннен кейін бұл шағын елдердің бәрі Гитлерге бас ұра бастады.

Ақыр соңында халықаралық  қатынастардағы дағдарыс әлемдік екінші соғыстың тууына алып келді.

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

1. Бережков В.М. Страницы дипломатической истории. М., 1987.

2. Большая Советская Энциклопедия, 3-е изд., М., СЭ.

3. Геббельс И. Дневники// Новая и новейшая история, 1995, №1-3.

4. Гитлер А. «Моя борьба» Ростов на Дону. ИТФ «Т-ОКО» 96 г.

5. Лидеры войны – Сталин, Рузвельт, Черчилль, Гитлер, Муссолини, 1995. с. 3-21, 22-40, 41-59.

6. И. Овсяный. 1939: последние недели мира. М., Изд-во полит. литературы, 1981.

7. История международных отношений. Учебник. М., 1990.

8. Мельников Д., Л. Черная. Преступник номер 1: нацистский режим и его фюрер, М., Новости, 1991.

9. Фомин В. Т., Империалистическая агрессия против Польши в 1939 году, М., 1952.

10. Фомин В.Т. Фашистская Германия во второй мировой войне. Сент 1939г. – июнь 1941г. М. Наука. С.-327.

11. Шеленберг В. Лабиринт. Мемуары гитлеровского разведчика. Дом Бируни. 1991.

12. Шпеер А. Гитлер готов к риску//Независимая газета, 1992, 25 августа.

13. Шпеер А. Воспоминание Смоленск-Москва, Русич-Прогресс, 1997.