Біріншілік профилактика

Трофикалық

 Парадонтальды ауруларды анықтаудың  диагностикалық реттілігі

1)  Медициналық, стоматологиялық   анамнез жинау

2)  Жалпы пародонтальды зерттеу  жүргізу

3)  Қызыл иектегі қабыну процестерін  анықтау

4)  Парадонтологиялық  зондтау

5)  Бактериологиялық зерттеу  жүргізу

6)  Стоматологиялық  зерттеу  жүргізу

7)  Тістің қозғалғыштық дәрежесін  анықтау

8)  Оклюзияның бар жоғын анықтау

9)  Периапикальды R-грамманың  интерпретациялары

Жергілікті қауып қатерлер

 Ауыз қуысының гигенасының  нашарлығы:тіс қағы,тіс тастары,табақшалары

 Тістердің бір-біріне өте  жақын орналасуы 

 Тіс қатарының дистопиясы

 Жұмсақ тағамдарды өте көп  пайдалану

 Тамақты бір жақпен жеу

 Тіс ақауларының  көп кездесуі

 Сілекей секрециясының азаюы

 Гипосоливация

 Токсикалық заттардың әсері 

 Механикалық бұзылыстар 

 Зиянды әдеттер

 Тіл мен ерін үзбесінің байламының ақаулары

 Ауыз қуысының кереберісінің тарлығы

Жалпы қауып – қатер факторлары

1 Эндокринды аурулар: қант диабеті, гармоналды бұзылысты аурулар

2 Нерв жүйесінің аурулары

3 Ревматизм

4 Туберкулез

5 Гиповитаминоз

6 Зат алмасудын бұзылыстары

Пародонт ауруының әсерінен ауыз қуысындағы байқалған жағдайлар

Жасқа байланысты

     Жас ұлғайған сайын  адамдардың пародогтқа деген  биімділігі де үлғаяды.Жетпіс  жастан асқанүлкен кісілердің 86% осы ауруға шалдыққан деп анықталды.Бұл  кісілердін жартысынан көбісінде  тістерін жұлдырғаны анықталды.

Темекі шегетендерге байланысты

       Қазіргі таңда  темекі шегетіндер арасында жасалған  тәжірибелер өте көп. 

          Темекі  никотині ауыз қуысына еңгеннен  бастап ол ондағы бактериялармен  қосылысы арқасында организмде  цитокиндердің көп бөлінуіне  әкеледі. Ал цитокин өз кезегінде  тістердің беріктік қасиетін  бұзып, пародонт ауруына әкеледі 

Қант диабет ауруына байланысты

      Қант диабеттпен  шалдығатын науқастарда да пародонт  ауруына көп шалдығады. Ондай  жағдайдын себебі қан тамырлар  бойындағы интерлекейіндердін көп  болуына байланысты. Соның ішінде 2 типті қантты диабетте қан  тамырларда май жиналуына байланысы  және триглицирин бөлінуіне байлансысты  пародонт ауруының дамуына әсер  етеді. 

       Пародонт ауруының  дамуына әкелетің жергілікті  жағдайлардын біріне ауыз қуысының  гигиенасы жатады.Оны сақтамаған  жағдайда тістерде қақтардың  пайда болуына әкеледі. Ол қызыл  иектің ауруы гингивитке жол  ашады, ал оның соны пародонт  дамуын туғызады.

Продонт ауруымен ауырған балаларды  диспансеризациялау, оларды келесі топтарға бөледі:

Жазылып шыққан

Жағдайы жақсарып келе жатқан

Жағдайы өзгеріссіз

Жағдайы нашарлаған

Пародонт ауруының алдын алу  жұмыстары

         Ауыз қуысының  аурулары көбінесе кіші жастағы  балаларда көп кездеседі, сол  себепті тістерге деген күтімді  баланың туылмай жатысымен қарау  керек. Жүкті әелдін 5 аптасында  ананың тамақтануына аса назар  аураылуы керек. 

           Бала  туылысымен оның тамақ жеу  тәртібі, түріне байланысты жағдайларды  ескерген жөн.Баланың булелке  арқылы иамақтануы тістерінің  қисайуы мен ақуаларына әкелу  мүмкін.

            3 жастан балаға тіс тазалауды  үйретіп оның қалай пайдасы  тиетінің түсіндірген жөн. Және де уақытылы тіс дәрігерлеріне көрсетіліп тұруынМақсаты:

Ауыз қуысы гигиенасында пайдаланылатын негізгі құралдар.

Тіс жуу ережелірімен танысу.

Тіс пастасы мен тіс  щеткасының пайда болуы туралы мәліметтер беру.

Ауыз қуысы гигиенасында пайдаланылатын негізгі құралдар.

Ауыз қуысының денсаулығын сақтау үшін ең алдымен сапалы құралдармен пайдалана білуіміз тиіс. Осындай негізгі құралдарға келесілер жатады:

-Тіс щеткасы

-Тіс пастасы

-Тіс тазалағыш жіптер

-Ауыз шайғыштар

-Сағыздар

Тіс щеткасы

     Тіс щеткасы  ауыз қуысының тістер үсті  мен қызыл иек үстеріндегі  тіс қақтары мен тамақ қалдықтарын  тазалайтын негезгі құрал. Оның  әсері таңдалуының дұрыстығына  байланысты қатты,орташа және  жұмсақ болып пайдалануына байланысты.

Тіс щеткаларының талшықтары

Қатты тіс талшықтарын тіс протездерің тазалау үшін пайдаланады.

Орташа тіс талшықтарын  ауыз қуысында  патологиясы жоқ  адамдар пайдаланады.

Жұмсақ тіс талшықтарын  кіші жастағы балалар мен ауыз қуысында патологиясы бар ауруларда  пайдаланылады.

Тіс щеткаларының пішіні

      Жұмыс  аумағына байланысты оларды бірнеше  түрге бөледі.Осы аумақтағы талшықтардың  биіктігі түрлі болады.Басы конус  түрінде және жан жағы доғалданған  түрде болуы тиіс.Тіс щеткасының  басы пайдалануға ынғайлы болу  үшін кіші және екі тісті  қамтуы тиіс.

Тіс тазалау ережесі

      Тісті  кем дегенде күніне екі рет  тазалау керек.Азанда тамақтан  кейінжәне кешке соңғы тамақтанудан  кейін.Тіс щеткасын қолға ынғайлап  ұстап оң жоғарғы жақтан тазалауды  бастап,жабық тұрған жақ түріндегі  айналма қозғалыс арқылы бітіреді.Щетка  45 градуста ұсталынады және әр  тіске 10 қимыл кетеді.Қызыл иектен  тістің кесу аймағына щетканы  бағыттаймыз.Қозғалыстар осы жағдайда  дірілді,алдыға-артқа,жоғары-төмен  бағытталады.Дәл осындай қозғалыспен  төменгі тістер де тазаланылады.

Тіс щеткасын пайдалану  ережелері:

Жуу алдын және соңында  тіс щеткасынміндетті түрде шаю  керек.

Тіс талшықтары міндетті түрде  жоғарға бағытталған күйде тұруы  қажет.

Әр адамда өз жеке щеткасы болуы тиіс.

Щетканы үш айда бір алмастырып түру қажет.

Тіс тазалағыш жіптер

     Жіптер кариеске  және қабынуға қарсы,қаптауыш  қасиеттер көрсетеді.Оларды тамақтанғаннан  кейін,тіс тазалағаннаң кейін  пайдалануға болады.Пішініне байланысты  қыл,дөмалақ,үшбұрыш болып бөлінеді.Ұзындығы 40 см дейін жетеді.

Ауыз шайғыштар

     Сұйық күйінде  тамақтанғаннан кеиін,тіс тазалағаннаң  кейін пайдалануға болады. Оның  бактерияға қарсы, жағымсыз иіске  қарсы қасиеті бар.Олар құрамына  байланысты аллкогольді және  аллкогольсіз болып бөлінеді.Науқас  тіс қалпына байланысты құрамын  таңдайды.

Сағыздар

     Олар ауыз  қуысын тазалап қана қоймай  жағымсыз иісті  жойып және  ауыз қуысының имунитетін көтерді.Қазіргі  таңда олар қол жетімді және  ынғайлы болып табылады.Тамақтанғаннан  кейін  10-15мин ғана пайдаланған  жөн.Күніне 3-5 рет пайдалануға болады.

Тіс пастасы мен  
ұнтағының пайда болуы.

Ежелгі Мысыр жерінде  тіс пастасының орнына алтын,ұнтаққа  малынған тастар,егелген шыналар  да пайдаланған.

Гректер оның орнына кемірушілерді  жағу арқылы күлін, маржан тастарды пайдаланған.

Рим халқы ұнтақ орнына еліктін мүйізінің күлін және ағаштан жасалғаш таяқша арқылы тістеріне  тазалау жүргізген.

Үнді елі “ним” ағашынаң бұтағын алып одан шырын бөліп алған.Ол шырын ауыз қуысында бактерияға қарсы қасиет көрсетеді.

Тіс шеткасының пайда болуы

     Ерте замандарда  тіс щеткасының орнына шүберектер  пайдаланылған.Қазіргі таңда науқасқа  ынғайланған түріндегі түрлі  щеткалар бар.Тіс щеткасы алғаш  20 жылдары пайда болға болатын.  Қазіргі таңда олардың түр  пішімі өзгерген, алайда оның  тазалау механизімі сақталған  күйде. 

 Қадағалау

Фтор қолданылуы

  Стоматологияда кариес профилактикасы  үшін фтор қолдану үлкен дәрежеде. Фтордың тістің патологиялық  бұзылыстарына әсер ететіндігі  суда фтордың көп болуынан  пайда болды. Осыдан кейін көптеген  зерттеулер фтордың тістің патологиялық  ауруларға алып келуіне себеп  екендігіне дәлел болды. Бірақ  фтордың кариеске қарсы дәл  механизмі табылмады. 

Фтордың әр түрлі температурадағы  судағы концентрациясы

 

     Фтордың ағзаға түсуі  тіс эмалінің сыртқы қабатының  қарсы тұруын (ондағы фторапатиттің  формирования арқасында)

   қамтамасыз етеді. Сонымен  қатар фтор кариосегенді микрофлора  әсерін басады.

Флюроз 

  Фтор концентрациясы белгілі  дәрежеде болса, тіс флюрозын  және басқа да адам ағзасының  патологиялық өзгерістерін болдырмайды. 

  Флюроз бірінші белгісі –  балаларда эмаль ұнтақталуы, егер  су құрамындағы фтор 2-3 мг/л жоғары  болса. Фтордың токсикалық әсері  байқалады егер оның концентрациясы 10мг/л болса. 

Арнайы эпидемиологиялық зерттеулер енгізген, тіс тінінің формирования периодында фтор түсуі негізгі щрын алады. Бұл кезде фтордың ағзаға түсуі резистенттілікті көп жылдарға сақтайды, тіс эмалінде нақты форма  апатит – фторапатит пайда болады. Осыдан фтор тіс тінінің дамуы  үшін негізгі элемент болып табылады.

Фтор тіс кариесіне қатысты  минеральды элементтер 3 тобының 2-ші тобына жатады, яғни тіс кариесіне қарсы  әсердің анық және аздау көріністері. Пародонт – тісті ұстап тұратын  аппарат.

   Қызыл иек, периодонт,  альвеолярлы сүйек тіні, тіс цементі  – бұлар бір тұтас кешен  түзеді.

Пародонт аурулардың белгілері:

Пародонт ауруларының ерекшелігі оның тосыннан болмауында және науқастың  ұзаққа созылуында. Қызыл иектің қышиды, сыздап ауыады. Қзыл иектің қаббаттары жұқарады. Мұндайда ауыздан жағымсыз иіс шығады, тістердің сыртын тас  басады. Тістің жиектеріне, сыртына  сары – қоңыр түсті сасық қоймалжың  заттар жинала бастайды. Осыдан тіс  ұлпаларымен қызыл иекте зат  алмасуын өзгертеді. Олар микробтардың ұялауына қолайлы жағдай туғызады. Соның салдарынан гингивит, породонтит пайда болады.

Балалардың пародонт ауруының таралуын анықтау

Бала жаңадан туған кезде  кілегей қабық өте жұқа болып, тек екі – ақ қататтан тұрады (негізгі және тікенді қабаттар) Сондықтан да емшек еметін балалардың  кілегей қабатында жарақаттану  құбылысы тез болады.

1-3 жаста кілегей қабаттарының  бір-бірінен айырмшылықтары, өзгещіліктері  ене бастайды.

4-7 жаста кілегей қабықтың көлемі  үлкейіп, оның негізгі қабаттары  қатая түседі.

8-12  жаста кілегей қабатынан  гликогеннің мөлшері азайғаның,  оның орнына белоктар көбейеді 

Пародонт науқастарының шығуына  мынандай себептердің әсері

Жақ сүйегіндегі тістердің жиі  немесе сирек орналасып, олардың бір-бірімен үйлеспеуі, қисайғаны

Ауыз қуысында тістерге деген қолайсыз жағдайлардың пайда болуы

Бет құрылысындағы анатомиялық  ауытқушылықтардың болуы. Мысалы: бұлшық еттердің жақ сүйектеріне дұрыс  бекімеуі

Кәмелетке жетер кездегі ішкі секрет бездерінің гормондары ауыз қуысындағы мүшелерге зиянды әсер етуі және ағзаның дертке деген төзімділігінің әлсіреуі.

Ауыз қуысында микробтардың көбеюі

Пубертат жасөспірім кезеңдері:

Препубертат – 9-11 жас 

Жақты пубертат – 12-15 жас

Постпубертат – 16-20 жас

Міндетті түрде пародонт ауруларын  тудырмау үшін, ауыз қуысын тексеру  Федоров – Володкин, Грин Вермилион, Силнес – Лоу тексеру әдістемелері

Қортындылай келе ауыз қуысына жекеленген гигиенаға ұсталыну