Біріншілік профилактика

 тұтқасы;

 жұмыс бөлігі.

Қазіргі уақытта тіс щеткаларын көбіне жасанды талшықтардан жасайды. Бұндай талшықтарға қаттылығына, иілгіштігіне, серпімділігіне, тазартылуына байланысты  қатаң талаптар қойылады. Әртүрлі  зауыттарда жасалатын тіс щеткаларын бір -  бірінен жұмыс бөлігінің  ұзындығымен, шумақтардың биіктігімен, қатарлар санымен, шумақтар арасындағы шумақтар биіктігімен, сонымен қатар  шумақтың беткейінің формасы және бағыттылығымен ерекшеленеді.

Талшықтардың қасиеті.

Қазіргі  кезде тіс щеткаларын дайындау үшін негізінде синтетикалық талшықтар (нейлон, полиуретан, сетрон) қолданылады, алайда сатылымда кейде  табиғи талшықтан жасалған щеткалар да кездеседі, бірақ олардың шығарылуы  тым төмен.

Ұсынылған салыстырмалы міңездемеге  сүйенсек, тіс щеткасын жасауға қолданылатын жасанды талшықтар табиғиға қарағанда  сөзсіз басым екендігіне көз жеткіземіз.

Тіс щеткасын дайындауға қолданылатын синтетикалық және табиғи талшықтардың салыстырмалы міңездемесі.

Қаттылығы

Тіс щеткаларының қаттылығы талшықтардың құрамымен, щеткалардың диаметрі және ұзындығымен, және олардың шумақтағы  санымен анықталады. Жұмсақ болып  нейлоннан жасалғаны саналады, талшығының диаметрі 0,2- мм-ге дейін; өте жұмсақ -0,15 – 0,18 мм, орташа қаттылық – 0,22 мм –  ге дейін.

Тіс тазартудан ең эффектілі болып  орташа қаттылықтағы щеткалар саналады, өйткені олардың талшықтары иілгіштеу; сондықтан бұндай щеткалар тісаралық  аралықтарға, фиссураларға оңай еніп, қызылиектін жүлгені сапалы тазартады. Жұмсақ тіс щеткалары сүт тістерді тазартуға арналған, сонымен қатар  парадонт ауруларының және ауыз қуысы  шырышты қабатының қабыну аурулары бар науқасқа қолдануға кеңес  беріледі (ұсынылады).

Қатты талшықты тіс щеткасын минералды  және бейминералды тіс қалдықтарының  пайда болуына жоғарғы тенденциясы  бар науқастарға қолданған дұрыс.

Жұмыс бөлігінің өлшемі

Тіс щеткасының негізгі қызметінің бөлігі басы болып  табылады. Ертеде көбіне  үлкен басты тіс щеткалары  жиі қолданылған, ал қазір  кіші басты  щеткалармен тісті жуу дұрыс  деп есептелінеді, өйткені олар ауыз қуысында оңай қозғалып, ауыз қуысының алшақ бөлімдерін сапалы тазартады. Кейбір тіс щеткаларды бүкіл щетканы  ауыстырмай-ақ, тек бас бөлігін  ауыстырып қана жаңартуға болады. Щеткалардың көбі 4 қатарлы түйінге  ие, бірақ кейде 3 қатарлысы да кездеседі. 3 қатарлы тіс щеткалардың талшықтары жұмсақ,  пародонт тініне зақым тигізбейді. Алайда 2  қатарлы щеткалар да ойлап  табылды, олар сулькуларлы  қызылиектін  желобокты тазартуға тиімді. Бұндай тіс щеткаларды тістердің топтасқан, алынбайтын ортопедиялық және ортодонтиялық  конструкцияларды қолданған ыңғайлы.

Талшықтардың  түйіндерінің арасындағы ең оптимальді ара қашықтық – 2,2 – 2,5 мм. Параллельді  түйіндерді отырғызу ең ыңғайлы, әрі қарапайым болып  саналады. Шетелде қолданылатын жұпты  бағыттағы түйінді отырғызу (V –  бейнелі) параллельді отырғызудан  еш артықшылыққа ие  емес.

Егер тіс щеткасының бас бөлігі екі, үш тісті қамтыса, бұл сапалы тазалыққа қол жеткізуге мүмкіндік  береді. Тіс щеткасының жұмыс істеу  бөлігі  кіші жастағы балалар  үшін (1-6 жас) -18 мм., үлкен жастағы  балаларға (7 жастан жоғары) – 22 мм., жасөспірімдер  үшін (9  жастан) – 23-24 мм., ал ересек адамдар  үшін – 23-30 мм-ге тең болу керек.

Іске қосу әдісі бойынша

Соңғы жылдары елімізде электрлі (автоматты) тіс щеткалары шыға бастады. Бұндай щеткалардың тұңғыш модельдерін XX ғасырдың 60  жылдары шықты, алайда сол кезде  бұл жаналық көптеген кері ойлар  шақырды. Электр тіс щеткасының басы тік бұрышты, қозғалысы тек алға жіне артқа ғана бағытталған. Осылайша тіс щеткасының тіске қатысты  орналасуына қарамастан, щетка жағымсыз қозғалыстар жасады. Щеберлер бұл  шығарманың зияндылығына тез арада  көз жеткізіп, алдын ала орнатылған жылтыратқыш құрылғысы бар бор  машинаның наконечнигіне ұқсас  жаңа щетканы ойластыруға ұйғарды.

Бұл электр щеткасы қазіргі заманғы  электр щеткалардың ата тегі болып  табылады.

 

 

        Мануальді щеткалар сияқты электр щеткалары да:

 гигиеналық

 профилактикалық болып бөлінеді.

Жақсы электр щеткасы бірнеше жұмыс  істеу жылдамдықтарын қамтамасыз етеді. Қазіргі замандағы электр щеткалардың  жылдамдығы үш деңгейлі, бірақ стоматологтар  қарапайым қолданушыға оның екеуі  де жеткілікті екенін дәлелдеді. Әдетте электр щеткалары тазартқыш қасиеттерін  жоғарылататын вибрациялы және ротациялы  қозғалыс жасайды.

Ұсынылған щетканың автоматты қозғалыстардың арқасында пациентке щетканың бас  бөлігімен қосымша қозғалыстар  жасауға болады. Сонда пациент  щетканы тек бір тістен екінші тіске орнластырып тұрады, ал щетка  өзі щенберлі, сыпыру қозғалыстарын  атқарады.

Тіс сықпасы

Қазіргі таңда тіс сықпалары  кеңінен таралған ауыз қуысының жеке гигиенасының заты болып табылады. Ол тіс үгітпесінің жаңартылған  нәтижесі.

С.Б.Улитовскийдің (2003) жіктелуі  бойынша , бүгінгі күні  тіс сықпаларын 3  негізгі топқа бөлуге болады:

 жеке – тұрмыста жеке қолдануға  арналған.

 арнайы – айқын емдік қасиеті  бар және парафармацевтік өнімге  жататын.

 кәсіби – емдік стоматологиялық  мекемеде кәсіби қолдануға арналған.

Бірінші топ сықпаларының бірінші  ұрпағына жатады: құрылысы жағынан  қарапайым, тісті тіс қағынан  тазартуға және ауыз қуысынан жағымсыз иісті жоюға арналған, соңғы қасиеті  әлсіз байқалады.

Екінші ұрпаққа құрылысы жағынан  күрделі тіс сықпалары кіреді. Өйткені гигиеналық сықпалармен  салыстырғанда, құрамына бір немесе екі емдік –  профилактикалық  компоненттер енгізілген. Бірақ келесі ұрпақтан әлсіздеу болғандықтан, шартты түрде «қарапайым тіс сықпалары» –  деген атқа ие. Тіс жегіне, қабынуға қарсы және десенсибилизациялайтын әсер етеді.

Әрбір келесі ұрпақ өзіне дейінгі  ұрпақтағы қасиетті бойына сіңіре отырып, қосымша құрамының күрделенуіне байланысты қасиеттері де кеңейеді.

Келесі күрделі құрамды тіс  сықпаларына үшінші мен төртінші ұрпақтар кіреді. Олар комбинерленген (аралас) тіс сықпалары жатады, ал бесінші ұрпақ –  жүйелітіс  сықпасына.

Комбинерленген тіс сықпаларының құрамында екі немесе одан да көп  емдік –  пофилактикалық компоненті бар, патологияның 1  түрінің емі  мен профилактикасына ғана бағытталған. М: натрий монофосфаты мен натрий фторидінің қоспасы тіс қоспасының тіс жегіне қарсы әсерін күшейтеді.

Жүйелі  тіс сықпасына құрамы 1 немесе одан да көп емдік – профилактикалық  компонентті, бірақ әсері әр түрлі  патологияға тиімді сықпа. М: натрий фториді мен калий нитратының қосындысы тіс жегіне және антисептикалық әсер етеді; немесе натрий монофторфосфаты  және трикиоз тіс жегіне, қабынуға, микробқа қарсы әсер етеді.

Тіс щеткасы мен сықпасы:     

1. Щетканың қылы серпімді болу  керек. Себебі ол бұралу деформациясына ұшырайды.     

2. Щетканың сабы – қатты дене.    

3.Әр түрлі сықпалардың иісі де әр түрлі болады, мұны біз диффузия құбылысы арқасында сеземіз.    

4. Тісті тазалау кезінде денелер бір-біріне қатысты қозғалады.     

5. Тазалау кезінде үйкелістің маңызы көп. Пастадағы қоректік заттар диффузия құбылысы арқылы тіске өтіп, оған жақсы әсер етеді.

   
1. Халықты гигиеналық тәрбиелеудің мазмұны  
 
2. Мектеп жасындағы балалармен жұмыс істеу ерекшеліктері

  Балаларда стоматологиялық  аурулардың алдын алу бағдарламасының  негізгі міндеттері:

- дұрыс тамақтану әдетінің қалыптасуы, яғни тәттіні жеуді азайту  мен шайнау қысымы жеткілікті  әртүрлі тамақпен тамақтану; 
-тістерінің күтімін жүргізу үшін рациональді әдеттерін қалыптастыру; 
-балалардың тістесу бұзылуларына әкеліп соғатын, зиянды әдеттерін ескеру қажет; 
-тісті емдеуге бейжай қарау.

   Емдік-алдын алу мекемелері  мен халықты ағарту жүйесінің  мекемелерінде гигиеналық тәрбиелеуді  ұйымдастыру. 

     Кадрларды дайындау. Бағдарламаны іске асыруға қатысатын  мамандарды әдістемелік дайындау, бұл жұмыстағы басты міндеттер  негізінен тіс мамандарына жүктеледі. 

   Мектеп жасына дейінгі  балалардың қимыл-іс әрекеттері  толық болмауының салдарынан, тіс  күтімін саты бойынша жүргізу  керек. 

Бірінші болып балаға тіс щеткасын тік қозғалтуды уйрету керек. Ең алдымен  тек алдыңғы тістердің алдыңғы  беттерін, содан кейін бүйір, аяғында  барлық тістердің артқы беттерін жуу керек. Осы әрекеттен кейін, баланың тістерінің шайнау бетін  көлденең қимылдың көмегімен тазалау  қажет.

    Келесі кезең – жоғарғы  және төменгі тістердің барлық  беттерінен тіс қағын белгілі  бір реттілік бойынша тістерін  тазалау дағдысын қалыптастыру. Осы саты бойынша бала тістерін  тазалап үйренгеннен кейін, тіс  щеткасының көмегімен айналмалы  қимыл арқылы қызыл иекке массаж  жасауды үйрету керек. 

    Қорытынды 
Салауатты өмір сүру салтын жүргізу, керекті деңгейге дейінгі гигиеналық білім дәрежесі мен әдетіне тәрбиелеуді қамтамасыз ету үшін бағытталған, бұл адамды алдын алу шараларының керектігін, міндетті түрде мойындауға емес және іс жүзінде іске асыруға әкеліп соғады.

Уақытша және тұрақты тістердің  қатты тіндерінің даму ақаулары:

Тістердің пішінінің бұзылуы;

Тістердің түсінің өзгеруі;

Тістердің қатты тіндерінің құрылымының  бұзылуы.

     Бұл ақаулар тұқым қуалау арқылы генетикалық негіздің қорытындысы салдарынан және тістің ұрықтану, қалыптасу, әктену, жарып шығу және пісіп жетілу процесстерінің бұзылуының жүре қалыптасқан қорытындысы нәтижесінде пайда болуы мүмкін.

Т.Ф. Винаградованың жіктелуі монографияларда  жазылған, бірақ әлі практикада кеңінен  қолданылмаған. Сондықтан, практикада қолданылады:

Тіс жегі емес тіс бұзылыстарының    
В.К. Патрикеева  бойынша  
классификациясы (1908ж.)

Тіс жарып  шыққанға  дейінгі     
          тіс   бұзылыстары: 
- Эмаль гипоплазиясы;   
- Эмаль гиперплазиясы; 
- Флюороз; 
- Тіс тіндерінің дамуындағы   
  тұқымқуалаушылық   
  бұзылыстары; 
- Тіс тіндерінің дамуындағы   
  дәрі-дәрмектік және токсикалық      
  бұзылыстары

Тіс жарып шыққаннан кейінгі        
           тіс бұзылыстары: 
- Тістердің патологиялық   
   қажалуы; 
- Тістердің сына тәрізді ақауы; 
- Тістер эрозиясы; 
- Тістер жарақаты; 
- Қатты тін некрозы; 
- Тіс тіндерінің дамуындағы   
  дәрі-дәрмектік және токсикалық      
  бұзылыстары.

Гипоплазия – тіс бұзылыстарының ішінде ең көп тарағаны, тістің немесе қатты тіннің дұрыс жетілмеу кезеңіне жатады. Гипоплазия пайда болуы тіс  қалыптасуы кезеңінде организмде зат  алмасу бұзылыстарымен, ал жүкті әйелдерде  инфекциялық аурулар, токсикозға  байланысты.

1929 жылы Агапов гипоплазияның  келесі жіктелуін ұсынды:

1. Дақты;

2.Эрозивті;

3. Толқынды;

4. Аралас;

Гиперплазия – тіс дамуындағы тіс  тінінің артық қалыптасуы. «Эмаль тамшылары» бет жақтағы тістерде эмаль цемент шекарасында, кейде  түбір бифуркациясы аумағында жиналады.

Кейбір «эмаль тамшылары» дентиннен  құралып, эмальмен жабылған, көбінесе олардың іштерінде кеңістік болады, ұлпамен толтырылған. «Эмаль тамшысы» бифуркационды аймақта орналасқан.

Флюороз – қатты тін дамуының жүйелік бұзылыстары, адам ағзасына фторидтердің көп түсуінен пайда  болады. Флюороз профилактикасына ішетін суды дефторлау жатады. Бұл шараны тек тіс жарып шыққанға дейін  қолдану мүмкін.

Ауырлық дәрежесіне байланысты эндемиялық флюороздың келесі түрлері:

Штрихті;

Дақты;

Бор тәрізді теңбіл;

Эрозивті;

Диструктивті.  
 
Тіс жегі емес тіс бұзылыстары 
бұл топ аурулары клиникалық көріністері бойынша әр түрлі. Осы топтың көптеген аурулары толық дұрыс зерттелмеген, сондықтан оларға профилактика жүргізу немесе рациональді емдеу шараларын қолдану қиын.

 
Тіс жегі емес тіс бұзылыстары

бұл топ аурулары клиникалық көріністері  бойынша әр түрлі. Осы топтың көптеген аурулары толық дұрыс зерттелмеген, сондықтан оларға профилактика жүргізу  немесе рациональді емдеу шараларын  қолдану қиын. 
Профилактикалық шаралардың бастапқы кезеңі жатыр ішілік даму кезеңінде басталуы қажет, атап айтқанда 9-шы аптасынан, яғни сүт тістердің ұрықтарының құрылу кезеңіне сәйкес келуі керек.  
 Бұдан     әрі     қарай     болашақ ананың                   денсаулығын күшейтуге   арналған     барлық шаралар,   сондай-ақ орындалуы,  қалыпты жүктілік пен  босану   кезеңіне бағытталған   тапсырмалардың орындалуы.  
- Рационалды тамақтану (сүт тағамдарын, балық, қатты тағамдар) 
- Ауыз    қуысының     гигиенасы 
- 1,5 жастан бастап тіс тазартуды үйрету 
- Стоматология       қарауында болады 
 Профилактикалық шаралар ішінде ең негізгісі. Жаңа туған кезеңінде баланың болашақ тістерінің жағдайына рациональды тамақтану, организмді шынықтыруға үлкен әсер етеді.  
Кейіннен дұрыс тістесуді қалыптастыру керек, ол үшін гигиеналық шараларды қолдану және саусағын сору, емізікті ұзақ қолдануды болдырмау қажет.

Пародонт (от греч. para — жанында, оdontes — тістер) тісті қоршап тұрған бөліктерден тұрады. Оларға: периодонт, қызыл иек, жақтың сүйекті тіңдері жатады. Периодонт тістің альвеоласы мықты ұсталып тұруын қамтамасыз етеді.

Аталған құрам бөліктер келесідей  қызметтерді атқарады:

Түрлі микробтардан қорғайды

Берікті ұстам ретінде

Тіске түскен қысымды тарату