Маркетингтік зерттеулердің экономикалық мәні:

2. Зерттеудің концепцияларын әзірлеу:

 

1. Зерттеудің проблемаларын анықтау

Зерттеу жүргізудің ережесіне сәйкес зерттеу  нысанының проблемасын айқындау басты шартының бірі болып табылады. Проблеманың негізінде зерттеудің жүргізілуі өзінің құндылығын, нәтижелігін  түйіндейді. Ақтөбе қаласының тұрғындарыныңтіс пасталарын қолдану мақсатында жүргізілді. Оның ішінде қандай пастаны қолдануы туралы  мәліметтер алу үшін және оған қаншалықты көнің бөлетіндігін анықтап оған зерттеу жүргізу. Осыған сәйкес «Маркетингтік зерттеу» пәнінен маркетингтік зерттеу жүргізудің әдіс тәсілдерін терең меңгеру негізі болып табылады.

Зерттеудің әдістемесін жоспарлау:

Маркетингтік  зерттеудің проблемасы анықталғаннан  кейін зерттеу жүргізудің әдісі, жолы жоспарланды. Сұрау түріндегі  маркетингтік зерттеудің жоспары:

1. Маркетингтік зерттеу жүргізудің проблемасын анықтау;
2. Зерттудің сұрау түрі (жазбаша сауалнама) бойынща ақпарат жинауды таңдау;
3. Сұрауға арналған анкета сұрақтарын дайындап сауалнаманы адамдар арасында жүргізіп, жазбашажауап алу;
4. Сауалнама бойынша жиналған ақпараттарды сұрыптау, талдау;
5. Талдау нәтижесін интерпретациялап, презентациялау.

 

2. Маркетингттік зерттеу ақпараттырын талдаудың моделін құру

Сұрау әдісінің анкета түрінде жиналған ақпаратты  дәстүрлі эканомикалық, маркетингтік шарттар бойынша талдау моделі таңдалынды. Сауалнаманың әрбір сұрақтары бойынша алынған мәліметтерді экономикалық және маркетингтік, қаржылық көрсеткіштер негізінде есептеп, комьпютерлік бағдарламалардың (Word, Excel, Power Point, (Слайд – шоу)) көмегімен рәсімдеп, интерактивті тақтада экономика факультеті студенттеріне презентацилау бекітілді.

3. Зерттеу жургізу жұмысының гипотезасын құру

Маркетингтік  зерттеу жүргізудің тәртібіне сай  бес кезеңге бөліп жүзеге асырылды. Бірінше кезекте Ақтөбе қаласы сауда  орындарындағы (Ануар, Дина, Орталық  базар,  жергілікті дүкендер) тіс паста түрлері мен олардың бағалары жөнінде материалдар алынды.

1-сурет.  Зерттеу жұмысының гипотезасы

Бұл маркеттингтік  зерттеудің тәртібі боцынша 5 кезеңге  бөлініп жүзеге асырылды.

1 кезең бойынша. Тіс пасталарға (colgate, blend-a-med, pepsodent,aqua fresh, семейная, крепкие зубы, фтородент ) халықтың көзқарасын анықтап, оны есептеу.

2 кезең бойынша. Осы алынған мәліметтер бойынша сауалнама сұрақтарын құру. Анкета 8 сұрақтан тұрады. Сауалнама көптеген сұрақтарға жауап алу мақсатында ыңғайластырылып жасалған. Сауалнама сұрақтарының соңында респондеттердің ұсынысын жазу үшін қойылды. Бұл дегеніміз халықтың көзқарасын анықтау болып табылады.

3 кезең бойынша.Сауалнама 100 респонденттен сұралды. Жауап берушінің басым бөлігі әйел азаматтары болып табылады. Респондеттердің жас мөлшері 45-50 жастағы әйелдер жақсы ат салысты. Өз ұсыныстарын жазды. Бұл дегеніміз зерттеу жүргізудің құндылығын арттырып, керекті мәліметтер алуыма көмектесті.

4 кезең бойынша. Жүргізілген анкета сұрақтарына қорытынды жасау жургізілген әрбір парақты сұрыптау, респондент жас мөлшері мен жалақы мөлшерін анықтау арқылы зерттеу жүргізу.

5 кезең бойынша. Зерттеудің материалдарын талдап қорытынды шығару, экономикалық және маркетингтік талдау жасау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Нарықтың атқаратын қызметтері  мен құрылымы:

 

1. Нарықтың қызметтері

Нарықтың мәні оның  функңиялары   арқылы толығырақ  анықталады,

Нарық мынадай  маңызды  қызметтер  атқарады:

• Тауар өндірісінің өзін -өзі реттеу  қызметі. Бұл мына жағдай арқылы  көрінеді: тауарға  сұраныс өскенде , өндірушілер өздерінің  өндіріс көлемін  көбейтіп , бағаны  жоғарлатады;  нәтижесінде өндіріс  қысқара бастайды;
• Ынталандыру қызметі. Баға төмендегенде,  өндірушілер өндіруді  азайтады, осымен қатар,олар жаңа техника, технологялар енгізу, еңбек ұйымдастыруды  жетілдіру  арқылы шығындар азайту мүмкіндігін  іздестіреді;
• өндірілген өнім мен еңбек шығындарының  қоғамдық маңыздылығын  айқындау қызметі. Бірақ бұл қызмет тек тапшылық  жоқ өндіріс  жағдайында  жүзеге аса  алады:  сатып алушылардың таңдауы бар  болғанда,  өндірісте монополия  болмағанда, бірнеше өндірушілер  болып олар өзара  бәсекелес болғанда;
• реттеу қызметі. Нарық арқылы әкономикадағы, өндірістегі және  айырбастағы  негізгі микро және  макропропорңиялар белгіленеді;
• шаруашылық өмірді демократияландыру, өзін-өзі  басқару принңптерін  жүзеге асыру қызметі. Нарықтық құралдар  әсері мен  қоғамдық өндіріс  әкономикалық жағынан  қолайсыз  әлементтерден  арылып отырады және осының арқасында  тауар өндірушілер  әркелкі  түрге, буындарға  бөлінеді , яғни дифференңиялданады.

 

2. Нарық әкономикасының әлементтері мен  инфрақұрылымы

Нарық әкономикасының қызмет етуі  оның белгілі  елементтерінің болуын талап етеді. Осылардың жиынтығы  нарық жүйесін құрайды.

Нарық әкономикасының бірінші және  өте маңызды әлементі - өндірушілер мен  тұтұнушылар. Бұлар қоғамдық еңбек  бөлінісі проңесінде  қалыптасады- біреулері тауарды өндіреді, екіншілері оны  тұтұнады. Тұтұну жеке тұтұну  болып бөлінеді. Жеке тұтұнуда  тауарлар, өндіріс  сферасынан  шығып, адамдардың  жеке қажеттіліктеріне  пайдаланады. Өндірістік тұтұну өндіріс процесін әрі қарай  жалғастырып  жүргізу болып табылады.

Бұнда тауарды  басқа өндірушілер  әрі қарай  өндеуге пайдаланады. Бұл жағдайда  өндірушілер  мен  тұтұнушылардың бір-бірімен  байланысы әрқайсысының  әрекеттерінің  нәтижелерін  айырбастау  арқылы жүріп  отырады. Нарық шаруашылығында  бұл байланыстар тұрақты  болады,  мамандануға негізделед  және көтерме  нарықтық келісімдер  фомасында  жүреді.

Нарық әкономикасының екінші әлементін өндіріс орындарының корпоративтік басқаруына негізделген , меншіктің жеке немесе  аралас формаларымен  болжанған әкономикалық  оңашалану құрайды.

Нарық әкономикасының үшінші  маңызды  әлементі- баға. Бағаны  жеке талдап танысайық. Бұл жерде тек  екі мәселені  ескертеміз:

1 баға  сұраныс   пен ұсыныс  нәтижесінде  қалыптасады.  Бұлардың сәйкестігі  коньюнктүраға   байланысты  өзгеріп  (тербеліп) отырады.

2 осы географиялық  ауданда  өндірілген тауарға   нарықтық  қатынастар  әсерінің  сферасын  баға анықтайды. Осы  сфераның  шегін  траскациондық   шығындар  болжайды, яғни  айырбаспен  байланысты  айналым  шығындары  болжайды.

Нарық әкономикасының төртінші орталық буыны-екі құрылымнан  сұраныстан және  ұсыныстан тұрады. Нарықта сұраныс тауарларға  қажеттілік  болып көрінеді. Осы тауарларды тұтұнушылар қалыптасқан бағамен ақшалай табыстарына сатып алады. Сұраныс өндірудің ең  тиімді әдісін  қолданудың  және ресурстарды тиімді пайдаланудың стимулы болып табылады. Сұраныс пен ұсыныс  материалдық игіліктерді өндірушілер мен тұтұнушылар арасындағы тұрақты байланыстарды қамтамасыз ететін нарық механизмінің  өте маңызды әлементі.

Нарық механизмінің бесінші әлементі –бәсеке. Бұл пайданың жоғары  болуын тілейді және осының негізінде өндіріс масштабын                                        кеңейтуді қамтамасыз етеді. Бәсеке нарығы  субьектілерінің өзара әсерінің  және пропорңияларды реттеу  механизмінің  формасы болып табылады. А. Смит бәсекені  нарықтың  “көрінбейтін қолы” деген. Көрінбейтін қол идеясының мәні: адамдар өз мүделеріне  сәйкес өздерінің қара басының қамын ойластырып  әрекет етеді . Осы әрекеттердің  жиынтығы қоғамдық  пайдаға шешіледі, қоғам әкономикасын  жандандырады. Бәсекенің басты қызметі әкономиканың  реттеушілерінің : бағаның, пайда нормасының, проңенттің т.б .  мөлшерін  анықтау болып табылады.

Нарықтың маңызды  әлементтеріне  нарықтық инфрақұрлым  жатады. Нарық тауар биржаларының,  көтерме және  бөлшек сауда  құрылымдарының  құрылып, қызмет етуін  талап етеді.

 

НАРЫҚТЫҢ  ИНФРАҚҰРЛЫМЫ
АУКЦИОНДАР	КОНСУЛЬТАЦИЯЛЫҚ-ДЕЛДАЛДЫҚ  ФИРМАЛАР
БИРЖАЛАР ЖӘНЕ  БРОКЕРЛІК КЕҢСЕЛЕР	БИЗНЕСТІҢ КОМЕРЦИЯЛЫҚ  ОРТАЛЫҚТАРЫ
БАНКТЕР	САҚТЫҚ ЖӘНЕ АУДИТОРЛЫҚ  КОМПАНИЯЛАР
КОММЕРЦИЯЛЫҚ  ОРТАЛЫҚТАР ЖӘНЕ КОМПАНИЯЛАР	ЖАРНАМА-АҚПАРАТТЫҚ ҚЫЗМЕТ
МЕМЛЕКЕТТІК РЕЗЕРВТІ ЖӘНЕ БАНКТЫҚ ҚОРЛАР	ҚОЙМА,ЭЛЕВАТОР,ТОҢАЗЫТҚЫШ, ТРАНСПОРТ ШАРУАШЫЛЫҚТАРЫ, АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ  ӨНІМДЕРІН САҚТАУ ОРЫНДАРЫ
МЕМЛЕКЕТТІК САЛЫҚ  ИНСПЕКЦИЯСЫ	САУДА ҮЙЛЕРІ
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРҒА БАҚЫЛАУ ЖАСАЙТЫН ИНСПЕКЦИЯ	МАРКЕТИНГТІК ЗЕРТТЕУ ОРТАЛЫҚТАРЫ
ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ОРГАНДАРЫ	КӨТЕРМЕ САУДА  ОРТАЛЫҚТАРЫ
ЛИЗИНГТІК КОМПАНИЯЛАР	КАДРЛАРДЫ ДАЙЫНДАУ  ОРТАЛЫҚТАРЫ
КЕДЕНДІК ҚЫЗМЕТ	ЖӘРМЕҢКЕЛЕР
БАҒАЛАР МЕН СТАНДАРТТАРҒА  БАҚЫЛАУ ЖАСАЙТЫН МЕМЛЕКЕТТІК  ИНСПЕКЦИЯ	ӨНДІРУШІЛЕРДІҢ  ӘРТҮРЛІ  БІРЛЕСТІКТЕРІ  (АССОЦИЯЦИЯЛАРЫ)
ТҰТЫНУШЫЛАРДЫ ҚОРҒАУ  ҚОҒАМДАРЫ	ЖӘНЕ БАСҚАЛАРЫ

 

3. Нарық құрылымы, түрлері мен сегментациясы

Нарық құрылымы өте күрделі болады және ол әкономиканың барлық сферасында өз әрекетін жүргізеді. Нарыктың экономикалық құрылымы мынадай жағдайлармен белгіленеді:

• меншік формаларымен (мемлекеттік, жеке, ұжымдык, аралас);
• шаруашылық субьектілерінің  әр түрлі  формаларының экономикадағы үлес салмағымен  белгіленетін, тауар өндірушілердің  құрылымымен (мемлекеттік, арендалық, кооперативтік, жеке меншік кәсіпорындары т.б.);
• тауар айналымы сферасының  ерекшеліктерімен;
• шаруашылықтың құрылымдық бөлімдерінің мемлекет иелігінен алыну және жекешелендіру дәрежесімен;
• осы елде  пайдаланылатын сауданың  түрлерімен;

Осы жағдайлар  нарық жүйесіне ерекше  қасиеттер береді.

Құрылымы жағынан  нарықты мынадай  криитерилер  арқылы бөлуғе болады:

1. Нарық қатынастары обьектілерінің атқаратын әкономикалық қызметі  бойынша:
• Иіліктер мен қызметтер нарығы;
• өндіріс құралдарының нарығы;
• ғылыми- техникалық  жұмыстар нарығы;
• құнды қағаздар  нарығы; жұмыс күші нарығы.

Нарықтың көп түрліліғі  кәсіпорындардың өзара  әсер етуінің  барлық жүйесіне  күрделі өзғерістер  енғізуді талап етеді,тауардың өткізілуін  тікелей  байланыс  неғізінде  жүрғізуді ,сатұсатып  алудағы  бейнелеп –есептеу  сипатын  нақты сатұсатып  алумен алмастыруды,  шаруашылық  байланыстарындағы  серіктестерді  еркін таңдауды талап етеді . Осындай нарықтың  құралдарына тауар және  қор биржалары, маманданған  қоймалар, коммерңиялық орталықтар,  көтерме сауда орындары, т.б.  жатады.

2. Нарықтарды  тауарлық  топтар бойынша  классификаңиялауға  болады:

• өндірістік қызметке бағытталған  тауарлар нарығы;

• халық тұтұнатын  тауарлар, азық-түлік тауарлар нарығы ;
• шикізат пен материалдар  және т.б.  нарықтары.

Ауыл шаруашылық  шикізаттарына қажеттіліктерді қамтамасыз ететін, ауыл шаруашылық  өнімдер қоры қалыптасады. Тұтұну тауарлары  нарығының  қалыптасуы  осы тауарлардың өндірілу көлемінің елеулі дәрежеде  өсуін  тілейді, сатып  алушылық  сұранысты қанағаттандыру  үшін бәсекелестің кең  пайдалануын, фирмалық  дүкендердің көбеюін тілейді.

 

3.  Кеңістік  (территориялық) критериі  бойынша  мынадай  нарықтары  болады:

• аймақтық ішіндегі ;
• аймақаралық;
• республикалық;
• республикааралық;
• халықаралық (әлемдік) нарықтар.

Осындай нарықтардың  қалыптасуы  республиканың  мемлекеттік  еғемендіғін қамтамасыз етеді.

 

4.  Бәсекенің шектеулі  дәрежесі бойынша  мынадай нарықтар  болады:

•   монополиялык;
• олигополиялык;
• салааралык нарыктар;