Интернет желісінің даму тарихы

Пароль мен атау дұрыс  болса, қатынас құру құқығына байланысты командалар орындауға болады. Олардың  құрамына мыналар кіреді:

• cd каталог_аты — каталогты ауыстыру;
• cd.. — жоғарғы деңгейден каталогка қайту;
• get файл_аты — FTP-серверден файл алу;
• binary — екілік файлдарды жіберу/алу режиміне ауысу (типтері ехе, com, arj), гаг, tar, zip және т. б.)
• dir — ағымдағы каталог файлдары тізімін беру.

FTP-сервермен  байланысу сеансында пайдалануға  болатын командалар жиынтығын  HELP командасы арқылы алуға болады.

FTP-серверден  файлдар алу кезіндегі әдеттегі  командалар жиынтығынан мысал  келтірейік.

cd pub/ — барлық FTP-серверін пайдаланушыларға ашық  РАВ каталогын (директориін) пайдалану; dir — сол каталог файлдар тізімін  беру; get 03ndex.txt — FTP-серверден аты көрсетілген мәтіндік файлды алу;

binary   —  екілік файлдарды өңдеуге өту; get far 140.zip  — FTP-серверден екілік  файл алу; quit — FTP-серверден ажырау (байланысты үзу). Осы мысалдан  командалық интерфейстің қолайсыз  екені көрініп тұр. Ал егер  әр түрлі каталогтардан файлдар алу керек болса және олар ішкі деңгейлерде орналасса, олардың аттары да ұзақ 256 символға дейін созылса, бір сеанстағы жұмыс өнімділігінің онша болмайтынына көз жеткіземіз. Netscape Navigator жәнс Internet Explorer тәрізді ыңғайлы графикалық   интерфейсі   бар   браузерлердің   шығуына байланысты    әрбір    адамның    жұмысы    керек    кезінде "тышқан" тетігінің батырмасын басуға ғана тірелгенін айтуға болады.

Мысал ретінде Microsoft Internet Explorer 3.01 программасын пайдалану  кезіндегі FTP-сервермен ftp://ftp.relcom.ru қатынас кұру сеансын талқылап шығайық.

Браузерді іске қосу үшін жұмыс столынан немесе есептер  тақтасынан Internet Explorer пиктограммасын табу қажет, соған курсорды алып барып, тышқанның негізгі батырмасын екі  рет шерту керек.

Бұл мысал Internet Explorer жұмысын Windows 98 ортасында көрсетеді, сондықтан оның іс әрексттері осы  операциялык жүйеге сәйкес баяндалады (Windows З.х ортасында жүйенің хабарлары  маі терезе бейнелері басқаша  болады, бірақ негізгі жұмыс кезеңдері  мен орындалатын әрекеттері бірдей).

Internet Ехріогег-ді  Іске қосар алдында желімен  алыстан қатынас кұру программасы  іске кіріседі, ол провайдер серверімен  сіздің компьютеріңізді байланыстырады.

Мұндайда үш терезеге мәліметтер енгізілуі тиіс (29.2. сурет). Сіздің желідегі аты-жөніңіз және пароль (Бұлар сізге провайдер-компания арқылы Intеrnеt-ке косылып тізімге тіркелген кезде бекітіледі), оған қоса провайдер серверімен байланыстыратын олардың телефон нөмірі. Сіздің сеанс алдындағы ең СОҢҒЫ әрекетіңіз "Байланыс орнату" (Установить связь) батырмасын басу болып табылады. Осы сәттсрде сіздің экраныңызға алыстағы компьютермен қатынас құрған программаның бірнеше терезелері шығады. Сеанс кезінде кез келген сәтте "Болдырмау" (Отмена) батырмасын басу арқылы байланысты үзуге болады.

Егер барлық әрекеттер дұрыс орындалса, экранға Internet Explorer терезесі шығады. Одан әрі  жұмыс істеу барысында сізгсе аспаптар тақтасында бірнеше батырмалар мен меню жолдарын пайдалану керек  болады. Соларды құрастырып өтейік. Батырмалар астындағы жазулар олардың кызметін көрсетеді, бірақ қай кезде оларды басу керектігі онша түсінікті бола бермейді. Ал, сеанс кезінде оқып үйрену оңай емес, өйткені желідегі байланыс орнатылған сәттен бастап, ол біткенше уақытқа ақы төленеді.

Алдымен "Адрес" өрісін қарастырайық, Бұл өрісте FTP адресі былай теріледі: ftp://ftp.relcom.ru

Адрес терілген соң, "Enter" пернесі басылады. Осы  сәттен бастап сеанс соңына дейін  пернелер қажет болмайды, өйткені  барлық әрекеттер тышқанмен орындалады.

Адрес енгізілген сәттен бастап, Internet терезесінің жоғарғы оң жақ бұрышындағы жер шарының бейнесі көрсетілген сурет козғалып айнала бастайды. Қозғалып тұрған сурет бейнесінің Internet Explorer эмблемасына айналуы FTP- сервермен байланыстың толық орнатылып, тікелей қатынас басталғанын мәлімдейді.

Internet Explorer терезесінің  жұмыс аймағындағы 1 цифры тұрған  орында FTP-серверге кіріп отырған  адамға арналған мәтін көрсетіледі.  Одан ары қарай орындалатын  әрекеттер осы мәтін нұсқауларына  сәйкес жүргізіледі.

Құрал-саймандар  тақтасындағы "Тоқта" (стоп) батырмасын кез-келген кезде басып қалып, FTP-сервермен өз компьютеріңіздің байланысын тоқтатуға болады. Егер сеанс кезінде бірнеше парақ мәтін алған болсаңыз, "Алға"және "артқа" батырмалары сол мәтін бойынша жылжу мүмкіндігін береді. "Таңдамалы" (Избранное) батырмасы арқылы кабылданған парақты өз бумаңызда сол күйінде сақтауға болады. Сонымен FTP-сервермен сеанс аяқталғаннан кейін ол мәтінді аспай-саспай карап шығуға болады.

"Баспа"  батырмасы экранда көрініп түрған  бетті баспаға шығаруға арналған. Егер сізге қарі мөлшері ұнамаса, онда "Шрифт" батырмасы арқылы оны үлкейтуге немесе кішірейтуге мүмкіндік бар.

Релком желісінің  серверлерімен жұмыс істегенде FTP-сервері  мен өз компьютеріміздің символдарды  белгілеу кодтары сәйкес келмейтіні байқалуы ықтимал. Өйткені Windows жүйесі 1251 шарттаңбалау тәсілін, ал РЕЛКОМ желісі КО18г кодтау тәсілін пайдаланады. Мұндай жағдай туындаса, мәтін символдары кодтары түрлендіру үшін басты мсню пунктін пайдаланған жөн. Басты менюдің "Түр" (Вид) пунктінің "Параметрлер" жолын таңдап алсақ, сол командаға сәйкес терезе экранға шығады. Сол терезедегі "Қаріп" батырмасын басу керек те, "MIME кодтары" параметрлері ішінен қажеттісін таңдап алу қажет.

Мұның себебі кодтардың  стандартты кестесінде кириллица әріптері (орыс, казақ әріптері) жоқ, сондықтан әркім өзі енгізген әріптерін немесе өзі ойлап шығарған әріптер программасын пайдаланып жүр (әрбір программалаушы осыған өз "үлесін" жалықпай қосып келеді). Мысалы, КСРО төңірегінде алдымен КОИ8г кодтары қабылданған еді, Microsoft оған қоса екі балама кодтар даярлаған болатын — біріншісі, 886 кодтар MS DOS-қа арналған да, екіншісі, 1251 кодтар Windows жүйесіне бағытталған болатын. Қазіргі ТМД елдерінде осы үш кодтау тәсілі катар қолданылып жүр. Осы жолдармен керекті шарт таңбалар тандап алынған соң, барлық ашық терезелерді ОК батырмасын басу арқылы жауып қою керек. Сонда экрандағы мәтін қалыптағы күйге келеді.

Жұмыс өрісінде FTP-серверінің парағы бейнеленген Internet Explorer терезесі көрсетілген, онда PUB каталогының  мазмұны орналасқан мәтін түр. Мұндай каталог көптеген FTP-серверлерінде болады, оның ішінде керекті файлдар сақталуы тиіс.

Керекті файлды не каталогты алу (көру) үшін курсорды сол файл (каталог) атына алып бару керек, сол сәтте курсор сұқ саусағы  сол файлды көрсетугс бағытталған кол бейнесіне айналып, тышқан батырмасын шерту арқылы, сол файлдың (каталогтың) мәтін алуға мүмкіндік аламыз. Сол мәтін өз компьютерімізге жеткізіледі (ал каталог болса, ашылып толық көрсетіледі). Жоғарғы деңгейдегі каталогка өту керек болса, "Артқа" батырмасын басамыз немесе жоғары жақтағы "бір деңгей жоғары шығу" батырмасын басу жеткілікті.

Экранда көрінбей одан тысқары түрған мәтін бөліктерін көру үшін колденең немесе тік жылжу  сызықтарын пайдалану керек, олар Internet Explorer терезесінің оң жақ және томенгі шеттеріндс орналасады ("лифт"деп те аталады).

Браузер арқылы кез-келген уақытта басқа FTP-серверге ауыса аламыз. Ол үшін "Адрес" деген  терезеге жаңа адрес енгізіп, Enter пернесін басу қажет немесе "Адрес" өрісінің оң жағындағы бағыттауыш тілсызық батырманы басып, шыққан тізімнен керектісін таңдап алған жон. Керекті адресті "Таңдамалар" батырмасы аркылы да тізімдср ішінен тауып алуға болады.

Браузермен  жұмысты аяқтау үшін "Файл" менюінің "Жабу" пунктін орындау керек. Бұл мақсат үшін оң жақ жоғарғы бұрындағы "X" батырмасын пайдаланса да болады.

WORLD  WIDE WEB

Internet ішінен  керскті информацияны іздеп табуға  мүмкіндік беретін тағы бір  мүмкіндікті карастырып өтейік.

World Wide Web (WWW, Web), яғни "дүниежүзілік өрмек" информация  іздеп бүкіл дүние жүзіне "электрондық саяхат" жасайтын гипермәтіндік жүйе больш табылады. Қазіргі кездегі әр түрлі информация алуға болатын ең кең тараған жүйе ретінде, WWW есептеледі. Intcrnet-тің қалған бөліктерінен гөрі WWW жүйесін пайдалану жеңіл әрі ыңғайлы.

Мүнда бір-бірімен  байланысқан сөздер тізбекше аркылы іздеу жүргізіледі. Өзіңізге керекті  тақырыпты тандап алып, соған байланысты информацияны карап шығасыз, сол  информация ішіпеп тағы бір тақырыпты  тандап алсаңыз, соған байланысты ғана мәліметтерді оқи бастайсыз. Осылай бір тақырыптан екіншісіне ауысьш қарап шығасыз, бірак, қажет болса, кейін оралуыңыз да қиын емес.

WWW жүйесі байланыс  орнатылған құжаттардан тұрады. Гипермәтін деген не? Егер сіз  Windows жүйесінің көмек беретін  мәліметтер құрылымын карап шыксаңыз немесе Macintosh компьютерінің Hyper Card файлын көрсеңіз, сол гипермәтін мысалы бола алады. Гипермәтін құжат бір ұғымнан екінші үғымға мәтіндік байланыс арқылы (мазмұны арқылы) тез өтуді қамтамасыз етеді (links). Бір мәтінді бастан аяк оқудан гөрі сол мәтіннің белгілі бір бөлігін ғана оқып, сонан кейін сол бөлікпен байланысты басқа ұғымдарға жылдам өте аласыз. Бұлай жылжу ерекшеленген мәтін үзіндісіне курсорды алып барып тышқанды шерту арқылы орындалып отырады.

 Web жүйесімен катынас кұру тәсілі

Web жүйесімен жұмыс істеудің бірнеше тәсілі бар. UNIX операциялық ортасында сервистік қызмет көрсететін, компания жасап қойған, арнайы команда арқылы WWW браузерімен оңай байланысу жолы бар. Оны іске қосу үшін www немесе Ііпх сөздерін енгізу керек.

Егер тұрақты қызмет атқару қажет болса немесе тікелей теру арқылы байланыс орнату керек болып жатса, өз WWW браузеріңізді пайдалану мүмкіндігі де бар.

Қолданылып  отырған тәсілге карамастан сіз  гипермәтіндік файлдарда мәліметтерді іздеп таба алатын браузермен жұмыс  істей аласыз. Енді біз желіні пайдалану кезінде жұмыс істеуге тиіс Internet Explorer графиктік браузерімен сіздерді таныстыралық. Әрине бұдан басқа да браузерлер бар, мысалы, Netscape Navigator, бірақ Windows 98 жүйесі өз Internet Explorer программасының ішкі браузерімен жабдықталады. Windows жүйесінің басқа түрлерінде де арнаулы бірден бекітіліп берілетін ішкі браузерлер болады, олармен жұмыс істеу де ыңғайлы. Ал егер кейбір себептермен сіз Internet Explorer-мен жұмыс істетіңіз келмесе, онда Netscape Navigator браузеріне немесе басқасына оңай ауыса аласыз және олардағы жалпы жұмыс істеу ережелері бір-біріне ұқсас болады.

Сонымен FTP-серверімен жұмыс істеуді меңгерсеңіз және Web жүйесінің бірнеше адресін  білсеңіз, онда желіге кіріп жұмыс  істеу қиын болмайды. Адресті білмесеңіз де, өзіңізге керекті информацияларды тақырыбы арқылы іздеу ісіне кірісіп кете бересіз.

Internet Explorer немесе Navigator іске қосылса, браузеп автоматгы  түрде, сіз араласпай-ақ, "өз" серверімен байланыс орната береді. Ал, егер де Internet Explorer жүйесімен жұмыс істейтін болсаңыз, онда бірден Microsoft компаниясының WWW сервері   парағымен байланысатыныңыз есіңізде болсын, оған мынадай мәлімет енгізілсе,

http://www.home.microsoft.com/int/ru

Internet Explorer терезесі  көрсетілгендей болады. Мұнан кейін "лифт" көмегімен парақтың төменгі жағына өтіп, өзіңізге керекті акпаратты таңдайсыз. Курсорды ерскшеленген мәтін бөлігіне алып барып , тышқанды бір рет шертіңіз, браузер осы тандап алынған жаңа мәтін бетін сіздің өз машинаңызға жеткізеді.Біздің жағдайда курсорды "Internet-те парақты іздеу үшін осы сілтемені таңдаңыз" (выберите данную ссылку) деген сөзге, яғни оның ерекшеленіп тұрған үзіндісіне алып барып, тышқанның сол жақ батырмасын шертеміз. Сол сәтте браузер сіздің компьютеріңізге Internet-тегі информация Іздеу жүйелерінің жиі қолданатын бірнеше адресі көрсетілген кезде парақты шығарады да, сіздің іздеу шарты көрсетілген (критерий) информация енгізуіңізді және "іздеу" батырмасын басуыңызды өтінеді. Web каталогтары кітапхананың жүйелік каталогтары тәрізді жасалып, олар "Спорт", "Компьютерлер", "Ойындар" сияқты рубрикаларға жіктелген. Каталогтан өзіңізге керекті тақырыпты тауып алып, оның ішінен Wеb-тегі түйінді сөздер тізімінен іздеуді бастауға болады.Көптеген серверлердегі тізімдерде әрбір түйінді тақырып кысқаша сипатталып отырады да, одан негізгі тақырыпка өту жолы (парақтагы емес) көрсетіліп тұрады.Бірақ Web каталогтары мәтін парактарының тек аз бөлігін көрсетеді, ал "дүние жүзілік өрнекте" (всемирная паутина) одан басқа толып жатқан мәліметтер жиыны бар екені түсінікті болар. Мұнда да AltaVista, HotBot немесс Lycos сияқты іздеу серверлері іске қосылады, оларда серверге өзіңізге керекті тақырыпты көрсетсеңіз, Web парақтарынан осы салаға байланысты бар мәліметтерді қарап шығу мүмкіндігін аласыз.

  Іздеу процесі адамның қатысуынсыз орындалатын болғандықтан, іздеу серверлері каталогтарға карағанда көптеген мәліметтерді қамти алады. Бірақ сіз оларды сұрыптай отырып, мыңдаған парақтан тұратын информация ішінен керектісін тандауыңыз қажет.

3. Қорытынды

Интернет желісі әлемдік коммуникационды инфраструктураның  маңызды бөлшегі болып табылады. Интернеттің дамығаны соншалық, қалтаңызда  ұялы телефон немесе қалталы компьютер  болса, желіге еш қиындықсыз еніп, ғаламторды шарлай бересіз. Теледидар, радио мен газет парақтарының орнын біртіндеп интернет желісі басып келеді. Интернет тарихы компьютерлік құрылғылар жұмыс жасай бастаған уақыттан басталады (1950-1960 жылдар аралығы). Компьютерлік желі – бір бірімен мәлімет аламаса алатын кем дегенде екі компьютердің байланыс құралдары көмегімен қарым-қатынас жасауына арналған ақпарат өңдеудің тармақталған жүйесі. Басқаша айтқанда желі деп дербес компьютерлердің және де принтер, модем, факсимильдік аппарат тәрізді есептеу құрылғыларының бір-бірімен байланысқан жиынын айтады. Желілер әрбір қызметкерге басқалармен мәлімет алмасып құрылғыларды ортақ пайдалануға, қашықта орналасқан қуатты компьютерлердегі мәліметтер базасымен қатынас құруға және тұтынушылармен тұрақты байланыс жасауға мүмкіндік береді.

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының  Білім туралы заңы 2007. 07.07

2. Қазақстан Республикасының  Ақпараттандыру тураплы заңы 2003ж

3. Мұхамбетжанова С. Т.  «Білім беру мекемелері қызметкерлерін  ақпараттық – телекоммуникациялық  технология саласы бойынша біліктілігін көтерудің ғылыми-әдістемелік негіздері». 2006 ж.

4. Г.Ә. Жапарова «Информатика  негіздері»

5. Информатика негіздері.  № 4, 2006 ж.

6. Е.Қ.Балапанов, Б.Б.Бөрібаев, А.Б.Дәулетқұлов. «Жаңа информациялық  технологиялар. Информатикадан 30 сабақ.»  242 – 380 бет. 2003 ж.

7. Информатика образование.  Журнал. № 4, 2006 ж

8. Н.Ермеков, Ж.Караев, Н.Стифутина.  «Информатика 7,8 класс.» – Алматы: Жазушы, 2000, – 192 стр.

9. «Мектеп информатикасы:  іс – тәжірибе, проблемалар және  келешегі»Халықаралық ғылыми –  практикалық конференцияның материалдар жинағы. 19 – 21 қазан 2005 жыл. Алматы, 2005 ж.

10. Электрондық оқулық.