Па вялiкай Айчыннай вайне савецкага народа ( ў кантэксце другой сусветнай вайны)

 

БЕЛАРУСКАЯ ДЗЯРЖАЎНАЯ

СЕЛЬСКАГАСПАДАРЧАЯ АКАДЭМІЯ

КАФЕДРА ГIСТОРЫI I КУЛЬТУРАЛОГII

 

 

РЭФЕРАТ

ПА ВЯЛIКАЙ АЙЧЫННАЙ ВАЙНЕ

САВЕЦКАГА НАРОДА

( ў КАНТЭКСЦЕ ДРУГОЙ СУСВЕТНАЙ ВАЙНЫ)

 

 

         ПАДЗЕI ВЯЛIКАЙ АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ НА  

          ТЭРЫТОРЫI ГОРАК I ГОРАЦКАГА РАЁНА

 

 

 

           Выканаў

                                            студэнт ___ курса ___ групы

                                              факультэта эканомiкi i права

 

                             БЕКАРАВА  IНА                                             

 

 

ГОРКІ 2013

  

                                                                           Змест 

1. Уводзiны…………………………………………………………………..3
2. Вайна прыйшла…………………………………………………………4
3. Антыфашысцкае патрыятычнае падполле

       і партызанскі рух на тэрыторыi Горак

       і Горацкага раёна……………………………………………………….6

4.    Нашы землякi – слаўныя абаронцы Радзiмы………….12

5.    Заключэнне……………………………………………………………….13

6.    Спiс выкарастанай лiтаратуры………………………………….14

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                УВОДЗІНЫ   

Гісторыя не ведае больш маштабнага супраціўлення заваёўнікам, чым  барацьба беларускага народа супраць  германскіх прыгнятальнікаў, якая разгарнулася на ўсёй тэрыторыі БССР. Насельніцтва Беларусі не пагаднілася з агрэсарамі. Нават не гледзячы на ​​жорсткасць акупацыйнага рэжыму, патрыятычны рух супраць германскіх захопнікаў пашыраўся, прымаў больш эфектыўныя арганізаваныя формы і выкарыстоўваў разнастайныя метады барацьбы. З першых дзён вайны пачалася барацьба насельніцтва Беларусі супраць нямецкіх захопнікаў. Яна вялася ў розных формах - ад невыканання мерапрыемстваў акупацыйных уладаў да ўзброенага супраціву. Мелі месца як самастойныя акты супрацьдзеяння новаму рэжыму з боку асобных асоб і груп, так і арганізаваныя ў цэнтралізаваным парадку ваенныя і палітычныя акцыі. У многіх населеных пунктах партызанскія фарміравання ўзнікалі стыхійна.   

У гады Вялікай Айчыннай вайны ў горадзе Горкi, на тэрыторыі Горацкага раёна актыўна дзейнічала антыфашысцкае падполле і партызанскі рух, нашы землякі гераічна змагаліся на франтах супраць фашызму.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                                                                                                         3                                                       

                                      Вайна прыйшла

    22 чэрвеня 1941 года войскі фашысцкай Германіі напалі на Савецкі Саюз. Першымі прынялі ўдары працiўніка памежнікі і перадавыя падраздзяленні войскаў прыкрыцця. Адбіваючы перавышаючыя сілы ворага, памежнікі і войскі прыкрыцця мужна змагаліся, несучы вялікія страты. Нягледзячы на ​​гераічны супраціў, войскі прыкрыцця не змаглі затрымаць працiўніка ў памежнай зоне. У мэтах захавання сіл войскі вымушаны былі адыходзіць на ўсход, да Заходняй Дзвіны, Дняпра. На гэтым рубяжы разгортваліся войскі другога стратэгічнага эшалона.

    Камандаванне нямецка-фашысцкімі войскамі прыняла рашэнне акружыць савецкія войскі, якія абаранялi межы Заходняй Дзвіны і Дняпра, авалодаць раёнам Орша-Віцебск-Смаленск і адкрыць самы кароткі шлях на Маскву. Да канца першай дэкады ліпеня нямецкія танкі выйшлі да Дняпра ў раёне Орша-Шклоў-Магілёў. Войскі Заходняга фронту адбілі ўсе спробы ворага фарсіраваць Днепр з ходу.

    10-12 ліпеня нямецка-фашысцкія войскі аднавілі наступ: танкавыя групоўкі Гудэрыяна засяроджанымі ўдарамі на вузкіх вучастках фронту зламалі супраціў  абараняўшыхся  савецкіх войскаў. 46-ы матарызаваны корпус фарсіраваў Днепр у раёне Шклова і наступаў на Горкі, Пачынак, Ельню, 47-ы матарызаваны корпус фарсіраваў Днепр у раёне Копысі ў ноч на 11 ліпеня і накіраваўся на Смаленск. Вайна прыйшла на горацкую зямлю. Савецкае камандаванне прыняло рашэнне  адбiть наступ нямецкіх войскаў. 1-я Маскоўская мотастралковая дывізія, якой у той час камандаваў Якаў Рыгоравіч Крэйзер,  накіравалася напярэстiг нямецкім войскам, якія рухалiся на Горкі. Камдзіў вырашыў нанесці  ўдар па нямецкім калонам: адным палком у  здоўж шашы Сава-Горкі, другім - на Казловічы.

    175-ы мотастралковы полк гэтай дывізіі атакаваў аўтакалону праціўніка з пяхотай, якая рухалася ад Казловіч на Дабрынь і падыходзіла да шашы Орша-Горкі. Калона праціўніка  была разбіта. Але поспех быў часовы. Праціўнік рваўся наперад, і спыніць яго было немагчыма.

    6-ы мотастралковы полк стрымліваў праціўніка ў раёне вёскі Сава, на шашы Орша-Горкі. Падыходныя нямецкія калоны, сустракаючы ўпарты супраціў палка, пакідалі заслоны і абыходзілі яго бокам, працягваючы рух на Горкі.

   Ад Шклова ў кірунку Горак па прасёлкавых дарогах на Маслакі, Чапялiнку адыходзіў 2-i стралковы корпус: 100-я і 161-я стралковыя дывізіі, 151-ы корпусны артылерыйскі полк і іншыя часткі.

   100-я стралковая дывізія генерала І. Н. Русіянава адыходзіла ад Дняпра па сваім маршруце, прайшла праз Горацкі раён, выйшла ў Манастыршчынскі раён Смаленскай вобласці і там злучылася з дзеючымі савецкімі войскамі.

    161-я стралковая дывізія палкоўніка А. І. Міхайлава атрымала загад: да раніцы 12 ліпеня заняць абарону на захад ад Горак на мяжы Папкоўка, Шэвароўка, Мацюты, Стан. У ноч на 12 ліпеня дывізія пачала адыход на ўказаны рубеж. Варожыя самалёты бамбілі і абстрэльвалі з паветра калоны дывізіі. Некаторыя падраздяленні, якія рухаліся па лясных дарогах, адхіліліся ад зададзенага маршрута. Таму на ўаказаны  рубеж дывізія выйшла толькі раніцай 13 ліпеня.

   Да гэтага часу гітлераўскія войскі, абыйдучы адыходучыя часткі нашых войскаў справа і злева, 12 ліпеня ўступілі ў Горкі. 161-я стралковая дывізія, 151-ы корпусны артылерыйскі полк, 135-ы асобны дывізіён супрацьтанкавай артылерыі, а таксама штаб корпуса апынуліся ў тыле праціўніка ў раёне вёсак Гулiдаўка-Чапялiнка.

    Ацаніўшы абстаноўку, камандаванне корпуса вырашыла прабівацца на ўсход. З асяроддзя вырашылі выходзіць паміж вёскамі Сахараўка і Цiмохаўка. 603-i і 542-i стралковыя палкі 161-й дывізіі павінны былі знішчыць тут працiўнiка i забяспечыць пераход праз дарогу ўсім часткам, штабам  і тылам, і далей праз Рабкi, Машкова,  Абраiмаўку выйсці да Цёмнага Лесу. 477-ы стралковы полк гэтай дывізіі павінен быў прыкрываць іх дзеянні з тылу.

   13 ліпеня, з надыходам цемры, 603-i i 542-i стралковыя палкі засяродзіліся ў лесе на поўнач ад дарогі з Сахаракўi ў Цiмохаўку. Да паўночы падрыхтоўка да бою скончылася. Падраздзяленні, якія падрыхтаваліся да нападу, чакалі сігналу. Па дарозе ў бок Горак рухаліся нямецкія войскі. Нечакана адзін з нямецкіх гусенічных бронетранспарцёраў  устаў папярок дарогі і загарадзіў шлях. На дарозе сабралася вялікая колькасць аўтамашын, танкаў, матацыклаў. У гэты момант адкрылі агонь гарматы  632-га артпалка 161-й дывізіі і 151-га карпуснога артпалка, якія займалі агнявыя пазіцыі на ўскрайку леса і ў лесе з поўначы ад дарогі. Кулямётчыкi 603-а стралковага палка амаль ва ўпор знішчалі жывую сілу ворага. Артылерысты падбілі некалькі аўтамашын і танкаў. Гітлераўцы кідаліся сярод абхопленай агнём тэхнікі, разрываўшыхся снарадаў. Пасля

4

пятнадцацiхвiлiннага шквальнага агню гармат і мінамётаў воіны 603-га i 542-га стралковых палкоў кінуліся ў атаку, знішчаючы на ​​дарозе ўсё, што ацалела. У шэрагах атакуючых ішлі ўсе камандзіры і палітработнікі. Прысутнасць  іх у баявых парадках натхняла байцоў, падымала іх наступальны парыў.

   Трапна білі па ворагу артылерысты. У гэтым баі яны падбілі 48 танкаў, 30 бронетранспарцёраў, каля 130 аўтамашын і матацыклаў. Немцы страцілі забітымі 350 салдат і афіцэраў. Мясцовыя жыхары распавядалі, што пасля бою каля дарогі вёскі Панкратаўка з'явілася два нямецкіх могілак.

   Разграміўшы суперніка, 161-я стралковая дывізія і іншыя часткі 2-га стралковага корпуса перайшлі дарогу і пайшлі ў паўднёвым кірунку. Прайшоўшы Рабкоў, Абраiмаўку, Голавiчы, Цёмны Лес, у другой палове дня 14 ліпеня войскi засяродзіліся ў лесе ля вёскі Еськаўка, дзе занялі кругавую абарону. Але сабраліся не ўсё. Тылавыя падраздзяленні, якія страцілі сувязь з цяперашнімі наперадзе часткамі, адхіліліся ад устаноўленага маршруту і самастойна выйшлі за лінію фронту. Адзін батальён 542-га стралковага палка з двума батарэямі 632-га артпалка,  прыгнятаючы працiўнікам, вымушаны быў павярнуць на поўдзень. Асобныя групы байцоў і камандзіраў гэтага батальёна з баямі прабіліся ў Магілёў і прынялі ўдзел у абароне горада. Невялікія групы байцоў былі рассеяны ў Сахараўскiм лесе.

    З груп ваеннаслужачых, якія не выйшлі з акружэння ў Сахараўскiм  лесе, сфармаваўся партызанскі атрад, камандзірам якога быў малодшы лейтэнант Іван Фёдаравіч Беляеў. Спачатку гэты атрад дзейнічаў у Горацкім раёне, а потым перайшоў у Багушэўскі раён Віцебскай вобласці.

    У ліку тых, каму не ўдалося выйсці з акружэння, апынуўся і Ваган Агаджанян, сяржант 477-га стралковага палка 161-й стралковай дывізіі. Яго прытулілі добрыя людзі ў вёсцы Тудараўка, дзе потым стварылася і дзейнічала падпольная група, а пазней партызанскі атрад на тэрыторыі Горацкага раёна.

 

    Шмат слаўных баявых подзвігаў здзейснілі танкісты. У сярэдзіне ліпеня 1941 года 57-я танкавая дывізія палкоўніка В. А. Мiшулiна атрымала загад затрымаць наступ гітлераўцаў на Смаленск. Мотастралковы полк маёра Асокiна і далучаныя яму танкавыя падраздзяленні з баямі прасоўваліся па дарозе Копысь-Горкі. Не даходзячы Горак, у раёне вёсак Поўна, Палёнка, Тушавая, Ліхачова занялі абарону. Раніцай 17 ліпеня з'явілася калона варожых аўтамашын, якая рухалася пад аховай танкаў і матацыклістаў.  Нашы танкісты нанеслі скрышальны ўдар па варожай калоне. З першых стрэлаў падбілі танк, дзве грузавыя машыны і адну легкавую. Фашыстаў ахапіла паніка. Яны спрабавалі павярнуць свае машыны, але былі сустрэтыя вінтовачна-кулямётным агнём стралкоў. Трапныя чэргi касілі гітлераўцаў.

    Адзін з нямецкіх танкаў прарваўся ў тыл нашых байцоў. Са звязкам гранат падняўся насустрач сталёвай махіне старшыня Давыдзенка. Кулямётная чарга абарвала яго жыццё, але і гітлераўскі танк замер на месцы, а потым стаў гарэць. Экіпаж варожага танка быў знішчаны ў рукапашным баі.

    Вызначыліся ў баі і артылерысты. Агнём «саракапятак» яны спынілі  тры фашысцкія машыны. Гітлераўцы не вытрымалі, павярнулі назад. З'явілася нямецкая авіяцыя. На працягу паўгадзіны 14 гітлераўскіх «сцярвятнікаў» бамбавалі пазіцыі нашых байцоў. Грымелі выбухі бомб і артылерыйскіх снарадаў. Здавалася, што пасля такога агню тут не можа застацца нічога жывога, але калі гітлераўцы аднавілі атаку, іх сустрэў магутны шквал гарматна-кулямётнага агню. Абарона зноў ажыла, і ёй дапамагалі сваімі прыладамі танкі, якія яшчэ заставаліся ў страі. Нават параненыя знаходзіліся ў акопах і працягвалі весці бой. Другая атака гітлераўцаў таксама не мела поспеху. Яны страцілі яшчэ два танка, бронетранспарцёр і шмат салдат.                                                                                              

   Бой працягваўся ўвесь дзень. Гітлераўцы панеслі адчувальныя страты ў тэхніцы і жывой сіле. Страты панёс і мотастралковы полк. Воіны палка, што загiнулi, пахаваныя ў брацкай магіле ў вёсцы Тушавая.  Увечары  згодна паступіўшай загадзе мотастралковы полк з прыдадзенымі яму танкамі адышоў у лес і ўзяў кірунак на Чырвоны Смаленскай вобласці, дзе асноўныя сілы дывізіі стрымлівалі нямецкія часткі, якiя рвалiся да Смаленска.

 

 

     Для нанясення  ўдараў па нямецкім танкам на пераправе праз Днепр у Копысі наша авіяцыя на працягу 11 - 15 ліпеня 1941 года здзяйсняла баявыя вылеты. Раён пераправы ахоўвалі сотні нямецкіх самалётаў. Не ўсім нашым эскадрыліям бамбавікоў удавалася выйсці на мэту. Не ўсе самалёты вярталіся з баявога задання.   

  Не вярнуўся з баявога задання лётчык старэйшы лейтэнант Д. К. Крыўчыкаў. У 1987 годзе цэнтральны архіў Міністэрства абароны СССР паведаміў, што намеснік камандзіра авiаэскадрыльi

 

5

51-га дальнебамбардiровачнага авіяпалка старэйшы лейтэнант Дзмітрый Капiтонавiч Крыўчыкаў, вылятае бамбаваць пераправу і скупнасць войскаў працiўнiка ў раён Копысі, не вярнуўся з баявога задання 13 ліпені 1941.

    Жыхары вёскі  Папкоўка памятаюць, як адзін з нашых самалётаў быў збіты над вёскай 13 ліпеня 1941 года. Нямецкія знішчальнікі атакавалі самалёт. Бой быў няроўным. З палаючага самалёта выскачылі два лётчыка. Фашысты расстралялі іх у паветры. Трэці лётчык, выпрыгнуўшы апошнім, шчасна прызямліўся каля вёскі Папкоўка. Калгасніца Клаўдзія Іванаўна Вараб'ёва схавала лётчыка ў пуні, дапамагала яму, хавала, рызыкуючы жыццём.

    У вёсцы лётчык сустрэўся з групай байцоў, якія трапілі ў акружэнне. Разам з мясцовай дзяўчынай Дуней Яфімавай ён прапанаваў акружэнцам сысці ў лес і арганізаваць партызанскі атрад. Але іх выдаў здраднік. Фашысты расстралялі абодвух патрыётаў - і лётчыка, і дзяўчыну. Мясцовыя жыхары пахавалі іх на сельскіх могілках. Пасля вайны на магіле быў усталяваны абеліск.

    Доўгі  час было невядома прозвішча загінулага лётчыка. У выніку карпатлівай пошукавай працы было ўстаноўлена, што ў Папкоўке пахаваны  Д. К. Крыўчыкаў. Яго імя напісалі на абеліску. Магіла Дзмітрыя Капiтонавiча Крыўчыкава  і Еўдакіі Еўстiгнееўны Яфімавай ўнесена ў Звод помнікаў гісторыі і культуры Рэспублікі Беларусь.

 

 

 

 

Антыфашысцкае патрыятычнае падполле і партызанскі рух

на тэрыторыi Горак і Горацкага раёна

 

    Нямецкія войскі ўвайшлі ў Горкі 12 ліпеня 1941 года. На працягу трох наступных дзён яны акупавалі ўвесь Горацкі раён. З першых дзён акупацыі яны ўсталявалі рэжым жорсткага тэрору і гвалту. У горадзе акупанты стварылі свае арганізацыі, размясціўшы іх у будынках сельскагаспадарчага інстытута. Магістрат размясцілі ў гідрамеліярацыйным корпусе інстытута (зараз навучальны корпус № 5 акадэміі), у полуподвале гэтага корпуса зладзілі турму для арыштаваных. Гестапа заняла навучальны корпус № 1, арганізаваўшы ў ім засценак, дзе мучылі савецкіх людзей. Аўдыторыю № 81 гэтага корпуса ператварылі ў камеру смяротнікаў. У клубе інстытута размясцілі лагер ваеннапалонных. На Інтэрнацыянальнай вуліцы стварылі гета, куды сагналі ўсіх яўрэяў горада, а потым вывелі іх за горад і 7 кастрычніка 1941 года расстралялі. Усталявалі каменданцкую гадзіну і патруляванне вуліц.