Культура Западной Беларуси в 20-30 гг

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

БЕЛАРУСКІ НАЦЫЯНАЛЬНЫ ТЭХНІЧНЫ УНІВЕРСІТЭТ

   КАФЕДРА ГІСТОРЫІ, СУСВЕТНАЙ І АЙЧЫННАЙ КУЛЬТУРЫ 
 
 
 
 

Рэферат

па гісторыі Беларусі

на тэму:

«Асаблівасці развіцця культуры ў Заходняй Беларусі (1921-1939гг.)» 
 
 
 
 
 

Выканала студэнтка групы 112131

                                                               будаўнічага факультэта БНТУ

Аладка Надзея Сяргееўна

Кіраўнік: канд. гіст. навук,

дац. Бяляеў А.В. 

УВОДЗІНЫ

  З усталяваннем Савецкай улады ў Беларусі пачаўся працэс фармавання новай  сістэмы адукацыі і навукі, т. н. сацыялістычнай культуры, якая супрацьпастаўлялася дарэвалюцыйнай, "буржуазна-абшарніцкай". Дадатнымі фактарамі, спрыялых духоўнаму ўздыму, з'яўляліся адукацыя беларускай дзяржаўнасці і палітыка беларусізацыі. З іншага боку, негатыўны адбітак на культурнае жыццё Беларусі аказала таталітарны палітычны рэжым і распачатая ў 30-я гады дужанне з нацыянал-дэмакратызмам.

  Галоўнай  задачай развіцця нацыянальнай культуры ў 20-я гг. стала ліквідацыя непісьменнасці сярод дарослага насельніцтва. У 1920 г., на момант канчатка грамадзянскай вайны, у БССР на 1000 чалавек прыходзілася 673 непісьменных. У тым жа году пры Наркамаце асветы БССР была створаная Рэспубліканская надзвычайная камісія па ліквідацыі непісьменнасці, якая мела свае аддзяленні ў акругах і воласцях. Ужо ў 1921 г. у Беларусі працавала 1088 школ з агульным ахопам 39225 чалавек. Была прынятая 10-летняя праграма навучання непісьменных у веку ад 16 да 35 гадоў. Ліквідацыя непісьменнасці патрабавала арганізацыі новай сістэмы народнай адукацыі. Ужо ў лістападзе - пачатку снежня 1917 г. на тэрыторыі Менскай, Магілёўскай і Віцебскай губерняў ствараюцца аддзелы народнай адукацыі, а 27 снежня - Камісарыят асветы Заходняй вобласці і фронту. Новыя органы асветы павінны былі даць насельніцтву адукацыя на роднай мове, аддзяліць школу ад царквы, увесці бясплатную адукацыю для дзяцей да 17 гадоў.

  У час, калі ў БССР пачаўся працэс згортвання палітыкі беларусізацыі, супрацьстаянне прымусовай паланізацыі ў Заходняй Беларусі садзейнічала актывізацыі  і аб’яднанню беларускай інтэлігенцыі. Нацыянальны фактар вызначаўся як галоўны  ў сацыяльна-палітычнай барацьбе. У  канцы 20-х – 30-я гады палітыка польскага  ўрада канчаткова павярнулася да ліквідацыі беларускіх нацыянальных асяродкаў (выдавецтваў і выданняў, культурна-асветніцкіх  арганізацый). У 1937 годзе ўлады забаранілі дзейнасць ТБШ.

  Канец 1920-х - 1930-х гг. былі адзначаныя буйнымі поспехамі ў культурным развіцці. Важнай падзеяй у сферы музычнага мастацтва стала адкрыццё ў 1932г. Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі (з 1992г. - Беларуская акадэмія музыкі). Праз год пачаткаў працу Беларускі тэатр оперы і балета (зараз - Нацыянальны акадэмічны тэатр балета Рэспублікі Беларусь і Нацыянальны акадэмічны тэатр оперы Рэспублікі Беларусь). У 1930-е г. створаныя вядомыя беларускія оперы "Ў путчах Палесся" А. Багатырава, "Квела шчасця" А. Турэнкова, першы беларускі балет "Салавей" М. Крошнэра.

  Для заходнебеларускай літаратуры характэрна перавага паэтычнага жанру, які адзначаецца  эмацыянальнай рэакцыяй на падзеі, актыўнай грамадзянскай пазіцыяй аўтараў (М.Танк, В.Таўлай, М.Засім), а таксама  рамантызмам і лірызмам (Н.Арсеннева, К.Сваяк, У.Жылка і інш.). Выяўленчае мастацтва адметна касмічнымі, гістарычнымі і сімволіка-алегарычнымі карцінамі  Я.Драздовіча (“Дух зла” і інш.), бытавымі палотнамі М.Сеўрука і П.Сергіевіча, партрэтам і пейзажам (Г.Семашкевіч), карыкатурамі Я.Горыда. Сур’ёзную працу па збіранні і прапагандзе беларускага фальклору праводзілі Р.Шырма, г.Цітовіч. Утвараліся хоры (адзін з самых папулярных – хор Беларускага саюзу студэнтаў у Вільні), рэпертуар якіх складаўся пераважна з беларускіх песень. Значны ўнёсак у музычную культуру зроблены кампазітарамі К.Галкоўскім, Л.Раеўскім, оперным спеваком і выканаўцам народных беларускіх песень М.Забэйда-Суміцкім.

  Для напісання рэферата выкарыстоўвалася кніга "Гісторыя Беларусі" у 6 тамах, у 5 томе асабліва надавалася ўвага  Заходняй Беларусі ў 1921-1939 гг. Падрабязна апісваецца становішча насельніцтва ў  гэты перыяд, развіццё культуры і навукі, эканамічныя і палітычныя дзеянні. Закранутыя ўсе сферы грамадскага  і палітычнага жыцця рэгіёна.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Асаблівасці развіцця культуры ў Заходняй Беларусі (1921-1939гг.)

  Савецкая грамадска-палітычная сістэма, якая была ўсталяваная ў БССР, характарызавалася поўным кантролем дзяржавы над усімі сферамі жыцця грамадства. Такой сістэме ўласціва наяўнасць усеагульнай дзяржаўнай ідэалогіі,  сістэмы поглядаў, пры якой абвяшчаўся класавы падыход у будаўніцтве новага грамадскага ладу, звязаны з тэорыяй аб абвастрэнні класавага дужання нумары пасоўвання да сацыялізму. Ва ўмовах, калі СССР заставаўся адзінай сацыялістычнай краінай у міры, якая праводзіла ў жыццё індустрыялізацыю і калектывізацыю, усталяваўся прынцып падначалення цэнтральнай улады. Органы ўлады дзейнічалі толькі адміністрацыйна-каманднымі метадамі кіравання. З сярэдзіны 1930- гг. умацоўваўся рэжым асабістай улады, звязаны з узнікненнем культу асобы Сталіна. Ён азначаў узвялічванне ролі аднаго чалавека, прыпісванне яму вызначальнага ўплыву на ход гістарычных падзей. Асноўныя падзеі грамадска-палітычнага жыцця БССР у канцы 1920-х – 1930-я гг. былі звязаныя з адмовай ад новай эканамічнай палітыкі і беларусізацыі, правядзеннем палітычных рэпрэсій і неабгрунтаванымі абвінавачваннямі ў варожай для савецкай улады дзейнасці. У гэтых умовах Рады дэпутатаў працаўнікоў, грамадскія арганізацыі гублялі сваю ролю. У той жа час узмацнілася роля Народнага камісарыята ўнутраных спраў, які стаў выкарыстоўвацца для распраў з тымі, чыя пазіцыя не супадала са сталінскай.

  У мэтах устойлівага і дынамічнага  ўсебаковага развіцця беларускага  народа важна было стварыць і ўсе  неабходныя шумовы для яго этнакультурнага  жяцця. Пры ўсёй своеасаблівасці  статуса дзяржаўнасці БССР гэта быў  бы значны крок наперад у палітычным развіцці яе карэннага этнасу, асабліва калі ўлічыць, што да гэтага ён знаходзіўся без усялякіх правоў на аўтаномію ў складзе Расійскай імперыі.

  У выніку патрабавалася стварэнне  ўмоў беларускаму народу для духоўнага  развіцця на ўласных нацыянальна-культурных пачатках. Істотна перешкаджаў гэтаму даўно запанаваны, дзякуючы старанням  паланізатараў і русіфікатараў, погляд, што беларусы не ёсць самабытны  этнас, не ёсць самастойная нацыя.

  Пасля кастрычніцкіх падзей 1917г., як раней, працягвалася далейшае ўмацаванне рускага  фактару ў Беларусі. У пачатку 20-х гг. Савецкая ўлада і кампартыя  рэспублікі практычна нічога істотнага  не здзейснілі для падняцця тут ролі нацыянальнай культуры тытульнага народа. Калі штосьці і рабілася ў гэтым напрамку, дык толькі па лініі наркаматаў народнай асветы і часткова земляробства ці шчыра адданых беларускай справе людзей. Сярод нацыянальнай скіраванасці палітыкаў і інтэлігенцыі расла незадаволенасць станам культурнага жыцця ў Беларусі, ішоў інтэнсіўны абмен думкамі адносна шляхоў забеспячэння яму самабытнага характару.

  Практычны вопыт усё больш пераканаўча  сведчаў, што паспяхова вырашыць надзвычай складаную праблему нацыянальнага  адраджэння беларускага народа можна  толькі ва ўмовах, калі ёй будзе нададзены  мэтанакіраваны характар, калі яна  стане самастойным кампанентам дзяржаўнай палітыкі. Асабліва выразна гэта пачало ўсведамляцца пасля вяртання ў 1924 г. Беларусі тэрыторый Віцебскай і Магілёўскай губерняў, перададзеных па распараджэнню цэнтра пяць гадоў таму назад Расійскай Федэрацыі з улікам ваенна-палітычных меркаваннях. На працягу гэтага часу ўсё іх жыццё будавалася на аснове рускіх стандартаў.

  Улічваючы звязанае з гэтым ускладненне  задач і адсюль вострую неабходнасць неадкладнага надання палітыцы нацыянальнага  адраджэння беларускага народа дзяржаўнага  характару, другая сесія ЦВК БССР (ліпень 1924 г.) афіцыйна аб’явіла аб пераходзе  да беларусізацыі, прыняўшы пастанову  “Аб практычных мерапрыемствах па правядзенні нацыянальнай палітыкі”. У шырокім сэнсе пад беларусізацыяй разумелася: арганізацыя школ, вышэйшых і сярэдніх спецыяльных навучальных  устаноў на беларускай мове, развіццё беларускай літаратуры, выданне беларускіх кніг, навукова-даследчая праца па ўсебаковым вывучэнні Беларусі; вылучэнне  беларусаў на кіруючую партыйную, савецкую, прафсаюзную, грамадскую працу; перавод  службовага справаводства, дзяржаўнага, партыйнага, прафсаюзнага, кааператыўнага апаратаў і часцей Чырвонай Арміі, што  дыслакавалася на тэрыторыі рэспублікі, на беларускую мову.      

  Станаўленее савецкай сістэмы  адукацыі.

  Заканчэнне Першай сусветнай і Грамадзянскай войнаў нарэшце дазволіла знясіленаму рэвалюцыямі і ваеннымі абставінамі насельніцтву Беларусі перайсці да мірнай працы. Адначасова з аднаўленнем прамысловасці, сельскай гаспадаркі пачалося нацыянальна-культурнае будаўніцтва, якое першачарговымі задачамі паставіла развіццё адукацыі на роднай мове, ліквідацыію непісьменнасці і малапісьменнасці, стварэнне сістэмы кваліфікаваных кадраў. Вырашэнне іх ускладнялася цяжкім эканамічным становішчам рэспублікі, адсутнасцю патрэбных сродкаў, разбурэннем нават таго, што мелася да вайны. На пачатак аднаўлення наяўнасць школьных памяшканняў і абсталявання дазваляла ахапіць навучаннем не больш 37% дзяцей школьнага ўзросту. У Мінскім павеце, напрыклад, захавалася толкі 15 школных будынкаў, якія больў-менш адпавядалі свайму прызначэнню.

  Нягледзячы  на цяжкія ўмовы для развіцця адукацыі, колькасць школ у першы пасляваенны 1921/1922 навучальны год значна павялічылася і складала каля 6 тыс. Іх наведвала  амаль 450 тыс. Навучэнцаў, або 60% усіх дзяцей школьнага ўзросту. Такі рост у значнай  ступені тлумачыўся вялікім імкненнем народа да ведаў, яго жаданнем, а таксама намерам савецкай улады хутчэй наладзіць мірнае жыццё. Для наладжвання нармальнай працы школ патрабаваліся значныя сродкі, якія ўрад выдзеліць не мог у сувязі з тым, што асноўная частка бюджэту накіроўвалася на аднаўленне прамысловасці і сельскай гаспадаркі.

  Каб перажыць цяжкасці з фінансаваннем  навучальных устаноў, народны камісарыт  асветы Беларусі прыняў рашэнне захаваць на дзяржаўным утрыманні толькі тыя  школы, якія мелі здавальняючыя памяшканні і абсталяванне, а частку іншіх  скараціць або перавесці на ўтрыманне насельніцтва.У 1922/23 навучальным годзе на тэрыторыі рэспублікі засталося 270,6 тыс. дзяцей, што складала 38% усіх дзяцей школьнага ўзросту.

  Адначасова  з вырашэннем задач фінансавага  забеспячэння навучальных устаноў  праводзілася рэфармаванне школьнай сістэмы. На падставе зацверджанай 16 лютага 1922г. Народным камісарыятам асветы БССР новай  сістэмы адукацыі асноўным тыпам  школы замест дзевяцігадовай станавілася  працоўная сямігадовая агульнаадукацыйная школа.

  Дзяржаўная палітыка ў галіне ўсевгульнайадукацыі прадугледжвала, акрамя беларускіх, развіццё школ на мовах нацыянальных меншасцей у месцах іх кампактнага пражывання. На працягу 20-х гг. Назіралася тэнденцыя колькаснага росту (акрамя рускамоўных) школ на мовах розных этнічных груп насельніцтва рэспублікі. Толькі лік яўрэйскіх і польскіх пачатковых школ павялічылася са 181 у 1924/25 навучальным годзе да 368 у 1930/31. Ва ўсіх гэтых школах беларуская мова з’яўлялася абавязковым прадметам вывучэння, уводзіліся таксама гісторыя і геаграфія Белурусі.