Айчынная вайна 1812 г

    3.3 Ад Бярэзіны да Нёмана (лістапад—снежань 1812 г.)

    25 лістапада шэрагам майстэрскіх манеўраў Напалеону атрымалася адцягнуць увагу Чычагава да Барысаву і да поўдня ад Барысава. Чычагау меркаваў, што Напалеон мае намер пераправіцца ў гэтых месцах, каб выйсці кароткім шляхам на дарогу да Мінску і затым накіравацца на злучэнне з аўстрыйскімі саюзнікамі. Тым часам французы навялі 2 маста паўночней Барысава, па якіх 26—27 лістапада Напалеон пераправіўся на левы (заходні) бераг Бярэзіны, адкінуўшы слабое вартаўнічае ахоўванне рускіх.Усвядоміўшы памылку, Чычагаў атакаваў Напалеона асноўнымі сіламі 28 лістапада на левым беразе. На правым беразе французскі ар'ергард, які абараняў пераправу, быў атакаваны падышэдшым корпусам Вітгенштэйна. Асноўная армія Кутузава адстала ззаду. Не дачакаўшыся пераправы ўсяго вялізнага натоўпу адстаўгых французаў, што складаўся з параненых, абмарожаных, страціўшых зброю і грамадзянскіх, Напалеон загадаў спаліць масты раніцай 29 лістапада. Асноўным вынікам бітвы на Бярэзіне з'явілася тое, што Напалеон пазбег поўнага разгрому ва ўмовах значнай перавагі рускіх сіл. Ва ўспамінах французаў пераправа праз Бярэзіну займае не меншае месца, чым буйнейшая Барадзінская бітва.Страціўшы на пераправе да 30 тысяч чалавек, Напалеон з 9 тысячамі пакінутых пад ружжом салдат зрушыўся да Вільні, далучаючы па шляху французскія дывізіі, якія дзейнічалі на іншых накірунках. Армію суправаджала вялікі натоўп небаяздольных людзей, галоўнай выявай страціўшыя зброю салдаты з саюзных дзяржаў. Ход вайны на заключным этапе, 2-х тыднёвы пераслед рускай арміяй астаткаў напалеонаўскіх войскаў да мяжы Расійскай імперыі, выкладзены ў артыкуле «Ад Бярэзіны да Нёмана». Моцныя маразы, якія ўдарылі яшчэ падчас пераправы, канчаткова вынішчылі і без таго саслабелых голадам французаў. Пераслед рускіх войскаў не дало магчымасці Напалеону сканцэнтравацца хоць трохі з сіламі ў Вільні, уцёкі французаў працягнуліся да Нёману, які аддзяляў Расію ад Прусіі і буфернай дзяржавы Варшаўскае герцагства.6 снежня Напалеон пакінуў войска, адправіўшыся ў Парыж набіраць новых салдат замест загінулых у Расіі. З 47 тысяч элітнай гвардыі, якая ўвайшла ў Расію з імператарам, праз паўгода засталося некалькі сотняў салдат.14 снежня у Коўна толькі астаткі «Вялікага Войска» у колькасці 1600 чалавек пераправіліся праз Нёман у Польшчу, а затым у Прусію. Пазней да іх далучыліся астаткі войскаў з іншых накірункаў. Айчынная вайна 1812 года завяршылася практычна поўным знішчэннем ўварваўшайся «Вялікай Арміі».Апошні этап вайны пракаментаваў бесстаронні назіральнік Клаўзэвіц:

    «Рускія рэдка апярэджвалі французаў, хоць і мелі для гэтага шмат зручных выпадкаў; калі жа ім і атрымоўвалася апярэдзіць суперніка, яны ўсякі раз яго выпускалі; ва ўсіх баях французы заставаліся пераможцамі; рускія далі ім магчымасць ажыццявіць немагчымае; але калі мы падвядзем падрахунак, то апынецца, што французскае войска перастала існаваць, а ўся кампанія завяршылася поўным поспехам рускіх за выключэннем таго, што ім не атрымалася ўзяць у палон самога Напалеона і яго бліжэйшых супрацоўнікаў.»

    3.4 Паўночны накірунак (кастрычнік—снежань 1812 г.)

    Пасля 2-й бітвы за Полацк (18-20 кастрычніка), якая адбылася праз 2 месяца пасля 1-й, маршал Сен-Сір адступіў на поўдзень да Чашнікаў, небяспечна наблізіўшы войска Вітгенштэйна да тылавой лініі Напалеона. У гэтыя дні Напалеон пачаў адступленне з Масквы. На дапамогу быў неадкладна пасланы са Смаленска 9-й корпус маршала Віктора, які прыбыў ў верасні як рэзерв Напалеона з Еўропы. Злучаныя сілы французаў дасягнулі 36 тыс. салдат, што прыкладна адпавядала сілам Вітгенштэйна. Сустрэчная бітва адбылася 31 кастрычніка пад Чашнікамі, у выніку якой французы пацярпелі паражэнне і адкаціліся яшчэ далей на поўдзень.Віцебск застаўся непрыкрытым, атрад з арміі Вітгенштэйна 7 лістапада узяў штурмам гэты горад, захапіўшы ў палон 300 салдат гарнізона і запасы харчавання для адыходзячай арміі Напалеона. 14 лістапада маршал Віктор у раёне вёскі Смаляны паспрабаваў адкінуць Вітгенштэйна назад за Дзвіну, аднак беспаспяхова, і бакі захоўвалі свае пазіцыі да падыходу Напалеона да Бярэзіны. Затым Віктор, злучыўшыся з асноўнай арміяй, адыходзіў да Бярэзіны ў якасці ар'ергарда Напалеона, стрымліваючы націск Вітгенштэйна.У Прыбалтыцы пад Рыгай вялася пазіцыйная вайна з рэдкімі вылазкамі рускіх супраць корпуса Макдональда. Фінляндскі корпус генерала Штейнгеля падышоў 20 верасня на дапамогу гарнізону Рыгі, аднак пасля ўдалай вылазкі 29 верасня супраць французскай аблогавай артылерыі Штейнгель быў перакінуты да Вітгенштэйна ў Полацк на тэатр асноўных баявых дзеянняў. 15 лістапада Макдональд у сваю чаргу ўдала атакаваў рускія пазіцыі, ледзь не знішчыўшы буйны рускі атрад.10-ы корпус маршала Макдональда стаў адыходзіць з-пад Рыгі ў бок Прусіі толькі 19 снежня, ужо пасля таго, як астаткі галоўнай арміі Напалеона пакінулі межы Расіі. 26 снежня атрадам Макдональда прыйшлося ўступіць у бой з авангардам Вітгенштэйна. 30 снежня рускі генерал Дзібіч склаў з камандуючым прускага корпуса генералам Йоркам дагавор аб перамір'і, вядомы па месцы падпісання як Таўрагенская канвенцыя. Такім чынам Макдональд пазбавіўся сваіх асноўных сіл, яму прыйшлося спешна адыходзіць праз Усходнюю Прусію.

    3.5 Паўднёвы накірунак (кастрычнік—снежань 1812 г.)

    18 верасня адмірал Чычагаў з арміяй (38 тыс.) падышоў з Дуная на маларухомы паўднёвы фронт у раёне Луцку. Злучаныя сілы Чычагава і Тормасава (65 тыс.) атакавалі Шварцэнберга (40 тыс.), прымусіўшы апошняга ў сярэдзіне кастрычніка сыйсці ў Польшчу. Чычагаў, які прыняў галоўнае камандаванне пасля адклікання Тормасава, даў войскам 2-х тыднёвы адпачынак, пасля чаго 27 кастрычніка з Брэст-Літоўска зрушыўся на Мінск з 24 тыс. салдат, пакінуўшы супраць аўстрыйцаў Шварцэнберга генерала Сакена з 27-тысячным корпусам.Шварцэнберг погнался за Чычагавым, абыйдучы пазіцыі Сакена і затуляючыся ад яго войскаў саксонскім корпусам Рэн'е. Рэн'е не здолеў утрымаць праўзыходзячыя сілы Сакена, і Шварцэнберг быў вымушаны звярнуць на рускіх са Слоніма. Сумеснымі сіламі Рэн'е і Шварцэнберг адагналі Сакена паўднёвей Брэст-Літоўска, тым не менш у выніку армія Чычагава прадзерлася ў тылы Напалеона і 16 лістапада заняла Мінск, а 21 лістапада падышла да Барысава на Бярэзіне, дзе адыходзячы Напалеон планаваў пераправіцца.27 лістапада Шварцэнберг па загадзе Напалеона зрушыўся на Мінск, але спыніўся ў Слоніме, адкуль 14 снежня адступіў праз Беласток у Польшчу.

    4.Вынікі Айчыннай вайны 1812 года

    Напалеон, прызнаны геній вайскоўца мастацтва, уварваўся ў Расію з сіламі, трохразова праўзыходнымі заходнія рускія арміі пад начальствам генералаў, не адзначаных бліскучымі перамогамі, а ўжо праз паўгода кампаніі яго армія, мацнейшая ў гісторыі, была цалкам знішчаная. Руская кампанія (у заходнім найменні) атрымала ў Расіі назву Айчыннай, менавіта гэтым тлумачыцца разгром Напалеона. Да яго паразы прывяла сукупнасць фактараў: усенародны ўдзел у вайне, масавая гераічнасць салдат і афіцэраў, палкаводніцкая здольнасць Кутузава і іншых генералаў, умелае выкарыстанне прыродных фактараў. Перамога ў Айчыннай вайне выклікала не толькі ўздым нацыянальнага духу, але і імкненне да мадэрнізацыі краіны, якое прывяло ў канчатковым выніку да паўстанню дзекабрыстаў у 1825 годзе. Клаўзевіц, аналізуючы з ваеннага пункта Напалеон:

    «Што рускія пакінуць Маскву, спаляць яе і пачнуць вайну на знішчэнне, гэтага нельга было ўпэўнена прадбачыць ды, мабыць, гэта не ўяўлялася і верагодным; але раз гэта адбылося, то вайна ў цэлым, як бы яе ні вялі, была асуджаная на няўдачу

    Па  падліках Клаўзевіца армія ўварвання ў Расію разам з падмацаваннямі падчас вайны налічвала 610 тысяч салдат, уключаючы 50 тысяч салдат Аўстрыі і Прусіі. У то час як аўстрыйцы і прусакі, якія дзейнічалі на другарадных накірунках, у асноўным ацалелі, з асноўнага войска Напалеона сабраліся за Віслай да студзеня 1813 г. толькі 23 тысячы салдат. Напалеон страціў у Расіі звыш 550 тысяч навучаных салдат, усю элітную гвардыю, звыш 1200 арудый. Шмат якія з іх, па сведчанню графа Сегюра, памёрлі ад хвароб, дасягнучы бяспечнай тэрыторыі. Да гэтага ліку трэба дадаць прыкладна 6 тыс. салдат (якія вярнуліся ў французскую армію) з карпусоў Ренье і Макдональда, што дзейнічалі на іншых накірунках. Мабыць з усіх гэтых салдат якія вярнуліся і сабралося пазней 23 тысячы (згадваныя Клаўзэвіцам) у французаў. Адносна вялікая колькасць выратаваўшыхся афіцэраў дазволіла Напалеону арганізаваць новае войска, прызваўшы рэкрутаў 1813 года.У рапарце цару Аляксандру I фельдмаршал Кутузаў ацаніў агульны лік французскіх палонных у 150 тысяч чалавек (снежань, 1812 г.).Хоць Напалеону атрымалася сабраць свежыя сілы, іх баявыя якасці не маглі замяніць загінуўшых ветэранаў. Айчынная вайна ў студзені 1813 перайшла ў «Замежны паход рускай арміі»: баявыя дзеянні перамясціліся на тэрыторыю Германіі і Францыі. У кастрычніку 1813 Напалеон быў разгромлены ў бітве пад Лейпцыгам і ў красавіку 1814 адрокся ад трона Францыі. Гісторык сярэдзіны XIX стагоддзя М.І. Багдановіч прасачыў папаўненні рускіх армій за час вайны па ведамасцях Ваенна-навукоўца архіва Галоўнага штаба. Ён палічыў папаўненні Галоўнай арміі ў 134 тыс. чалавек. Галоўная армія да моманту заняцця Вільні ў снежні налічвала ў сваіх шэрагах 70 тыс. салдат, а склад 1-й і 2-й заходніх армій да пачатку вайны быў да 150 тыс. салдат. Такім чынам агульнае размяншэнне да снежня складае 210 тыс. салдат. З іх, па здагадцы Багдановіча, у строй вярнулася да 40 тыс. параненых і хворых. Страты карпусоў, якія дзейнічалі на другарадных накірунках, і страты апалчэнняў могуць складаць прыкладна тыя жа 40 тыс. чалавек. На падставе гэтых падлікаў Багдановіч ацэньвае страты рускага войска ў Айчыннай вайне ў 210 тысяч салдат і апалчэнцаў.