Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердің қаржысы

"Қаржыландыру" санаты бойынша шығыстарды ішкі және сыртқы берешектерді өтейтін ұйымдар мен мекемелер, негізінен мемлекеттік және үкіметтік құрылымдар жүзеге асырады.

Өндірістік  емес сфера салаларына бағытталған каражаттардың көлемі олардын қызметінің нәтижелеріне қоғамның қажеттіліктерімен, сондай-ақ өндірілген ұлттық табыспен анықталады. Алайда қазіргі кезде ол көбінесе мемлекеттік бюджеттің ахуалына, жүргізіліп отырған қаржы саясатына байланысты болып отыр.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Республикалық және жергілікті бюджеттің табыстары мен шығыстарының құрылымы қорытындыға %-бен 
Республикалық бюджет

2000 2001 2002 2003 2004
Түсімдер	100	100	100	100	100
Табыстар	83,2	80,3	89,5	89,9	91,5
Салық түсімдері	83,6	79,6	90,6	93,0	91,2
Салықтан тыс түсімдер	9,0	14,9	8,2	6,1	8,1
Капиталмен жасалған операция-   лардан түскен   табыстар	7,4	5,5	1,2	1,0	0,7
Алынған ресми трансферттер	15,0	17,2	8,7	8,0	6,8
Кредиттерді қайтару	1,8	2,5	1,9	2,1	1,7
Шығыстар	100	100	100	100	100
Шығындар	93,9	94,7	95,0	94,9	95,3
Жалпы сипаттағы мемлекеттік   қызметтер	6,6	7,5	6,1	6,0	6,5
Қорғаныс	4,4	5,6	5,7	5,5	5,1
Қоғамдық тәртіп  және қауіпсіздік	9,9	10,5	11,3	10,0	10,0
Білім беру	3,6	4,2	3,0	3,2	3,6
Денсаулық сақтау	2,0	2,9	2,2	2,6	3,1
Әлеуметтік қамсыздандыру    және әлеуметтік көмек	40,5	32,8	30,5	27,5	24,6
Тұрғын үй-коммуналдық    шаруашылық	…	…	…	1,4	2,8
Мәдениет, спорт, туризм    және ақпараттық  кеңістік	1,2	1,2	1,5	1,8	2,0
Отын –энергетикалық  кешен	…	1,2	1,4	1,2	2,6
Ауыл, су, орман шаруашылығы,    балық шаруашылығы  және     қоршаған ортаны  қорғау	2,4	4,2	4,7	5,9	6,8
Өнеркәсіп және  құрылыс	1,8	0,8	0,8	0,2	0,2
Көлік және байланыс	4,2	5,5	7,5	8,1	8,7
Өзгелер	2,7	6,3	2,5	9,3	5,4
Борышты өтеуге  қызмет көрсету	9,4	7,8	7,1	4,7	3,6
Ресми трансферттер	11,3	9,5	15,8	12,7	15,1
Кредиттеу	6,1	5,3	5,0	5,1	4,7
Жергілікті бюджет
Түсімдер	100	100	100	100	100
Табыстар	85,5	86,4	78,3	73,1	64,3
Салық түсімдері	95,9	94,7	97,4	96,7	94,4
Салықтан тыс түсімдер	3,7	4,2	1,4	1,6	2,3
Капиталмен  жасалған опера-    циялардан түскен  табыстар	0,4	1,1	1,2	1,8	3,3
Алынған ресми трансферттер	13,7	12,2	19,9	25,3	34,3
Кредиттерді қайтару	0,8	1,4	1,8	1,6	1,4
Шығыстар	100	100	100	100	100
Шығындар	99,0	97,1	97,7	98,5	98,9
Жалпы сипаттағы мемлекеттік   қызметтер	3,5	4,0	3,3	4,5	3,6
Қорғаныс	1,4	1,5	1,8	1,5	1,6
Қоғамдық тәртіп  және қауіпсіздік	3,7	3,7	4,3	3,8	4,0
Білім беру	23,6	22,6	27,2	27,7	27,2
Денсаулық сақтау	15,5	12,7	15,3	15,7	17,4
Әлеуметтік қамсыздандыру   және әлеуметтік  көмек	6,7	8,0	9,3	8,5	6,5
Мәдениет, спорт және  ақпараттық    кеңістік	4,3	3,2	3,8	4,4	4,6
Отын-энергетикалық  кешен және    жер қойнауын пайдалану	…	…	…	0,2	1,5
Тұрғын үй-коммуналдық    шаруашылық	7,4	8,0	6,4	7,3	11,0
Ауыл, су және орман, балық шаруа-   шылығы, қоршаған  ортаны  қорғау	0,9	0,9	0,9	1,5	1,4
Өнеркәсіп және  құрылыс	0,2	0,3	0,3	0,5	0,1
Көлік және байланыс	7,4	4,8	4,3	5,5	5,5
Өзгелер	7,4	8,3	10,0	6,6	4,5
Борышты өтеуге  қызмет  көрсету	0,1	0,2	0,2	0,2	0,2
Ресми трансферттер	18,0	22,0	12,7	12,2	10,8
Кредиттеу	1,0	2,9	2,3	1,5	1,1

 

Қорытынды

Қорытындылай  келе, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы деп өнім өндіріп, сатумен және ақша қорларын жасаумен, бөлумен және пайдаланумен байланысты экономикалық қатынастарды атайды.

Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорындардың қаржысын ұйымдастыруда елеулі өзгерістер болуда Әріптес-кәсіпорындардың арасында деңгейлес байланыстар күшейіп келеді, олардың банк жүйесімен өзара іс-қимылы нығайып келеді. Бұл процестер салалық құрылымдардан бас тартып, жаңа үлгідегі құрылымдарды — экономикалық мүдделермен, бірыңғай акциялармен және мемлекеттің мүліктегі үлесімен байланысты ұқсастық негіздегі және көпсалалық құрылымдарды жасауда көрінеді, бұл құрылымдар рынок жағдайында анағұрлым өміршең болып келеді.

Кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық нысандары мен олардың мөлшерін ажырата білген жөн. Кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық нысандары меншік нысанымен — мемлекеттік, жеке (әр түрлілігімен) меншікпен анықталады. Мөлшері бойынша кәсіпорындар шағын, орта және үлкен болуы мүмкін. Кез келген нысан шағын, орта жөне үлкен болуы мүмкін. Заңнамалық тәртіппен қызметтің әр түрлі сфералары шағын кәсіпорындарының өндірістік және ұйымдық міндеттерді жедел шешуге мүмкіндік беретін тиімді құрылымдар ретінде олардың дамуын ынталандыру мақсатында параметрлері анықталуы мүкін.

Нарықтык экономика және меншіктің әр түрлі түрлеріне негізделген сан алуан ұйымдық - құқықтық нысандар кәсіпорындардың қалыптасуын және дамуын, жаңа меншік иесіиің. жеке азаматгардың, сондай-ақ кэсіпорындар еңбек ұжымдарының пайда болуын қажет етеді. Бүл -— маңызды алғышарт жәнс қаржышаруашылық қызметінің нәтижелеріне мүдделіктің есбебі. Бұл қағидатты іс жүзінде жузеге асыру косіпорындарға берілген және мемлекеттің қолдауынсыз өзінің шығындарын қаржыландыру қажеттігіне ғана байланысты емес, сонымен қатар салықтарды төлегеннен кейін кәсіпорын, ұйым, фирма қарамағында қалатын пайданың (табыстың) үлесіне де байланысты.

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Ілиясов Қ.Қ. Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық - Алматы 2005
2. Омирбаев С.М. Финансы Астана 2003 ж.

3. Мельников В.Д., Ли В.Д. Общий курс финансов. Учебник. — Алматы:

3. Бабич А.М., Павлов Л.Н. Финансы. Учебник.- М.: 2001.

4. Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и др. Государство и бизнес. В 4-х т.- 
   Алматы: Экономика, 2002.

5. Берлин С.И. Теория финансов. Учебное пособие. — М.: Приор, 2000.

6. Қүлпыбаев С. және басқалары. Қаржы теориясы. Оку құралы.  
   Алматы: Мерей, 2001.

7. Финансы, Деньги, кредит. Учебник. Под.ред. О.В. Соколовой. - М.: 
   ЮРИСТ, 2001.

8. «Экономикалық теория негіздері», оқулық.-Алматы, «Санат», 1998

9. Назарбаев Н.Э. «Қазақстан Республикасының ұзақ мерзімдік (2030ж.дейінгі) даму стратегиясы».-Алматы, 1997.

10.С.М. Орақбаев , Ғ.Л. Тойғанбаев , Ғ.К. Құнтақбаев   «Кәсіпорынды басқару» Алматы : Экономика   2000