Активтердің құнсыздануы халықаралық стандартары бойынша

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Активтердің құнсыздануы халыкаралык стандартары бойынша

 

ҚЕХС бойынша өз кіріс балансында кәсіпорын қолданатын Есеп саясаты бухгалтерлік есептің қазақстандық стандартын колдана отырып, сол күнгі пайдалануынан ерекшеленеді.

Сондықтан ҚЕХС-на көшкенге дейінгі операциялар қайта қарауды, ал есепке алу объектілері бағалауға түзету жасауды талап етеді. Есеп саясатының өзгеруінен болғак нэтижелер «Бөлінбеген пайда (жабылмаған залал)» шотында ҚЕХС-тың көшу күніне орай танылуы қажет.

Ретроспективті тәсілдеменің көзқарасымен халықаралық стандарттарды бірінші рет қолдануды жэне ҚЕХС 1 «Қаржы есептемесінің халықаралық стандарттарының алғаш қолданылуы» көшу эдістемесінің эзірленгенін назарға алсақ, онда ретроспективті тәсілдемені қолдану кезінде айрықшалықтарға рүқсат етілгенде ғана жағдайларды жеке ескерте кеткен жөн.

Негізгі құрал-жабдықтардың бастапқы бағалануы есептегі осы объектінің эділ құны ретінде анықталуы керек.

Осы талаптарды іске асырудың күрделі екенін ескере отырып, ҚЕХС-та келесі айрықшалықтар қарастырылған.

ҚЕХС-рын бірінші рет пайдаланып жүрген үйым сол сәтке дейін немесе ҚЕХС-на көшу сэтінде есепке алудың бүрынғы үлттық ережелері бойынша өткендегі қайта бағаланған негізгі қүрал-жабдық объектілерін таңдай алады. Онда да қайта бағаланған сэтінде бастапқы құны ретінде, егер қайта бағаланған құн мыналармен салыстырымды болса:

•    әділ құнмен;

•    ҚЕХС-на сәйкес есептелген немесе амортизацияланған құнмен жэне бағаның жалпы немесе арнайы индексіне өзгертулер енгізілгенімен.

Әрбір есеп беру күніне орай кәсіпорын активтер құнына бүрын жасалған түзетулердің дэлелділігін тексеріп отыруы қажет.

Ағымдағы кезеңде активтердің құнсыздануынан танылған залалдың орны толтырылуы тиіс екенін көрсететін маңызды озгерістер болуы мүмкін. Сондықтан, өзгерген жағдайларда есеп беру күніне орай өтелетін құн өсіп отыр.

Егер жағдайдың маңызды өзгерістерінің компания қызметіне жағымды ықпал ететін төменде санамаланған белгілері болса, онда активтің баланстық құнына түзету енгізу жэне құнсызданудан болған залалды сәйкес қалпына келтіру қажет.

Активтердің түзетілген баланстық құны активтердің құнсыздануын танығанға дейін бүрынғы баланстық құнын өсірмеуі керек. Активтердің құнсыздануынан қалпына келтірілген залал табыстар мен шығыстар (пайда мен залал) туралы есеп берудің табыстар күрамында танылуы керек. Осы қалыпты жағдай бастапқы құн бойынша баланста есептелген активтер үшін дүрыс. Егер өткізілген кайта бағалаудан соң қайта бағаланған құны бойынша активтер баланста корсетілген болса, онда құнсызданудан болған залалдың қалпына келтіруді тану тэртібі басқаша болады.

Қайта бағаланған актив бойынша құнсызданғаннан болған залалды қалпына келтіру бабы бойынша меншікті капитал шотына тікелей кредиттеледі: «Қайта бағалаудың нәтижесі» (біздің есептеу тәжірибемізге осы шоттар - 541 «Негізгі қүрал-жабдықтарды кайта бағалаудан төленбеген қосымша капитал» жэне 542 «Инвестицияны қайта бағалаудан қосымша төленбеген ка-питал»). Қайта бағалаудан еткен, сол активке құнсызданудан болған залалдың сол дэрежесінде табыстар мен шығыстар туралы есеп беруде шығыстар ретінде танылды. Құнсызданудан болған мүндай залалды қалпына келтіру табыстар мен шығыстар туралы есеп беруде табыстар қүрамында танылуы қажет.

Ақша ағынын жинақтаушы бірліктер үшін құнсызданудан болған залалды қалпына келтіру бірліктегі әрбір активтің баланстық құнын көтеру мақсатымен мынадай жолмен бөлінуі керек:

-   Алдымен активтер, іскерлік  беделден басқа, бірліктегі әрбір активтің баланстық құнына үйлесімді; жэне

- Содан  соң  іскерлік бедел  ақша  ағынын жинақтаушы бірлігіне бөлінеді.

Ақша ағынын жинақтаушы бірліктер үшін құнсызданудан болған залалды қалпына келтіру бірліктегі эрбір активтің баланстық құнын көтеру мақсатымен мынадай жолмен бөлінуі керек:

-  Алдымен активтер, іскерлік  беделден басқа, бірліктегі әрбір активтің баланстық құнына үйлесімді; жэне

-  Содан  соң  іскерлік бедел  ақша  ағынын жинақтаушы бірлігіне  бөлінеді.

Қаржы есептемесінің 36 «Активтердің құнсыздану» халыкаралык стандарты барлык активтердің құнсыздануын есепке алу үшін, соның ішінде: қорларға (ҚЕХС 2 «Қорлар»); құрылысқа жасалған шарттардан туындайтын активтерге (ҚЕХС 11 «Құрылыстағы шарттары»); мерзімі ұзартылған салык активтеріне (тараптарға) (ҚЕХС 12 «Пайдага салынатын салықтар»); қыз-меткерлердің сыйақысынан туындайтын активтерге (ҚЕХС 19 «Қызметкерлерге сыйақы»); қолданылу саласына қосылатын қаржы активтеріне (ҚЕХС 32 «Қаржы құралдары») қолданы-латынын атап өту керек-Қаржы есептемесінің 36 «Активтердің құнсыздану» халык-аралык стандарты барлык активтердің құнсыздануын есепке алу үшін, соның ішінде: қорларға (ҚЕХС 2 «Қорлар»); құрылысқа жасалған шарттардан туындайтын активтерге (ҚЕХС 11 «Құрылыстағы шарттары»); мерзімі ұзартылған салык активтеріне (тараптарға) (ҚЕХС 12 «Пайдага салынатын салықтар»); қыз-меткерлердің сыйақысынан туындайтын активтерге (ҚЕХС 19 «Қызметкерлерге сыйақы»); қолданылу саласына қосылатын қаржы активтеріне (ҚЕХС 32 «Қаржы құралдары») қолданылатынын атап өту керек.       

 

 

 

3.1 Бухгалтерлік есепте тіркелген активтердің бастапқы құнын қалыптастыру.

 

С. Мүсілімова, ҚР Салық консультаннтары палатасының мүшесі, Алматы қ.

Жағдай: Компания өндірістік қажеттіліктер үшін жабдықтар сатып алды. Жабдықты пайдалануға қоспас бұрын оны монтаждауға және орнатуға, сондай- ақ персоналды осы жабдықпен жұмыс жасауға оқытуға қаражат жұмсалды. Жабдықты пайдалануға қосқанна кейін аталған жабдықтың барынша тиімді жұмыс жасауы үшін цехта желдеткіш орнатуға қаражат жұмсалды.

Компания бухгалтері сатып алынған жабдықты жоғарыда тізбеленген барлық шығындар кірген бастапқы құн бойынша тіркелген активтерге қосты. Бухгалтердің әрекеті заңды ма?

Жағдайды талдау. Салық кодексінің 116-бабының негізінде тіркелген активтер- түскен кезде халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес салық төлеушінің бухгалтерлік есебінде ескерілген және табыс алуға бағытталған қызметте пайдалануға арналған негізгі құралдар, жылжымайтын мүлікке инвестициялар, материалдық емес және биологиялық активтер.

Салық кодексінің 118-бабының 2- тармағына сәйкес тіркелген актив пайдалануға берілген күннен бастап салық төлеуші шеккен шығындар тіркелген активтердің бастапқы құнына қосылады. Мұндай шығындараға салу мақсатында шығыс ретінде қарастырылмайтын шығындардан (шығыстардан):

• Салық кодексінің 115-бабына сәйкес  шегерімге жатқызылуға жатпайтын шығындар;
• Салық кодексінің 100-бабының 12-тармағының 2-бөліміне сәйкес шегерімге жатқызылған шығындардан, атап айтқанда: КТС бойынша шегерімге жатқызылатын және сатып алынған тіркелген активтер, тауарлы- материалдық қорлар және қызметтер құнына есептелмейтін ҚҚС-ын есепке жатқызудың үйлесімді әдісін қолданған кезде ҚҚС сомаларынан;
• Амортизацияланған аударымдардан;
• Бухгалтерлік есепте туындайтын және Салық кодексінің 100-бабының 15-тармағына сәйкес салық салу мақсатында шығыс ретіндеқарастырылмайтын шығындардан, атап айтқанда: активтер құнының өзгеруіне және ұлттық қаржылық есептілік стандарттарын және ҚР-ның Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасын қолданған кездегіміндеттемелерге байланысты бухгалтерлік есепте туындайтын, төлеуге жатқызылғаннан басқа шығыстардан басқа, тіркелген активті сатып алуға, өндіруге, салуға, монтаждауға және орнатуға арналған шығындар, сондай-ақ халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына (бұдан әрі- ХҚЕС) және ҚР бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік турал (БЕҚЕ) заңнамасының талаптарына сәйкес оның құның арттыратын басқа да шығындар жатады.

16- «Негізгі құралдар» ХҚЕС-на  сәйкес негізгі құралдар- бұл:

1. Тауарлар мен қызмет көрсетулерді өндірісте немесе жеткізуде пайдалануға, үшінші тұлғаларға жалға беруге немесе әкімшілік мақсаттарға арналған;
2. Бір кезеңнен астам уақыттың ішінде пайдалану көзделеиін материалдық активтер.

16-ХҚЕС-ның 15-тармағына сай актив  ретінде танылуы мүмкін негізгі  құраладар объектісі мыналарды:

1. Импорттық баждарды, оны сатып алуға шығатын өтелмейтін салықты қоса алғанда және сауда жеңілдіктері мен қайтаруларды шегеріп сатып алу бағасын;
2. Активті керек жерге жеткізуге және ұйым басшылығының ниетіне сәйкес оның жұмыс істеуінқамтамасыз ететін күйге келтіруге тікеле» жататын кез келген шығындарды;
3. Бұған қатысты міндетті осы объекиіні сатып алған кезде не осы кезең ішінде босалқылар өндіруге байланысты емес мақсаттарда белгілі бір уақыт кезеңі бойы оны пайдалану нәтижесінде ұйым өз мойнына алатын негізгі құралдар объектісін бөлшектеуге және жоюға және өздері тұратын учаскеде табиғат ресурстарын қалпына келтіруге жұмсалған шығындарды бастапқы бағалауды қамтитын бастапқы құн бойынша багаланады.

Сонымен бірге шағын бизнес субъектілерунуң 2013 жылғы 1 қаңтардан бастап әрекет ететін жаңа Ұлттық бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік стандартын қолданған кездегі тіркелген активтердіңбастапқы құнын татану ерекшеліктерін атап өту қажет.

Жаңа ҰҚЕС бойынша бастапқы құнға 2013 жылға 1 қаңтарға дейін 2-ҰҚЕС-ның 116-параграфы 274-тармағының 2 тармақшасында көрсетілген өзіндік құнның элементтері қосылмайды.

Жаңа ҰҚЕС-ның 15,16,17-тармақтарына сәйкес активтің бастапқы құның қалыптастыру бойынша мыналарды ұсынады:

15. Актив ретінде танылуға жататын  негізгі құралдар мен материалдық емес активтер алғашында өзіне сатып алудың іс жүзіндегі құнын қамтитын өзіндік құны бойынша өлшенеді.

16. Негізгі құралдың, материалдық  емес активтың өзіндік құны  сауда жеңілдіктерін шегеріп  алғаннан  кейінгі активтің сатып  алынатын бағасынаң импорттық баждан және салықтан тұрады.

17. активті керек жерге жеткізуге  және оны пайдалану үшін қажетті  жағдайға келтіруге арналған  шығындар, оның ішінде қызметкерлерге  сыйақылар төлеуге арналған, активті  салуға  немесе сатып алуға  тікелей байланысты шығындар активтің өзіндік құнына қосылмайды және тартылған кезеңнің шығыстарына деп танылады.

Жоғарыда мазмұндалғандар негізінде жаңа ҰҚЕС бойынша 2013 жылғы 1 қаңтардан бастап бастапқы тану кезінде негізгі құралдардың немесе материалдық емес активтердің өзіндік құны әдеттен тыс түрде қалыптасады: тасымалдау және активті жұмыс күйіне келтіру шығындары есебінсіз. Мұндай шығындар олар шегілген кезеңннің шығыстары деп танылады.

Осылайша, бухгалтерлік есепте тіркелген активтердің бастапқы құнын қалыптастыру ҰҚЕС-ын қолдануға тәуелді.

Егер компания ХҚЕС-ын қолданатын болса, онда компания бухгалтерлерінің ұйым басшылығының ниетіне сәйкес пайдалану үшін: оны монтаждауға және орнатуға, сондай-ақ персоналды осы жабдықпен жұмыс жасауға оқытуға, осы жабдықтың неғұрлым тиімді жұмыс жасауы үшін цехта желдеткіш орнатуға қажетті жоғарыда тізбеленген барлық шығындарды тіркелген актив болып танылатын сатып алынған жабдықтың бастапқы құнына қосуы заңды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Негізгі құралдарды сатуға арналған активтерге аудару: бухгалтерлік және салықтық есеп.

 

Т. Черкасова, «Orient Capital.kz» ЖШС-ның қаржы директоры, Алматы қ.

1-Жағдай. ЖШС-нің балансында жалпы  құны 18 000 000 теңге болатын негізгі құралдар бар. Бухгалтер оларды негізгі құралдар разрядынан тауар разрядына ауыстыруы қажет.

Бухгалтерлік есепте негізгі құралдарды тауар разрядына ауыстыруды қалай дұрыс көрсету керек?

Жағдай талдау. ҰҚЕС-ы бойынша негізгі құралдар, егер актив кейіннен әдеттегі қызметінің барысында сату үшін сатып алынбаса, актив ретінде танылады («Негізгі құралдар мен материалдық емес активтерді есепке алу» 2-параграфының 12-тармағы). Негізгі құралдарды сатуға арналған активтерге аудару кезінде 1500- «Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер» шағын бөлімінің шоттары пайдалынбайды. Осындай активтер одан әрі баланстық құны қайта сатуға арналған мүлік (жер, ғимарат, автомильдер және т.б) ретінде жіктеледі (3-«Қорларды есептеу» параграфының 32-тармағының 2-тармақшасы) . Қорларды сату кезінде осы қорлардың баланстық құны тиіті түсім танылған кезеңдегі шығыстар ретінде танылады (3-параграфтың 41-тармағы). Операция мынадай жазбалармен көрсетілуі мүмкін:

 

Операциялардың және оқиғалардың мазмұны	Дебет	Кредит
Сатуға арналған мүлікке аударылған егізгі құралдардың жинақталған амортизациясының сомасы есептен шығарылады	2420-«Негізгі құралдардың амортизациясы»	2410-«Негізгі құралдар»
Негізгі құралдар баланстық құны бойынша сатуға арналған мүлік разрядына аударылады	1330-«Тауарлар»	2410-«Негізгі құралдар»

 

ҰҚЕС-ы бойынша осындайоперациялар 5-«Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет» ХҚЕС-мен шығып қалған, сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер ретінде реттеледі. Егер ұзақ мерзімді активтің баланстық құнының оны пайдалануды жалғастыра беру арқылы емес, негізінен сату есебінен толтырылса, кәсіпорын оны сатуға арналған ретінде жіктеу критерийлеріне сәйкес келетін активтер мынадай екі өлшемнің ең азы бойынша бағалануы тиіс: баланстық немесе әділ құны бойынша.