ҰлттықБанктіңалтынвалютаактивтеріжəнеолардыбасқару

портфельалтынвалютаактивтеріпортфельдерініңкірістілігінбағалауғақосылмайдыжəне

эталондықпортфеліжоқ.

Алтынпортфелі. Алтынвалютаактивтерініңалтынпортфелініңнарықтыққұны

2009 жылдыңбасында 2 000,6 млн. долл., ал 2009 жылдыңаяғында – 2 500,7 млн. долл.

болды. Портфельдіңкөлемінебіржылдаалтынбағасыныңтройунциясыүшін 869,8 долл. 28

деңгейден 1 087,5 долл.деңгейгедейінөсуіықпалетті. (ІІбөлімнің 2.2-бөлімшесіне 2-

қосымша, 2.2.2-кесте).

2.3. Валюталықреттеужəнебақылау

Валюталықреттеужəневалюталықбақылаужүйелеріноданəріжетілдірумақсатында

əзірленген «ҚазақстанРеспубликасыныңкейбірзаңнамалықактілеріневалюталықреттеу

жəневалюталықбақылаумəселелерібойыншаөзгерістерментолықтыруларенгізутуралы»

ҚазақстанРеспубликасыныңЗаңы (бұданəрі – Заң) 2009 жылғы 4 шілдедеқабылданды. 2009

жылғы 11 тамыздақолданысқаенгізілгенЗаңмыналардыкөздейді:

1) валюталықреттеудіоданəріырықтандыружəнеəкімшілікрəсімдердіжеңілдету;

2) валюталықтүсімдірепатриациялауталаптарынжеңілдетужəнерепатриациялау

талаптарынсақтамағаныүшінжауапкершіліктікүшейту;

3) валюталықреттеушараларыныңспектрінкеңейту, оларелдіңқауіпсіздігінежəне

қаржыжүйесініңтұрақтылығынақауіптөнгенжағдайдақолданылады.

Валюталықреттеудіырықтандыружəневалюталықбақылаурəсімдерінжеңілдету

мақсатындаЗаңдамыналаркөзделген:

1) бөлшексауданыжүзегеасыружəнеқолма-қолшетелвалютасынақызметкөрсету

бойыншақызметтілицензиялаудыалыптастау (бажсызсаудадүкендері, халықаралық

тасымалдауларкезіндежолаушыларғатауарларсатужəнеқызметкөрсету);

2) резиденттерарасындағытазартылғаналтынменоперацияларғашектеулердіалып

тастау;

3) жекетұлғаларүшіншетелдікбанктердебанкшоттарынашутуралыхабарламаны

талапетудіңкүшінжою;

4) заңаясындағынормативтікқұқықтықактілердіқабылдауарқылытіркеу, хабарлау

жəнепаспорттаубойыншашектімəндердіұлғайтумүмкіндігі;

5) заңаясындағынормативтікқұқықтықактілердіқабылдауарқылытіркеугежəне

хабарлауғажататыноперациялардыңтізбесінқысқартумүмкіндігі;

6) банктержəнебағалықағаздарнарығыныңкəсібиқатысушыларыүшінклиенттердің

операцияларытуралыхабарлаурəсімдерінжеңілдету.

Əкімшілікрəсімдердіжетілдіружəнерепатриациялауталаптарынсақтамағаныүшін

жауапкершіліктікүшейтумақсатындаЗаңмен:

1) «репатриациялауталаптары» жəне «репатриациялаумерзімі» ұғымдары

нақтыланды;

2) келісімшарттыңталаптарынақарайрепатриациялаумерзіміндербесесептеу

құқығысыртқысаудакелісімшарттыңтарабыретіндерезиденткеберілді;

3) Қазақстандықбанктердіңшотынатүсімдересептеудіболжамайтын, бірақ

репатриациялауталаптарынорындауғатеңестірілетінжағдайлардыңтолықтізбесі

белгіленді;

4) сыртқысаудакелісімшарттарыбойыншавалюталыққаражаттықайтармағаныүшін

жауапкершілікнақтыланды. Атапайтқанда, əкімшілікжауапкершілікқайтармаусомасы

баламасы 50 мыңдолл. (бұрынғы 10 мыңдолл.) асқанкезде, алқылмыстықжауапкершілік –

егерқайтармаусомасы 10 мыңАЕК (бұрынғы 5 мыңАЕК) асатынболсақолданылады.

Заңарқылывалюталықшектеулердіенгізугеқатыстыбөлігіндедағдарысқақарсы

шараларкеңейтілдіжəнебарыншанақтыайқындалды, олардыҚазақстанРеспубликасының

қауіпсіздігінежəнеоныңқаржыжүйесініңтұрақтылығынақауіптіболдырмауүшін

Мемлекетбасшысыенгізеді. «Арнайывалюталықрежим» ұғымыенгізілді, нақты

шаралардыңтізбесіберілді, оларарнайывалюталықрежимшеңберіндеқолданылаалады,

онықолданукезеңініңұзақтығышектелгенжəнеарнайывалюталықрежимталаптарын

бұзғаныүшінжауапкершілікайқындалған. 29

Бұданбасқа, қаржылыққызметкөрсетудітұтынушыларретіндехалықтыңмүддесін

қорғаумақсатындаЗаңғаайырбастаупункттеріөткізетіноперацияларбойыншашектірұқсат

етілгенмаржаныбелгілеуқұқығынҰлттықБанккеберетіннормаенгізілді.

Осылайша, қабылданғанЗаңның, біржағынан, бизнесжүргізудіжеңілдететін, екінші

жағынан, егерэкономикалықжағдайөткізудіталапетсе, дағдарысқақарсышараларды

қолданудыңтиімділігінарттыратыннормаларыбар.

ҰлттықБанкЗаңдыжүзегеасырумақсатындаҰлттықБанкБасқармасыныңмынадай

қаулыларынқабылдады:

1) Заңдалицензиялаурежиміненқолма-қолшетелвалютасыменбөлшексауданы

жүзегеасыружəнеқызметкөрсетужөніндегіқызметтіалыптастаудыңкөзделуіне

байланысты «ҚазақстанРеспубликасыныңҰлттықБанкіБасқармасының «Қазақстан

Республикасындақолма-қолшетелвалютасыменбөлшексауданыжүзегеасырудыжəне

қызметкөрсетуділицензиялауережесінбекітутуралы» 2005 жылғы 15 қыркүйектегі№ 115

қаулысыныңкүшіжойылдыдептанутуралы» 2009 жылғы 24 шілдедегі№ 68;

2) «Айырбастаупункттеріарқылыжүргізілетіноперацияларбойыншашетел

валютасынтеңгегесатыпалубағамыныңсатубағамынанауытқушектерінбелгілеуережесін

бекітутуралы» 2009 жылғы 24 тамыздағы№ 78, ондаайырбастаупункттеріарқылы

жүргізілетіноперацияларбойыншашетелвалютасынтеңгегесатыпалубағамыныңсату

бағамынанауытқушектерінбелгілеубойыншаҰлттықБанктіңфункцияларынжүзегеасыру

механизміжəнеайырбастаупункттерініңоперацияларыбойыншабарыншарұқсатетілген

маржаныжəнеосындайталаптарбелгіленуімүмкінвалюталардыңтүрлерінҰлттықБанктің

белгілеутəртібіайқындалды;

3) «ҚазақстанРеспубликасыныңҰлттықБанкіБасқармасының «Қазақстан

Республикасындаэкспорт-импортвалютабақылауынжүзегеасыруережесінбекітутуралы»

2006 жылғы 17 тамыздағы№ 86 қаулысынаөзгерістерментолықтыруларенгізутуралы»

2009 жылғы 24 тамыздағы№ 77, ондамəмілелердіпаспортизациялаубойыншашектімəнді

10 мыңдоллардан 50 мыңдолларғадейінкөтеру, сондай-ақ «репатриация» ұғымын,

репатриациялаумерзіміннақтылау, сондай-ақұлттықжəнешетелвалютасындағықаражатты

шетелденқайтармағаныүшінəкімшілікжəнеқылмыстықжауапкершіліктіқолдануды

нақтылауарқылывалюталықрепатриациялауталаптарынжеңілдетукөзделген;

4) «ҚазақстанРеспубликасыныңҰлттықБанкіБасқармасының «Қазақстан

Республикасындавалюталықоперациялардыжүзегеасыруережесінбекітутуралы» 2006

жылғы 11 желтоқсандағы№ 129 қаулысынаөзгерістерментолықтыруларенгізутуралы»

2009 жылғы 24 тамыздағы№ 76. Қаулыдакапиталқозғалысыныңвалюталықоперациялары

үшіншектімəндіұлғайтукөзделген, олкөтерілгенкездеолартіркелуінехабарлануытиіс:

капиталдыңəкетілуібойыншаоперацияларүшіншектімəн 50 мыңдоллардан 100 мың

долларғадейін, капиталдыңəкелінуібойыншаоперацияларүшіншектімəн 300 мың

доллардан 500 мыңдолларғадейінұлғайтылды.

УəкілеттібанктердіңҰлттықБанккеклиенттердіңтөлемдеріжəне (немесе)

аударымдардытуралыақпараттыұсынуыбойыншарəсімдердіоңтайландырумақсатында

қаулыдахабарлауғажататын, валюталықоперациялар (шетелбанктеріндежекетұлғалардың

шоттарынашу; жұмыстарэкспорты (импорты) бойыншаесепайырысудыжүзегеасыру

кезіндерезиденттержəнерезидентеместерарасындағытөлемдер) бойыншатөлемдер

жөніндеесептілікнысанындаақпаратұсынукөзделген.

Заңжəнезаңаясындағынормативтікқұқықтықактілерқабылданғаннанкейінбанктер

жəнесыртқыэкономикалыққызметтіжүзегеасыратынұйымдарүшінвалюталық

заңнамадағыөзгерістердітүсіндіретінбірқатарсеминарларөткізілді.

2009 жылывалюталықбақылаусаласындағыдамудыңбасымбағытывалюталық

заңнамамəселелерібойыншаинспекциялаужəнеəкімшілікісжүргізусаласындаҰлттық

Банкжүзегеасыратынфункциялардыңтиімділігінарттырумақсатындаселективтікбақылау

жүйесінендіруболыптабылады. 30

Соңғыжылдарывалюталықшектеулердібіртіндепжоюменқатарырықтандыру

міндеттерініңбірівалюталықоперациялардыңстатистикалықмониторингіжүйесін

жетілдіру, сондай-ақрезиденттердіңвалюталықзаңнаманыңталаптарынсақтауымақсатында

бақылаурəсімдерініңтиімділігінарттыру, оныңішіндеəкімшілікжауапкершіліктікүшейту

болды. Бұлреттевалюталықбақылаудыжүзегеасырусаласындағывалюталық

функциялардыңүлкенбөлігіқазіргіуақыттаҰлттықБанктіңаумақтықфилиалдарының

аймақтықдеңгейінетапсырылды. ОсығанбайланыстыҰлттықБанктіңаумақтық

филиалдарыноқытуғажəнеүйлестіругеүлкенназараударылыпотыр.

Валюталықреттеурежимдері.Валюталыққұндылықтардыпайдалануға

байланыстықызметтілицензиялаушеңберінде 2009 жылышетелвалютасыменайырбастау

операцияларынұйымдастыруүшін 47 лицензияберілді, бұлреттеуəкілеттіұйымдар 231

лицензияныеріктітүрдеқайтарды.

ҰлттықБанктіңаумақтықфилиалдарыныңвалюталықоперацияларытіркеуі

шеңберінде 2148 тіркеукуəлігіберілді, оныңішіндемынадайоперацияларбойынша:

- резиденттердіңрезидентеместердікредиттеуі  – 583;

- резидентеместердіңрезиденттердікредиттеуі  – 1264;

- резидентеместердіңҚазақстанғатікелейжəнепортфельдікинвестициялары  – 207;

- резидентеместердіңшетелгетікелейжəнепортфельдікинвестициялары  – 75;

- капиталқозғалысыныңбасқаоперациялары  – 19.

ВалюталықоперациялартуралыхабарлаушеңберіндеҰлттықБанктіңаумақтық

филиалдарыжəнеорталықаппараты 799 хабарлаутуралыкуəлікберді, оныңішінде:

- резидентеместердіңбанктердікредиттеуі  – 194;

- резидентеместердіңҚазақстанғатікелейжəнепортфельдікинвестициялары  – 15;

- резидентеместердіңшетелгетікелейжəнепортфельдікинвестициялары  – 34;

- туындықаржықұралдарыменоперациялар  – 26;

- капиталқозғалысыныңбасқаоперациялары  – 13;

- резиденттердіңшетелдешоттарашуы  – 517.

Айырбастаупункттерініңқызметінреттеу. 2009 жылғыақпандажүргізілген

теңгеніңқұнсыздануывалюталарайырбастаудыңвалютанарығындақолма-қолшетел

валютасыменалыпсатарлықоперацияларғабайланыстытуындағанжағдайларды

тұрақтандыружөніндебірқатаршараларқабылдаудыталапетті. Валюталарайырбастаудың

ұйымдасқаннарығындабəсекелестікортасынжақсарту, халықтыңмүддесінқорғаужəне

валюталарайырбастаудыңұйымдасқаннарығынантысвалюталарайырбастау

операцияларынжүргізугежолбермеумақсатындаҰлттықБанкмынадайшаралар

қабылдады:

- жарғылықкапиталдыңмөлшерінеқойылатынталаптардыарттыру,  оғануəкілетті

ұйымдардыңайырбастаупункттеріндевалютаменжүргізілгеноперацияларкөлемініңөсуі

жəнетиісіншеілеспетəуекелдердіңұлғаюысебепшіболды. Жарғылықкапиталдыұлғайту

айырбастаупункттерінтехникалықжарақтандырудыкүшейту, уəкілеттіұйымдарқызметінің

ашықтығынарттыру, сондай-ақхалыққанеғұрлымжоғарысападағыдеңгейдеқызмет

көрсетуқажеттілігінкөрсетеді.

- шетелвалютасынтеңгегесатыпалубағамыныңсатубағамынанауытқушектерін

ендіругеҰлттықБанктіңқұқығынбелгілеу. Осындайауытқудыңхалықтыңшетел

валютасынадүрбелеңсұранысыболғанкезеңдевалюталарайырбастаудыңұйымдасқан

нарығындауəкілеттібанктержəнеуəкілеттіұйымдаркөрсететінқызметтітұтынушылар

ретіндехалықтыңмүддесінқорғау, сондай-ақ «көлеңкелі» нарыққажолбермеумақсатында

енгізілетініболжанады.

- айырбастауоперацияларынжүргізукезіндевалюталықзаңнаманыңталаптарын

бұзғаныүшінəкімшіліксанкцияларқолданукөзделетінжауапкершілік.

Халықтанқолма-қолшетелвалютасыменалыпсатарлықоперацияларжүргізуге

байланыстытуындағанəлеуметтікшиеленістіжоюдықамтамасызетуүшінБАҚарқылы31

түсіндірмеіс-шараларыжүргізілді, ПрезидентƏкімшілігіне, Премьер-Министрге,

Кəсіпкерлердіңтəуелсізқауымдастығына, «НұрОтан» халықтықдемократиялық

партиясына, «Атамекен» одағы» Қазақстанныңұлттықэкономикалықпалатасынажəне

уəкілеттіұйымдардыңатынантиістіхаттаржіберілді.

Соныменқатар, тұрақтынегіздевалюталарбағамдарыныңмониторингіжүргізіледі,

айсайынайырбастаупункттерініңқызметінеталдаужасалады, айырбастауоперациялары

саласындағыбұзушылықстатистикасыжүргізіледі.

2010 жылғы 1 қаңтардағыжағдайбойыншаҚазақстанРеспубликасыныңаумағында 

3061 айырбастаупунктіжұмысістеді,  оныңішінде 1990 банктікайырбастаупункті, 

1033 уəкілеттіұйымдардың  (банктікемесзаңдытұлғалардың) айырбастаупунктіжəне

«Қазпочта» АҚ-ның 38 айырбастаупункті. 2009 жылдыңбасыменсалыстырғандаҚазақстан

Республикасындағыайырбастаупункттерініңсаны 368-геқысқарды, оныңішіндебанктердің

айырбастаупункттері 179-ға, уəкілеттіұйымдардыңайырбастаупункттері 185-ке,