МҮДДЕЛІ ТОПТАР 

      Американдықтар   өз саясатшылары   тек   өздерініц  мүдделерін білдірсе екен дейді, олар үнемі соған алаңдаушылық   білдіреді.   Сол   үшін   «қысым көрсету» топтары,  қоғамдық  қимыл   жасау комитеттері немесе мүдделі  топтар   құрылады. Бұлардың бәрі мүмкін болған кез келген жолдармен  саясатшыларға  ықгіал етуге тырысады. Бір топ қару сатуға бақылау орнату жөнінде орындалуы барлығы үшін міндетті федералдық заңның енгізілуі  жолында науқан ұйымдастыруы мүм-кін, екіншісі —қарама қайшы бағытта  әрекет етеді. Солтустік Каролиннің темекі компанияларына темекі шегудің зияны туралы ескертулер аса ұнай бермейді, мұны олар сатып  алушыларға жеткізуге міндетті. Кейбір діни топтар егер оқушылар қаласа, оларға мектепте құдайға құлшылық етуге руқсат ету жолында күреседі, екіншілері федералдық каржы есебінен немесе штаттардың бюджеті есебінен аборт жасауға ақы төлеуге қарсы науқан ұйымдастырады. Этникалық топтар сыртқы саясаттың көбіне өздерінің достарына немесе дұшпандарыиа қатысты жүргізілуін талап етеді. Бірқатар штаттардың   салық  төлеушілері салықтың өсуіне қарсы шығып, тиісті заң шығарылуы жолында куреседі. Кейбір кәсіптік одақтар жасырын иммиграцияға қарсы занды кдтайтуды талап етеді. Кейбір топтық қысым жасаулар басқа бір топтық қысым жасаушылар әрекетінің тоқтатылуын талап етіп,  алпауыттарға  қарсы алпауыттық күрес жүргізіп жатса, бұған тіпті де таңдануға болмайды.

      Азаматтардың  осындай топтары саяси партиялардың әлсіреуіне негіз жасайды. Әрбір  саяси қайраткер өзін сайлаушылардың өзіндік ерекшелігі бар, сұранымдары  мен көңіл-күйіне аса көңіл бөліп  отыруға тиіс. Сандаған этникалық, мәдени, іскерлік және географиялык мүдделері  бар әр алуан мемлекеттік құрылымдардың  сайлаушылардың өкілдері болып сайланған  адамдардың істерімен соншалықты шеберлікпен  айналысып, шешім жасайтынына таң  қаласың. Бірақ сан мыңдаған сайлаушылардың талап-тілектерінің орындалуына өз үлестерін қосатын көптеген жергілікті, діни және штаттар ішіндегі үкіметтік  мекемелердің де бар екенін айту керек. Егер ныо-йорктіктер тегін және жалпы  жұртшылықтың қолы жететін өздерінің  қалалық университеті болуын қаласа, онда мұнымен есептесуге тура келеді. Егер Колорадо тауларындағы шағын қаланың  тұрғындары қар тазалайтын машиналардың көшеде еркін жүруге кұқы бар деп  шешсе, ол солай болады да. Ал егер Арканзас штатындағы әрбір графтіктің тұрғындары оның аумағында отшашу жасауға немесе ішімдіктер сатуға тиым салу керек  деп шешсе, бүған да олардың құқы бар.

      ҚОРЫТЫНДЫ

      Американдықтар  тумысында дерлік үкімет пен саясатты жаны жақтырмайды деп жиі айтады (тегінде бұл да шындыққа жақын). Әсіресе олар салық төлеушілердің  ақшасын текке шашып жатқаң, үнемі  олар жергілікті және жеке істеріне араласуга  тырысатын «әлгі Вашингтондағы  ақымақтарды» жандары сүймейді. Американдықтардың  көбісі ең таңдаулы үкімет, аз билік  жасайтын үкімет деген тұжырымға  сөзсіз қосылады. Мысалы, 1984 жылы сұрақнамаға  қатысқандардын төрттен бірі федералдық үкімет жалпы ұлттық мiндеттерді  шешуге көбірек көңіл бөлсе екен деген тілек білдірді. Тұрғын аудандар, қауымдар мен штаттар өз проблемаларын  өздері дербес шешетінін мақтаныш етеді, бұл көңіл күй әсіресе АҚШ-тың  Батысында басымырақ.

      Американдықтар  үкімет шенеуніктеріне оң қабақ көрсете  бермейді (олар тіпті король әулетінен  шыққан адамдарға ықылас білдіруі мүмкін, егер король шенеуніктердің королі болмаса). Олар өздерін сарапшылармыз дегендерге сенбейді. Олар өздеріне бірдеңені  істе деп бұйыратындарды сүймейді. 1775—1783 жылдардағы Тәуелсіздiк жолындағы  соғыстан бастап 1861—1865 жылдардағы Азамат соғысына дейін солдаттар көбіне офицерлерді өздері таңдап алды. Американың кинофильмдерінде, көркем әдебиеттері  мен телесериалдарында коррупциямен айналысқан саясатшылар мен біліксіз шенеуніктер жиі көрсетіледі. Егер біреу президент болғысы келсе, американдықтар бұл оның тақымына тар  келеді деп әжуә етеді. Олардың репортерлері мен журналистері, соның ішінде теледидардың да қызметкерлері мемлекет қайраткерлеріне  «лайықты құрмет көрсетпейтіндер» ретінде  дүние жүзіне белгілі болған. Көптеген шетелдік бақылаушылар атап көрсеткеніндей жалпы американдықтар өздеріне билік  еткенге төзе алмайды.

      АҚШ-қа   келген көптеген   шетелдіктср   күнделікті өмірде   көзге   үрып тұратын   эгалитаризм ағымының күштілігіне осы кезге дейін  кайран қалады.

      Американдықтар  әр түрлі қоғамдық жіктерден шыққандар, білім дәрежелері мен әлеуметтік жағдайлары әр алуан  жандар, соған   қарамастан олар өзара   «тең дәрежеде»  қатысып араласады. Бірақ құдай  мен заң алдында «барлық адам тең жаратылған» деп мәлімдеп отырған елде теңдік  бар ма? Әрине,  жокқ. Кейбіреулерде туасылы біткен немесе  байлығы мен талантының арқасында   қолы жеткен артықшылық бар.   Кейбіреулер  таңдаулы мектептерге  барады. Енді біреулердің терісінің  түсі, сөйлеу дағдысы немесе, діні көршілеріне  онша  ұнамайды.   Алайда,  теңдік — бұл   соншалықты   сан  алуан   нәсілдер, тілдік топтар, мәдени және діни көз қарастар, үміттер, армандар, қалыптасқан жеккөрушілік пен өшпенділік арқауласа қауышқан елде мәңгілік   мұрат.

      Сонымен, американдықтар өздерінің басқару  жүйесі жөнінде не ойлайды? «Біз халықпыз»  дейтіндер бүгінгі таңда өздері үшін нені шеше алады? Әдебиет саласындағы  Нобель сыйлығының иегері бір американдық  былай деген еді: «Біз өз үкіметімізді дәрменсіз, ақымақ, билімқұмар, адал емес және әдепсіз деп кінәлай аламыз, бірақ сонымен бірге, біздің үкіметтің дүние жүзіндегі ең тандаулы үкімет екеніне де терең сенеміз, осы ойды әрбір американдықтың санасына сіңіргіміз келеді».

      Әрине, бұл айтылғанмен АҚШ-тың қазіргі 240 млн тұрғынының аз ғана тобы толықтай немесе ішінара келісер еді. «Барлық  жұрттың атынан сөз айтатындай ол қай американдық», —деп сұрауы мүмкін олар.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI: 

1. Дуглас  С. Стивенсон. Америка: халық пен  ел. – Алматы: “Ғылым”, 1995.
2. Мәшiнбаев С.М. Еуропа және Америка елдерiнiң қазiргi заман тарихы (1918-1945 жж.).
3. АҚШ. Қысқаша тарих. – Алматы: “Ғылым”, 1996.
4. Бомье Ж. Гитлерден Труменге дейiн.  Алматы, 1952.
5. Я.Әубәкіров Экономикалық теория негіздері,А.-1998 ж;
6. М.Б.Төреғожина Экономиканы мемлекеттік реттеу, Алматы-2008
7. Шеденов Жалпы экономика, Алматы-2004 ж.