Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым  Министрлігі

Л.Н.Гумилев  атындағы Еуразия Ұлттық университитеті

Менеджмент  кафедрасы 
 
 

РЕФЕРАТ 

Тақырыбы: Американдық менеджмент 
 
 
 

                                                                                     Орындаған:Қарақұлова А.Б.

МЖБ-21қ

                                                                                          Қабылдаған:Әбенов Е.М.  
 
 
 
 
 

Астана-2011

      ЖОСПАР

 
 

I.Кiрiспе....................................................................................................................3  

II.Негізгі бөлім.........................................................................................................5 

2.1Басқарудың  Американдық жүйесі....................................................................5

2.2Саяси партиялар.................................................................................................9

III.Қорытынды.......................................................................................................15

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі........................................................................17

 

       Кiрiспе

 

      Америка Құрама Штаттарына айналған бұрынғы  колониялар алғашында «Конфедерация  баптары» (1781) деп аталатын келісім  шеңберінде жұмыс істеді. Көп ұзамай-ақ бұл аз міндет жүктейтін келісім  штаттар арасында іс жүзінде жұмыс  істемеді. Орталық (федералдық) өкімет тым дәрменсіз болды, ал оның қорғанысы, сауда және салық саласындағы  өкілеттігінің тек аты ғана болды. 1787 жылы «Конфедерация баптарын»  қайта қарау үшін Филадельфияға  штаттардың өкілдері жиналды. Олар мүлде  жаңа құжат — конституцияның негізін  жасап, өздерінің алғаш алдына қойған мақсаттарына жету үшін әрі қарай  алға қадам жасады. Көптеген айтыс-таластардан, ымыраға келуден кейін конституцияның тексі жазылып, 1790 жылы 13 штат ратификация  жасады.

      Дүние жүзінде қолданылып жүрген Қонституциялардың  ішіндегi ең ежелгісі — АҚШ Конституциясы  өкіметiтің Федералдық құрылысын  бекітті, оның үш тармағын жасап, олардың  әрқайсысына басқалар жөніндегі  өкілеттік билігін («баланстар мен  шектеулер» жүйесін) белгіледі. Конституция  олардың құқықтары мен міндеттері белгілеп беріп, қалған құқықтарды штаттардың үкіметіне қалдырды. Конституцияға  бірнеше рет түзетулер еңгізіліп, ол өзгеріп отырған қоғам өмірінің талаптарымен сәйкестенді, алайда ол бұрынғыша  «елдің ең жоғарі заңы» ретінде қалып  отыр. Барлық үкімет және билік құрылымдары  — федералдық деңгейде, штаттар  мен муниципалиттерде конституцияның негізгі қағидаларын сәйкес жұмыс  істеуге тиіс.

      Конституция бойынша АҚШ-та жоғары билік президентке  де (атқарушы өкіметтің басшысы), конгреске  де (заң шығарушы билік), Жоғарғы  сотқа да (сот билігi қандай да бір  саяси топтар мен партияларға  да (басқа көптеген елдерден өзгешелігі) берілмейді. Бұл билiк конституцияның рухы мен мәніне сәйкес, онда айтылған «біз халықпыз» дейтіндерге берілген.

      Сөйтіп, американдықтар тұңғыш рет, саяси бостандық  пен барлығына тең құқықтарға ие болды, бұл  артықшылықтар басқа  елдерде ат төбеліндей асыл тектілердің  ғана үлесіне тиді.                                        Американдықтар өздерінің өкілдері арқылы заңдар қабылдай отырып, өз мүдделері үшін өз істерінің қамын өздері ойлады. Әрине, олар өз қателерін де өздері жасады.

      «Құқықтар туралы Билль» деген атпен белгілі  болған конституцияға алғаш енгізілген он түзету американдықтардың негізгі  құқықтары деп саналған құқықтарды бекітті. Бұл құкықтардың ішінде — ар-ождан, сөз және баспасөз бостандығы, бейбіт жиындар өткізу және үкiметтің әрекетіне шағым жасау құқықтары  бар. Басқа құқықтар азаматтарды  негізсіз тінтуден, тұтқындаудан, жеке мүлікті  алып қоюдан қорғауды,  заң  талаптарын, сақтауды қамтамасыз етеді. Америкада өкілдер соты, яғни өз азаматтарымен бірге сот ісіне  араласу құқы бар.

      Американдықтар  өз конституциясын мақтаныш етеді. Оны  дінді қандай құрмет тұтса, сондай дерлік құрмет тұтады: Мұндай құрметтің негізі аталған мұраттар, құқықтар мен бостандықтар оларға ат төбеліндей билеуші таптың тартқан сыйлары емес деген сенімде жатқан еді. Бұл құқықтар мен бостандықтарды, түптеп келгенде, табиғи, әрбір американдықтың мызғымас құқықтары, олар сол үшін күресіп, жеңіп алды. Оларды ешкім де үкімет те, сот та, заң да тартып ала алмайды.

      Конституция негізінде құрылған федералдық үкімет пен штаттардың өкіметі халыққа  қызмет етуді және азшылықтың емес, көпшіліктің еркін орындайтындай  етіп құрылды. Американдықтар нені қаламайды, ол — біреуге «қызметші» болу. Олар, керісінше, үкімет өздеріне қызмет етуге  тиіс, саяси қайраткер мен чиновниктер  ха-лықтың қызметшілері ғана деп санайды. Осындай көзқарас бүгінде американдықтардың  арасында берік сақталып қалған.

      Соңғы екі жүз жылдықта американ конституциясының ықпалы Құрама Штаттардан тыс жерге  де тарады. Кейбір елдер басқару  формасын Америка мысалы бойынша  тандап алды. Бір атап айтатын нәрсе, Американ революциясының батыры Лафайет  Америкадан қайтып оралғаннан кейін  Француздың «Құқықтар декларациясының» жобасын жасады. БҰҰ-ның хартиясы да қалайда революциялық құжат ретінде  танылған АҚШ конституциясымен мазмұндас.

 

      

      1 ТАРАУ.   БАСҚАРУДЫҢ  АМЕРИКАНДЫҚ ЖҮЙЕСІ 

      Құрама  Штаттарындағы федералдық деңгейдегі, штаттардағы, графтықтар мен муниципалитеттердегі басқару жүйесін, егер сіз осы  жүйеде тәрбиеленсеңіз және оны мектепте оқысаңыз, оңай-ақ түсінуге болады. Бір  шетелдік маман, мысалы, тіпті қала ауқымындағы саяси және әкімшілік  құрылымның күрделілігі сондай, «тіпті ақылға симайды» деген еді. Ол «нағыз Чикагоның» өзіне 2 штат, 6 графтық, 40 ірі  және шағын қала, 49 діни адамдар тұратын  мекен және 110 деревня кіреді екен деп реніш білдіреді.

      Осы күрделі кешен  235 салық және 400-ден  астам мектеп округтеріне бөлінген...».

      Алайда, барлық деңгейдегі басқару жүйесінің  негізін салатын бірнеше басты  принциптер бар. Біріншісі — «бір адам, бір дауыс»— заңгерлер сайлаушылардың тікелей дауыс беруі жолымен  географиялық округтерден  сайланады. Осыған сәйкес барлық сайлау округтеріндегі тұрғындардын, саны шамамен бірдей болуға тиіс.

      Екінші  негіздемелік принцип «баланстар мен  шектеулер» жүйесі кезінде саясаттағы  ымыраға келу таңдаудың емес қажеттіліктін, мәселесі екендігінде. Мысалы, конгрестің өкілдер палатасы бюджеттік шырындарға бақылау жасайды, ал  бұл президент  өзінің  ұсыныстары мен бағдарламаларьш  жүзеге асыру үшін өкілдер палатасының  келісімін алуға тиіс деген сөз. Сондай-ақ президент конгрестің екі  палатасының келісімінсіз соғыс  жариялай алмайды. Қез келген сыртқы саяси шартты сенатта ратификация  жасау талап етіледі, бекітілмейді екен,  шарт та болмайды. Тәртіп мынадай  «президент көздейді, ал конгресс билік  етеді». Көбінесе президент бір нәрсені  жасағысы келеді, бірақ амалсыздан басқа нәрсені  жасайды. 
 

      КОНГРЕСС 

      Қонгресс  федералдық үкіметтің заңдылық тармағы  болып табылады, ол сенаттан және өкілдер  палатасынан тұрады. Әр штаттан екі  сенатордан сайланады, олар 100-ге жуық. Сенаторлардың үштен бірі әр екі  жыл сайын 6 жылға қайта сайланады. Сенаторлар штаттың барлық  халқының және оның мүддесін білдіреді.

      Өкілдер палатасына 435 адам мүше. Олар әр екі  жыл сайын екі кезеңге сайланады  және конгрестің сайлауы өткізілген округтер халқының өкілі болып табылады. Әр штат екі округке бөлінген. Штат өкілдерінің саны оньщі халқының санына қарай анықталады. Мысалы, Калифорния бұл — халқы ең көп штат, 52 өкілі  бар, ал Делавэр штаты болса онын өкілі біреу-ақ. Сенатордың немесе өкілдің  екінші рет сайлану мүмкіндігіне шек қойылмайды.

      Іс  жүзінде Құрама Штаттарындағы барлық сайлаулар «жеңіскерге бәрі тиесілі» деген принципке негізделген. Яғни жеңіске жету үшін сайлау округінен  ен көп дауыс алсаң жеткілікті.

      Конгресс  елдің барлық заңын қабылдайды және оның әр палатасының заңдық инициатива жасауға құқы бар. Әр палата басқа  палата мақұлдаған заңдарға қарсы дауыс  та бере алады. Өйткені заң жобасы оны екі палатада да мақұлдаған жағдайда күшіне енеді, бұл жағдайда олардың  арасында ымыраға келудің болуы  қажетті нәрсе. Конгресс салық салу жөнінде шешім қабылдайды және қаржынын, қалайша жұмсалатынын белгілеп береді. Сонымен қатар ол штаттар мен  шетелдер арасындағы сауданы реттеп отырады. Қонгресс сондай-ақ шетелдіктерді  американ азаматтығына алу тәртібін белгілейді. 
 
 
 

      ПРЕЗИДЕНТ 

      Құрама Штаттардың президенті әр төрт жыл сайын екі толық мерзімнен аспайтын уақытқа сайланады. Сенаторлар мен өкілдер сияқты ол да тура дауыс беру жолымен сайланады (штаттардағы сайлаушылардың  коллегиясы арқылы). Басқаша айтқанда, президент барлық кезде бірдей конгрестегі көпшілікке ие болып отырған саяси партиядан ұсыныла бермейді. Егер партиялардың бірі әр екі жылда өткізілетін аралық сайлаулардьщ барысында аталған көпшілікті жеңіп алса да және президенттің партиясы екі палатада көпшіліктен айырылып қалған жағдайда да президент  өзінің қызмет орнында қала береді.  Мұндай вариант — президенттің ол ұсынған заң жобалары конгрестен өтуі кезінде өз дегеніне жету, бірақ барлық кезде бұлай бола бермейді. Қандай жағдайда да президенті жүргізетін саясат ол заңдық күшіне ие болғанға  дейін өкілдер палаталары мен сенаттың Қолдауына ие болуға тиіс.

      Ішкі істерде де, сыртқы саясат мәселелерінде де президенттің, тіпті оның партиясы екі палатада да көпшілік орынға ие болып отырса да, бірден конгрестің қолдауына ие бола қоюы сирек кездесетін жағдай. Ол өзінің көзқарасының дұрыс екеніне өкілдер мен сенаторлардың көзін жеткізуге, келісім мен ымыраға келуге жол іздеуге тиіс. Американдық жүйенің мемлекет басшысы партияның немесе көпшілік партиясының өкілі болып табылатын парламенттік жүйеден негізгі өзгешелігі міне осы. АҚШ-тың атқарушы өкіметінің шеңберінде бірқатар департаменттер жұмыс істейдi. Қазіргі кезде бір мемлекеттік департамент және қорғаныс, қаржы, заң, ішкі істер, ауыл шаруашылығы, сауда, еңбек, денсаулық сақтау және адам ресурстары, тұрғын үй және қаланы өркендету, транспорт, энергетика және білім беру департаменттері. Әрбір департаментті құру туралы шешім заң негізінде қабылданады.

      Ал олардың атаулары сол департаменттердің қызмет саласын көрсетеді. Әрбір департаменттің басшысын президент тағайындайды, ал бұл тағайындауды сенат бекітуге тиіс.

      Тағайындалған хатшылардың бірде-бірі (әдетте департамент басшысын осылай атайды) өзінің қызметін конгрестегі немесе басқа да мемлекеттік органдағы қызметтермен қосып атқара алмайды. Олар тікелей президентке бағынады және өзінің қызметін президент белгілеген мерзімде атқара алады. Яғни департаменттің хатшылары мемлекет басшысының оның «кабинетін» құрайтын көмекшілері мен кеңесшілері болып табылады. Бір президенттер шешім қабылдаған кезде өзінің кабинетіне жиі арқа сүйейді, ал екіншілері анда-санда болмаса, оған көңіл де бөлмейді. 

      ФЕДЕРАЛДЫҚ СОТ ЖҮЙЕСІ 

      Мемлекетте үшінші билік заңдық (конгресс) және атқарушы (президент) биліктерге қосымша федералдық сот жүйесі болып табылады. Оның негізгі құралы — АҚШ-тың жоғарғы соты — қалған екі билікті қадағалау қызметін атқарады.

      Ол аталған биліктердің заңдары мен актілері конституцияға қаншалықты дәрежеде сәйкес келетінін шешеді. Конгресс судьялардың санын белгілей алады, бірақ ол жоғары сотқа конституция берген өкілетті өзгерте алмайды. Жоғарғы сот бас судьядан және сот мүшелерінен тұрады. Оларды президент сайлайды, бірақ сенат мақүлдауы керек. Алайда, бекітілгендер өз қызметін дүниеден өткенше атқарады. Жоғарғы соттьщ шешімі жөнінде қандай да бір сотқа шағым жасалынбайды. Президент те, конгресс те жоғарғы соттың шешімін өзгерте алмайды. Бұған қосымша конгресс 11 федералдық апелляциялық сотты ал олардың қарамағында 91 федералдық округтік сотты құрды.

      Жоғарғы сот тікелей юрисдикция құқына екі жағдайда ие болады: іс шетелдік дипломаттарға қатысты болған жағдайда және тараптардын, бір мемлекет болған кезде. Жоғарғы сотқа түскен барлық басқа сот істері төменгі инстанциядағы соттарда тыңдалған істер жөніндегі апелляция болып табылады. Жоғарғы сот олардық қайсысы тыңдауға қабылданатынын белгілейді. Көпшілік істер конституцияны түсіндірумен байланысты болады. Жоғарғы сот, сондай-ақ соттық қайта қарау құқына да ие, яғни оның федералдық, штат ішіндегі және жергілікті үкіметтердің заңдары мен шараларын конститу-циялық емес деп жариялауға құқы бар. Конституцияда айтылмағанымен, бұл ереже кейіннен бекітілді. 

      БАЛАНСТАР МЕН ШЕКТЕУЛЕР 

      Конституция қызметтері айқын ажыратылып көрсетілген үш билік тармағын қалыптастыруды көздейді. Олардың әр қайсысына берілген өкілеттіктер қалған екеуінің өкілеттіктерімен теңдестірілген. Әр билік басқаларды шектеп отырады, олардың шектен тыс күшейіп, өзінің жағдайын пайдалануына жол бермейді. Схемада олар қалай өзара жұмыс істейтіні және бір-біріне қалай тәуелді екені көрсетілген.