Сайлау органдары

      Неке- әйел  мен ер адамның арасындағы  одақ. Бұл одақ өмірінің ортақтығы,  адамдық құқықтар мен діни  құқықтардың бірігуі. Неке: ынтымақтастық,  физикалық жетілу, келісім, некелесішілердің  неке  одағын құріға талпыніымен  сипатталады. Некеге тұрудың   құқықтық алғышарты некеге тұрушыларда jus conibii-дің болуы болып табылады. Бұл термин рим некесіне тұру құқығы дегенді білдіреді.

       Рим құқығы  некенің екі түрін ажыратты. Бұл  некелер әр түрлі нысанда құрылды  және некедегі тұлғалардың мүліктік  жағдайы, мүліктік емес жағдайы  және анасымен  балаларының арасындағы құқықтық қатынастың әр түрлілігімен ажыратылды. Некенің  алғашқы түрі -cum manu әйеліне киеуінің билігін бекітті. Некеге тұрғаннан бастап әйел  persona aliena juris- бөтен құқықтың иесі деп саналады. Cum manu некесінде әйелдің мүлікке қатысты ешқандай құқықтары болған жоқ. Некенің бірден бір белгісі жұбайлық ортақтастықтың үздіксіз ұзақ мерзімге жалғасуы болды. Бұл мерзім үзілуі мүмкін, егер әйелі үш түн өз үйінде түнемеген жағдайда. Сондықтан ерінің еркі тек жұбайлық билікке емес негеке бағытталды. Некенің екінші түрі- sine manu. Бұл некеде ерінің әйеліне билігі туындамады және бастапқы кезде әйел мен ер адамның арасында юридикалық байланыс болған жоқ. Әйелі некеге тұрғанға дейінгі отбасылық жағдайын сақтап қалды. Sine manu некесі жай келісім негізінде жасалды- қалындықты күйеудің үйіне әкелу юридикалық қорытынды акті ретінде болды. Sine manu некесі ерлі-зайыптылардың біреуінің бір жақты өтініші бойынша бұзылды және некені бұзудың негізін көрсету қажет те емес еді. Бірақ некені бұзу еркіндігінің жағымсыз салдарлары болды. Бұл көбінесе мұрагерлікке қатысты болды. Август некені бұзудың еріктілік жағдайының некенің тұрақсыздығына әкеліп соғуына байланысты отбасы құқығына маңызды өзгерістер енгізді. Заң жұбайлық адалдық болмауына байланысты қылмыстық жауапкершілікті бекітті.

       Sine manu некесінен, римде орын алған конкубинатты да ажырата білуіміз қажет. Конкубинат- заңмен рұқсат етілген ер адам мен әйел адамның тұрақты бірге тұруы, яғни заңсыз неке.

       Рим құқығы некеге тұрудың мынадай талаптарын бекітті:

-Некеге тұрушылардың келісімі;

-Неке жасына жету, ерлер үшін-14 жас, әйелдер үшін -12 жас;

-Некеге тұрушылар басқа тоқтатылмаған  некеде тұрмаулары керек;

-Некеге тұрушылардың арасында  туыстық қатынас болмауы керек;

         Егер де  туыстар некеге тұратын болса,  ол қылмыс деп саналады.

Аға мен қандас арасындағы некеге тұруға тиым салынатын, егер тіпті ата-аналарының біреі ғана ортақ болғанның өзінде.

      Некеге тұрудың  үш тәсілі болды:

1)абыздар мен 10 куәгердің  қатысуымен болатың діни салт  бойынша құрбандық беру арқылы  жасалатын неке;

2)құнды заттарды сатып  алуға байланысты бекітілген ережелер бойынша күйеуінің болашақ әйелін, әйелінің әкесінен сатып алуы;

3)ешқандай тәсілді  қолданбай ақ-жасала беретін sine manu некесі.

        Ал, жұбайлардың арасындағы мүліктік  қатынас олардың арасындағы некеге  байланысты аныұталатын. Некенің  cum manu түрі бойынша әйелі күйеуіне  тәуелді болады. Оның барлық мүлкі  күйеуінің меншігіне өтіп отырды  және күйеуі ешқандай шектеусіз мүлікке билік ету құқығын жүргізе алатын. Әйелінің мүлкі неке ажыраған жағдайдың өзінде қайтарылмайды.

        Некенің sine manu түрінде олардың  арасындағы теңдік сақталды, бірақ  бұл некеде де күйеуінің басшылығы  да орын алатын. Мысалы, sine manu  некесінде әйелі күйеуінің жағдайын ала алатын, күйеуі қай жерде тұрса сол жерде тұруы керек болды. Жұбайлардың мүлкі әрқайсысының мүлкі болып саналды. Сондықтан мүлікті жай басқарудың өзіне әйелінің келісімі қажет болатын. Некеге дейінгі және некеге тұрғаннан кейін әйелінің тапқан мүлкі әйелінікі деп саналды. Жұбайлардың мүліктік кепілінің бірі- жасау болатын. Жасау қалындық тарапынан және некеге дейінгі сый ретінде күйеуі беретін мүлік. Жасау бұл мүлік. Қалындыққа paterfamilias немесе үшінші тұлға тарапынан берілетін жасау күйеуіне отбасы шығындарын азайту үшін берілетін мүлік ретінде саналатын. Күйеуінің немес оның paterfamilias-ы беретін сый некеге тұрғанға дейін берілетін.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Негізгі терминдер:

Paterfamilias-үй қожайыны

Patria potestas-үй қожайынының билігі

Agnati- үй қожайынының билігіне бағыныштылық арқылы аңықталатын туыстық байланыс

Cognati-қандас туыстар

Cum manu- күйеуінің әйеліне билігін бекітетін заңды некенің алғашқы түрі

Sine manu- әйелі мен күйеуі бір- біріне тәуелді емес заңды некенің екінші түрі

Adulterium- жұбайлық адалдықты бұзі

Sponsalia- атастыру, некелесу

Inaequale coniugium- толық емес неке, яғни тараптардың біреуі заңды некеде тұмауы

Dos- отбасы шығындарын жеңілдеті үшін күйеуіне берілетін жасау

Legimitatio- заңдандыру

Arrogatio- бала асырап алушы мен асырап алынушы арасында халық жиналысында жасалатын бала алсырап алу түрі

Adoptio- 3 рет манципациялау жолымен жасалатын бала асырап алу түрі

Cura- қорғаншылық

Tutela- қамқоршылық

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазмұны:

1. Неке
2. Некенің түрлері
3. Некенің тәсілдері мен талаптары
4. Негізгі терминдер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер:

1. « Рим жеке құқығы » оқу құралы.

(Ермухаметова С.Р     Коваленко Е.Ю)