Валюта нарығының қалыптасуы

1. алтынның  құн  өлшемі  ретінде  және  валюта  құндарын

анықтаушы  қызметі  жоцылды,  сөйтіп,  бұдан  былай  алтын  бағасы  еркін  анықталатын  кәдімгі  тауарға  айналды.  Сонымен  қатар,  ол – ерекше  өтімді  тауар  болып  қала  берді.  Қажет  болған  жағдайда  алтын  сатылады  және  одан  түскен  валюта  төлемдері  үшін  пайдаланылады;

2. СДР  (speicial  drawing  right - SDR)  қарыз  алудың  арнаулы

құқығы  стандартының  мақсаты – оны қорлық  авуар  жасап,  басқа  резервтік  валюталардың  ролін  төмендету;

3. әр  елге  ұлттық  валюта  құнының  өздері  таңдаған  тәртібін

орнықтыру  құқығы  беріледі.  Мемлекетаралық  валюталық  қатынастар,  ұлттық  ақша  бірліктерінің  қалықтау  құнына  негізделеді,  тербелу  құны  екі  факторға  негізделеді:

а)  валютаның  ішкі  ұлттық  нарықтағы нақты сатып алу қабілетіне;

б)  халықаралық  нарықтардағы  ұлттық  валютаға  сұраныс  пен  ұсыныстың  арақатысы  байланысты  болады.

90-жылдардың  бас   кезінде  қалықтау  құны  факторын  жүзеге  асыруға  байланысты,  халықаралық  валюта  жүйесін  ұйымдастырудың  күрделі  үлгісі  пайда  болды.

Ол  үшін,  біріншіден,  жекелеген  ұлттық  валюталық  өз  құндарын  анықтау  үшін,  валюта  бірліктерін  таңдап  алды,  екіншіден,  валюта  құндарының  тербелу  дәрежесі  бірдей  емес  болғандықтан,  тек  жекелеген  валюталардың  құндары  ғана,  белгіленген  диапазонда  тербеледі де,  басқа  валюталардың  құндары  ғана  еркін  өзгере  береді.

Ямайкка  келісімдеріне  сәйкес  «қарыз  алудың  арнайы  құқығы ұжымдық  валюта  бірлігі  есебінде  қабылданды.  1969-жылы  СДР  қарапайым  несие  құралы  ретінде  ғана  құрылып,  доллардың  алтын  мәніне  сәйкестендірілді.  1974-жылдан  бастап,  валюталардың  қалықтау құны  енгізілуіне  байланысты  СДР-дың  алтын  мөлшері  жойылды.  Ендігі  уақытта  бұл – валюталық корзина арқылы  анықталатын болды.  1981  жылдан  бастап  СДР бес валюталар қосындысына (американдық доллар,  немістің  маркасы,  жапонның  иенасы,  француздың  франкі  және  ағылшынның  фунт  стерлингісі)  сүйену  арқылы  есептеледі.

Валюталық  корзина  дегеніміз – бір  валютаның  орташа  құнын  басқа  валюталардың  белгілі  жиынтығына  қатысты – өлшеу  әдісі.  Валюталық  корзинаның  мөлшері,  оның  құрамындағы  валюталарға  және  олардың  долларға  қатысты  нарықтың  құнына  тәуелді  СДР  пайыздар  төлейді. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Қазақстан Республикасының  ХБҚ-на  кіруінен  елдің  дүниежүзілік  экономикамен  интеграциялануын байқатады.  Алайда  несие  бере  отырып,  ХБҚ-ы  кепілдікті талап етеді  және меншікті персоналы арқылы өз қаржысының тиімділігіне баға береді.

ХБҚ-ның экспорттарының  есептері көрсеткендей, ТМД мемлекеттерінің  бірге алған квотасы ХБҚ-ы капитал  ауқымының 4,76% құрайды.

Бұл сенсация ретінде  қабылданып, Сауд Аравиясымен, үлкен  жетілікелдерінен соң. Ресей тоғызыншы  орында қалған.

Бірінші орында, әрине  АҚШ-ты ХВҚ- ның 18,48% капиталы иемденген. Квота көп болса, ХВҚ-на елдің қосатын төлемі көп болды.

Қазақстан Республикасы қандай несие көлемінеесеп жасауына болады. ХВҚ-ның несие ресурсна қатысушы елдерге шектеулі жағдай қойылған. ХВҚ-на шетел валютасын алуға Қазақстан үшін шектімөлшері квотаның 125 проценттік размерін құрайды.

Қазақстан Республикасы экономиканы реформалау бағдарламасын  жасауда ХВҚ-мен ынтымақтасады. Оның несие Қоры арқылы қаржыландырып  реформаны терендетуге көмектесіп, нарықтық қатнасқа негізделген экономиканы қалыптастырады.

Қазіргі валюталық жүйе- жанжақты валюталық нарықтық стандарт. Қазіргі валюталық механизм осы  кездегі валюталық қатнасты реттейді. Валюталық қатнастың негізгі  мәні мынада:

- валюталық өлшем алтынмен тікелей байланысын үзіп, оның алтынға қатаң бағамы жойылады;

- алтын ел ішіндегі  айналымда ғана емес, дүниежүзілік  нарықта да жалпы төлем құралы  қызметін тоқтатады.

- алтын ерекше өтімді  тауар ретінде ақшаға сатылады, ал ол ақшалар халықаралық есептесулерде қолданылады;

- елдер арасындағы  валюталық қатнастар еңдігі жерде  ұлттық валютаның өзгермелі курсына  негізделеді. Курстың бұл құбылысы  екіфактормен;

біріншіден, дүниежүзілік қауымдастықтағы елдердіңішкі нарықтығы  валютаны сатып алу  қаблеттілігін нақты құнының ара-қатнасымен.

Екіншіден, халықаралық  нарықта ұлттық валютаға деген сұраным  мен ұсынымғабайланысты.

Егеменді Қазақстан  Азиялық Барыс болу үшін, біздің басымдылықтарымызды қатарына макроэкономикалық  көрсеткіштер саласындағы, алдыңғы халықаралық тәхірибе еңгізілуі тиіс. Ол инфляция мен бюджет тапшылығының (күшеюін) төмен болуын, ұлттық валютаның күшеюінің, жинақтау нормасының жоғары болуын көздейді. Бұл рецепт Жапонияда, Кореяда, Индонезияда, Тайвань мен Йеменде жүзеге асты. Қазақстанда да іске асады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған  әдебиеттер

1. Экономикалық  теория  негіздері.  Оқулық.– Алматы, Санат, 1998.

2. Кенжегозин Б.  Экономика – әлеуметтік  классика. – Алматы, Таймас, 2005.

3. Шеденов Ө.Қ.,  Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин Б.И. Жалпы экономикалық теория. Оқулық. – Ақтөбе, 2004.

4. Сахариев С.С.,  Сахариева А.С.  Жаңа  кезең – экономикалық  теориясы. – Алматы, Дәнекер, 2004. 

5. Әкімбеков С.  Экономикалық  теория. – Алматы, Санат, 1997.

6. Назарбаев Н.Ә.  Қазақстанның  егеменді мемлекет  ретінде  қалыптасуы  мен  дамуының  стратегиясы.  Алматы, 1992. 

7. Каржова Н.А.  Егеменді  Қазақстан. «Қазақстан Ұлттық  қорының  үлгісін  дамушы  елдер  ретінде  пайдаланады». 13-қазан, 2006.

8. Валюталар айырбастау – валюталардың  күшті  девальвациялануы  нәтижесінде  келген  залалдарды  капиталдандыру. – Астана. Пресс-релиз,  9-қараша, 2006.

9. Назарбаев Н.Ә.  Қазақстан – 2030. Ел  Президентінің  Қазақстан  халқына  жолдауы. – Алматы, Білім, 1997.