Материалдық емес активтер есебі

Материалдық емес активтерді құрған қезде барлық жұмыстар зерттеулер мен әзірлемелер сатьшарынан құралады.

Зерттеулер сатысы - жаңа ғылыми немесе техникалық білім үшін эреқеттенген, талап қуып, алдын-ала қам жасаған, жоспарланған ізденістер. Бұл сатыға мыналар жатады: жаңа білім алуға бағьпталған зертханалық зерттеулер жаңа зерттеу олжасьш немесе басқа білімді іздеу; болашақ өнім немесе өндірістіқ нұсқаларды жасау мен ұғымын тұжырымдау. Зерттеу сатысында субъект болашақта экономикалық пайда әкелетін материалдық емес активтер бар екендігін айқара ашық көрсете алмайды, сондықтан шығындар кезеңнің шығындары болып танылады

Зерттеу  сатысындағы  шығьшдар  қалай  көрсетілетінін  қарастырайық:   зерттеу жұмыстарына  шығындар  шықты  (қызметкерлерге  еңбекақы  есептелді  еңбекті  өтеу қорынан әлеуметтік салық аударымы және басқа шығындар жасалды): 821 «Жалпы жэне экімшілік шығындар» шот дебеті, 811 «Өнімді (жұмысты, көрсетілген қызметті) өткізу бойынша шығындар» шоттарының дебеті

681 «Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойьшша есеп айырысулар», 635 «Әлеуметтік салық», 687 «Басқадай кредиторлық берешек» әртүрлі шоттардьщ кредиті 7000,0.

Әзірлеме сатысы - ғылыми-зерттеу ізденістерінің немесе басқа ілімдерінің нэтижелерІн жаңа немесе түпкілікті жетілдірілген процестерді, материалдарды, өнімдерді, жүйелерді және көрсетілетін кызметтерді жоспарлауға немесе әзірлеуге ауыстырып, көшіру. Бүл сатыға мыналар жатады: тәжірибелік үлтілер мен модельдерді жобалау, құрастыру (конструкциялау) және тестілеу, жаңа технологиямен күрал-аспаптарды, қалыптарды (шаблондарды), пішіндер (формалар) мен штамптарды жобалау; коммерция-лык өндіріс үшін экономикалық кондырғыларды жобалау мен пайдалану; таңдалған баламалы материалдарды, құрылғыларды, өнімдерді, процестерді, жүйелерді немесе көрсетелген қызметтерді жобалау, қүрастыру (конструкциялау) жэне тестілеу.

Субъект кейбір жағдайларда эзірлеме сатысында материалдық емес активтерді үйлестіріп, бүл активтің болашақта экономикалық пайда экелуі ықтимал екендіғін жариялап корсете алады. Мысалы, фирманың экономикалык пайда алуы мақсатымен қайта жарақтануын көздейтін бизнес-жошар жасалады.

Әзірлеме сатысындағы материалдық емес бапты күрған кезде шығындар былайша көрсетіледі:

— материалдық емес активті жасауға шығындар бөлды:

а)              өндіріске материалдар босатылады. 901,921 «Материалдар» дебеті
201-206, 208 «Материалдар» кредиті

ә) Қызметкерлерге еңбекақы есептелді

902,              922 «Өндірістік жүмысшылардың еңбеғін өтеу» дебеті

681 «Еңбекті өтеу бойынша қызметкерлермен есеп айырысулар» кредиті

б)              еңбекті өтеу жөніндеғі аударымдар сомасьюа

903,              923 «Еңбекті өтеу төлемінен ақша аударулар» дебеті
635 «Әлеуметтік салық» кредиті

Орындалған жүмысты өзіндік құны есептеліп шығарьиады: 900 «Неғізғі өндіріс», 920 «Қосалқы өндіріс» шоттарының дебеті

901 (921) 902(922) 903(923) кредиті              6000,0;

-              материалдық емес бапты мойындап, тану сэтіне дейін жасалған шығьшдар бітпеғен құрылыс ретінде көрсетілді:

126 «Бітпеғен қүрылыс» шот дебеті

900 «Негізғі өндіріс», 920 «Қосалқы өндіріс» шоттарының кредиті     6000,0;

-              материалдық емес  активтерді  мойындалатын  белғі  өлшемдер мен  анықтамаларға сай деп тану сэтіне дейін:

106 «Басқадай материалдық емес активтер» шот дебеті

126 «Бітпеғен құрылыс» шот кредиті

27

1.3. Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу.

Материалдық емес активтердің амортизациясы (мүліктің ұсталлу, тозу дэрежесіне қарай құлын бірте-бірте төмендету) субъектінің қызмет ету мерзімінен артпайды. Материалдық емес активтердің амортизацияланатын сомасы оньщ пайдалы қызмет ету мерзімінің бағасына неғұрлым жуық негізді жүйелі түрде бөлінеді,

Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу 6 - «Негізгі қүрал-жабдықтар есебі» БЕС-нда (Бухгалтерлік есеп стандарттары) белгіленген тэсілдер жолымен анықталады, бірақ қолданылатын тэсіл активті қолданудан түскен экономикалық пайданы тұтьшу үлгісін көрсетеді. Егер экономикалық пайданы тұтыну үлгісін анықтау мүмкін болмаса, онда тіксызықты есептен шығару тэсілі қолданылады.

Амортизацияланатын құн - «бастапқы құн минус жойылу күны» болып айқындалады.

Жойылу құны нөлге тең есептеледі, егер:

1.   Пайдалы қызмет ету мерзімі соңында оны сатьш алу туралы үшінші жақтың келісімі болмаса.

2.   Мыналарға байланысты материалдық емес активтердің бұл түрі үшін белсенді нарық болмаса:

а) активтердің пайдалы қызмет ету мерзімі соңында мүндай нарықтың болуына.

ә) мүмкіндік, ықтималдьщ жоқ болса. Нарық белсенді деп саналады, егер:

-          нарықтағы тауарлар біртекті болса (компьютерлік бағдарламалар нарығы);

-          мәмілеге келуге ниетті - сатушылар мен сатып алушыларды қай уақытта да табуға болатьш болса;

-          сатып алынатан жэне сатылатан тауарлар халыққа қолайлы, арзан бағаларда болса.

Материалдық емес амортизацияны есептегенде оларды қолдану орнына байланысты мынадай бухгалтерлік жазбалар жасалады:

935 «Материаллдық емес активтердің амортизациясы», 811 «Тауарларды (жүмыстарды, көрсетілетін қызметгі) өткізу бойынша шьп'ындар», 821 «Жалпы жэне экімшілік шығьщдар» шоттарьшың дебеті.

111-116 «Материалдық емес активтердің тозуы» шоттарының кредиті.

II ТАРАУ.  Қаржылық нәтижені анықтаудағы кірістер мен шығындар есебінің көрінісі

2.1. банктің кіріс операциясының есебі

банктің кірістер есебін жүргізу үшін IV класында мынадай шоттар ашылған:

4100 - «Ұлттық Банкте орналастырылған депозиттер бойынша сый-ақы (мүдделік) алумен байланысты кірістер».

4200 – «Сатуға арналған бағалы қағаздар бойынша сый-ақы алумен байланысты кірістер».

4300 – «Басқа банктерге ұсынылған несиелер мен аванстар бойынша сый-ақы алумен байланысты кірістер».

4400 – «клиенттерге ұсынылған несиелер бойынша сый-ақы алумен байланысты кірістер».

4500 – «Дилинг операциялары бойынша кірістер».

4600 – «Банктің комиссиондық кірістері».

4700 – «Банктің қайта бағалаудан кірістері».

4800  -  «Басқа да операциялық кірістері».

4900 – «Айыптар, өсім ақылар, тұрақсыздықтар».

4999 – «салыққа дейінгі кірістер».

Банк кірісін есептегенде оның сәйкестігі мен бақылануы қадағаланады. Қызмет көрсетілген кезде клиенттер мен енгізілген сомалар банк балансында бейнеленеді. Заңды және жеке тұлғаларға көрсетілген қызмет үшін алынған нақты ақша түріндегі комиссиондық кіріс:

Дт – 1001

                   Кт – 4801, 4802, 4920

4801 – «жалға беру бойынша кірістер».

4802 – «Басқа да операциялық кірістер».

4920 – «Басқа да кірістер».

Заңды тұлғаларға көрсетілген қызмет үшін нақты ақшасыз түрдегі комиссиондық кіріс:

Дт – 1051, 2203, 1351

Кт – 4250, 4300, 4400

Жеке тұлғаларға көрсетілген қызмет үшін нақты ақшасыз түрдегі алынған  комиссиондық кіріс:

  Дт – 2215 – 2223, 2211

Кт – 4250, 4300, 4400

Келесі кезеңге төленетін кірістердің есебі, есеп беру кезеңінің  соңында жүргізіледі:

                                                Дт – 1740, 1860

  Кт – 4250, 4300, 4400

Төлем мерзімі жеткен кезде құжаттардың алдын-ала төлемі түскен кезде:

                                                Дт – 2751

                                                Кт –  4411, 4417

Ағымды айдағы несие немесе депозит үшін түскен құжаттардың сомасы:

Дт –2203, 1051, 1351

Кт – 4250, 4300, 4400

Факторинг операциясы бойынша комиссиондық төлемдерді іздестіру үшін клиенттің ағымды шотынан ақша қаражаттарын өшіреді:

                                                       Дт – 2203

                                               Кт – 4407

4407 – «факторинг бойнша сый-ақы алумен байланысты кірістер».

Қарызды нақты ақшамен берген кезде қарызшыдан нақты ақшаны инкоссациялағаны үшін комиссиондық төлем іздестіріледі:

                                              Дт – 2221

                                              Кт – 4608 – комиссия

                                              Кт - 1001 

Жалдық төлемді алған кезде:

                    Дт – 2203 – жалгердің  ағымды шоты

                       Кт – 4801 – жалға беру бойынша кіріс

Қаржылық лизинг бойынша сый-ақы есептегенде:

                                            Дт – 1730, 1740

                                            Кт – 4305, 4420

4305 – «Басқа банктерге ұсынылған қаржылық лизингтер бойынша сый-ақы алумен байланысты кірістер».

4420 – «Клиенттерге қаржылық бойынша сый-ақы алумен байланысты кірістер».

Негізгі құралды сатудан кіріс алғанда:

                              Дт – 1001, 2203

                                              Кт – 4920, 4852

4852 – «Негізгі құралдарды сатып өткізуден түсімдер».

Бағалы қағазды немесе шетел валютасын өткізуден кіріс:

                                              Дт – 1859

                                              Кт – 4530

1859 – «Шетел валютасының  тенгедегі бақылау құны (ұзын валюталық позицияның)».

4530 – «Шетел валютасын сатып алу, сатумен байланысты кірістер».

Тауарлы материалдық артықтарды сатудан кіріс:

                                                Дт – 1001, 2203

                                                Кт – 4853

4853 – «Материалдарды сатып өткізуден түскен түсімдер».

Инкассация үшін төлем:

                                                        Дт – 2203

                                                        Кт –   4608

4608 – «Банктің басқа да комиссиондық кірістері».

Тексеру кезінде кассадан ақшаның артықшылығы табылса:

                                                       Дт – 1001

                                                       Кт – 4920

Ақша қаржыларын аудару қызметі үшін алынған комиссиондық төлем:

                                               Дт –2203

                                               Кт – 4601

4601 – «банк қызметінің аудару операциялары бойынша комиссиондық кірістері».

Банктің басқа да операцияларынан болатын айыптар, өсім-ақылар, тұрақсыздықтар үшін алынған төлем:

Дт – 1001, 2203, 1051

                                               Кт – 4900

Қарызшының несиені пайдаланғаны үшін сый-ақы қосылған, бірақ іздестірілмеген кезде:

                                                Дт – 1740

                                                Кт – 4411, 4417

2.2. Банктің шығын операциясының есебі

банктің операциялық шығындары дегеніміз – есеп беру кезінде экономикалық пайданың ағымды түрдегі, активтерді қолдану түрінде немесе меншікті капиталдың азаюына әкелетін берешектің пайда болуы. Шығындар есептеу әдісі бойынша тенгеде есептелінеді, яғни ағымды айға немесе жылға тиісті бөлігі жіберіледі.

Осы шығындар есебі үшін V класта шоттар ашылған:

5020 – «Талап ету депозиті бойынша сый-ақы төлеумен байланысты шығындар».

5150 – «Филиалдар арасындағы есеп айырулар бойынша сый-ақы төлеумен байланысты шығындар».

5200 – «Клиент депозиттері бойынша сый-ақы төлеумен байланысты шығындар».

5300 – «Бағалы қағаздар және кері сатып алу бойынша сый-ақы төлеумен байланысты шығындар».

5450 – «Қамтуға ассигнования».

5500 – «Дилинг операциялары бойынша жоғалтулар».

5600 – «Банктің комиссиондық шығындары».

5720 – «Еңбек ақы төлеу, жол сапар және міндетті аударулар бойынша шыындар».

5740 – «Жалпы шаруашылық шығындар».

5780 – «Амортизациялық аударулар».

5900 – «Айыптар, өсім-ақылар, тұрақсыздықтар».

5940 – «Күтпеген шығындар».

5999 – «Табыс салығы»

Банктің операциялық шығынының көп бөлігін алынған депозиттермен несиелер бойынша сый-ақылар құрайды.

Міндеттемелер бойынша сый-ақыларды есептегенде:

                                                      Дт – 5020, 5055

                                               Кт – 2700, 2720

Комиссиондық шығындар төленген уақытта немесе төлеуші келіскенде қабылданады:

                                              Дт – 5601 - 5608