Мектепке дейінгі балалардың геометриялық пішіндерді қабылдау ерекшеліктері

Барлық  кір, лас нәрсеге жағымсыз қарым-қатынасты  тәрбиелеу: бет-аузының тазалығына назар аударуға, жуынуға, сүртінуге, су болған киімдерін шешуді сұрауға  үйрету.

1 жас  6 ай-2 жас:

Тамақтануда:

- үстел  басына қолды жуғаннан кейін отыру;

- орындыққа  өзі отырып, тұру;

- тамақты  төгіп-шашпай ұқыпты ішу, майлықты қолдануға үйрету (еске түсіру), тамақтан соң алғыс айту.

Жуынуда:

- қолдарын  (алақандарын бір-біріне үйкелеу) және бетінің төменгі жағын алақандарымен жуу;

- үлкендердің көмегімен беті-қолдарын сүрту.

Киініп-шешіну барысында:

- бас  киімін, шалбарын, түймелері ағытылған жейдесін, бәтеңкесін белгілі ретпен шешуі;

- шалбарын, бас киімі мен бәтеңкесін киюі.

Баланың түбекке сұрануы, өз түбегінің орнын  білуі, өзінің ғана түбегіне отыра білуді бекіту.

Ескерту жасаған соң қол орамалмен  мұрнын сүрту, қалтасынан алып, қайтадан салу.

Өз киімдерінің, орамалының орнын, үстел басындағы  өз орнын, киіміне арналған шкафты білу, түбекке отыру қажеттілігін уақытында  айту.

Салауатты өмір салты мен сауықтыру-шынықтыру  шаралары.

Медицина  қызметкерінің жетекшілігімен ауа  және су шынықтыру шараларын жүргізу.

Ұзақтығы 3-5 минут болатын ауа ванналары  киімдерін ауыстыру, массаж, күндізгі ұйқы мен бөлмедегі қалыпты ауа  температурасының барысында іске асырылады.

Күнделікті  шынықтырудың бір түрі - суды ағызып, қолын шынтаққа дейін жуу. Сумен  шынықтыру бөлме температурасы +22°С болғанда жалпы немесе жергілікті шаралар  түрінде жүргізіледі.

Арнайы  шаралар (ұсынылған тәсілдердің  біреуі қолданылады):

- беліне  дейін және бүкіл денесін дымқыл  шүберекпен сүрту. Судың температурасын +36°С бастап 28°С жеткенге дейін  біртіндеп төмендету (4-5 күн сайын  2 градусқа). Сүртінуде су температурасын +35°С бастап +23°С дейін (4 күн сайын 2 градусқа) жеткізу.

Соңында қарама-қарсы температурадағы жылы, салқын су құю: су температурасы +38°С бастап +18°С дейін жеткізіледі.

Жаз мезгілінде бүкіл режимдік кезеңдер, мүмкіндігінше, таза ауада ұйымдастырылады.

Жеке  бас гигиенасының ережелерін үйрету: қолын аузына салмау, едендегі лас  заттарды көтермеу, өз қажеттіліктері туралы уақытында хабарлау.

Балаларға таныс заттарға тән сапалармен таныстыру (сабын, тарақ, қолорамал, сүлгі, т.б.) және жеке бас гигиенасы мақсатында қолданылатындығын  айту. Ересектердің көмегімен балаларды  қол орамалды қолдануға, киіміндегі ұқыпсыздықты байқауға және өзін тәртіпке келтіруге үйрету.

Жыл аяғында  бағдарламалық материалдарды меңгеру  нәтижесінде балалар:

- доппен  ойнай алуы;

- еңістен  жоғары көтеріліп, төмен түсуі;

- сатымен  төбешікке көтеріліп, төмен түсуі;

- арба  мен ойыншық машиналарды сүйреуі;

- ірі  жұмсақ ойыншықтарды көтеру, отырғызу, жатқызуды;

- орындыққа  өзі отырып, тұруды;

- тамақты  төгіп-шашпай ұқыпты ішу, майлықты  қолдануға үйрету (еске түсіру), тамақтан  соң алғыс айтуды;

- өзінің  қолдарын (алақандарын бір-біріне  үйкелеу) және бетінің төменгі  жағын алақандарымен жууды;

- үлкендердің  көмегімен беті-қолдарын сүртуді;

- бас  киімін, шалбарды, түймесі ағытылған  жейдесін, бәтеңкесін шешуді;

- белгіленген  тәртіппен киімдерін дұрыс бүктеп  жинауды;

- шалбарын, бас киімі мен бәтеңкелерін  киюді;

- түбекке  сұрану, өз түбегінің орнын білуі;

- ескертуден  соң қол орамалмен мұрнын сүрту,  қалтасынан алып қайтадан орнына  салуы;

- өзінің  орамалы мен заттарын сақтайтын  орынды білуі;

- өзінің  үстел басындағы орны мен киім  ілетін шкафын білуі;

- түбекке  отыру қажеттілігі туралы уақытында  хабарлауды білуі тиіс. 

 

 

 

«ҚАТЫНАС» БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНЫҢ БАЗАЛЫҚ  МАЗМҰНЫ 

 

Мақсаты: ересектердің тілін түсіне білуді дамыту, қоршаған ортамен байланыс құралы ретінде тілдік реакциялардың барлық түрлерін, белсенді сөйлеуді қалыптастыру

«Қатынас» білім беру саласының базалық  мазмұны:

- тіл  дамыту;

- көркем  әдебиет;

- қоршаған  ортамен таныстыру ұйымдастырылған  оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.  

 

 

 

Тіл дамыту

Мақсаты: ересектердің тілін түсіне білуін, баланың бастамашылық және жауап бере білу тілін дамыту.

Міндеттері

1. Тілдік  еліктеу қабілеттілігін және сөйлеу тілін дамыту. Бала тілін дамытуда барлық режимдік және тұрмыстық жағдайларды қолдану.

2. Сөздік  қорды толықтыруға, тілдің грамматикалық жақтарын және дауыс сазы мен дыбыстауды жетілдіруге мүмкіндіктер туғызу.

Мазмұны:

Алғашқы жарты жылдықтың маңызды міндеті  ересектердің тілін түсінуді дамыту болып табылады. Екінші жарты жылдықта белсенді сөйлеу тілін дамытуға баса назар аударылады. 

 

 

 

1 жас - 1 жас 6 ай

Тілді түсінуді дамыту

Заттардың атын, тіршілік иелерінің қимыл-әрекетін (ұйықтайды, тамақ жейді, ән айтады, тыңдайды және т.б.), сонымен қатар балаларға таныс заттардың белгілерін білдіретін (үлкен, кіші, қызыл және т.б.) сөздермен балалардың сөздік қорын молайту. Балалар өзінің, жақын туыстарының аты-жөнін, киім, жиһаз, ыдыс-аяқтардың, кейбір көлік құралдарының, бірнеше жануарлар мен өсімдіктердің атауларын білуі тиіс.

Өзінің (қол, аяқ, бас, ауыз, көз, құлақ) және ойыншық-жануарлардың дене мүшелерін ажыратып, атай білуін қалыптастыру.

Балалардың  күнделікті орындайтын (ұйықтауға жат, отыр - қазір киініп, серуенге шығамыз  және т.б.), сонымен қатар сабақтар мен ойын процестеріндегі (домалат, шеш, ки, аш, жап, т.б.) іс-әрекеттерін  білдіретін сөздермен сөздік қорын  молайту.

Тәрбиеші  өз қимыл-әрекеттерін, ойыншықтарды балаға көрсете отырып, қарапайым тіркестерді  түсінуге балаларды үйретеді.

Баланы  жай сөйлеммен білдірілген өтініштерді  түсініп, орындауға үйрету («Айжанға қуыршақты берші. Шыныаяқ әкеліп берші»).

Тұрмыстық және қызықты жағдайларды суреттейтін, бір-екі көріністен тұратын ойыншықтармен, қуыршақтармен шағын қойылымдардың  қарапайым сюжеттерін балаларға  түсіндіре білу. Тұтас сөйлем мағынасын  көрнекіліктермен, іс-әрекеттермен толықтыра  отырып, түсінуге үйрету. Бейнеленіп отырған  оқиға барысын қадағалай білуді дамыту. Сахналауда көлік түрлерін (машина, арба), тұрмыста жиі қолданылатын ыдыс-аяқ, жиһаз, киімдерді қолдану, 2-3 ойыншық заттарды көрсетіп, атын атау.

Баланың (1 жас 6 айға қарай) тілдерді түсінуіне, көрсетіліммен бекітілмеген алғышарт жасау. Ересектердің өтінішімен заттарды таба білуге, тақырыптық суреттегі  бейнелерді, 1 жас 3 айдан кейін заттың қимылын көрсететін суреттерді тани білуге үйрету.

Айтарлықтай белгілері бойынша заттарды іріктеуге, тапсырмаларды түсініп орындауға  үйрету (тілдерді түсінуін жалпылау). 

 

 

 

Белсенді сөйлеуді дамыту.

Балалардың  ересектермен тілдік қатынасын дамыту. Қажетті ақпаратты түрлі жолдармен  жеткізуге үйрету: ым, қимыл, вокал, былдыр сөздер және т.б. Баланы қарым-қатынас  жасауда ым-ишараны қолданудан сөз  бен буындарды қолдануға көшуге ынталандыру. Балаларды (1 жас 2 ай - 1 жас 4 ай) былдырды белсенді қолданып, былдыр сөздерді айта білуге ынталандыру. Жиі  еститін дыбыстар мен сөздерге еліктеуді  жетілдіру, таңдану, қуаныш, наразылық, өкіну және т.б. дауыс сазын білдіретін дыбыстар мен сөздерді айту. Сөздік қорды туыс адамдардың атауын (ата, әже, әке, ана, тәте, т.б.), таныс заттар мен ойыншықтарды (шыныаяқ, кереует, үстел, қонжық, қуыршақ және т.б.), кейбір тағам түрлерін (ботқа, сүт), қимылдарды (ал, тұр, жібер, т.б.) білдіретін сөздермен толықтыру. 1 жас 6 айға қарай таныс заттарды (киім, жиһаз, ыдыс-аяқ) түсіне, өлшеміне, пішініне қарамастан тауып, атай білуге үйрету.

Ересектердің  сөздерін тыңдауға, «Бұл не?», «Не істеді?»  сұрақтарына жауап беруге, сұрақ  қоя білуге, жеңіл тапсырмаларды  орындай білуге, болмайды, рұқсат сөздерін түсініп, дұрыс әрекет жасауға тәрбиелеу.

Балалардың  бастамашылық және жауап беру тілдін дамыту. 1 жас 6 айға қарай екі сөзден құралған сөйлемдерді айта білуге ынталандыру.  

 

 

 

1 жас 6 ай-2 жас

Тілді түсінуін дамыту

Сөздік  қорларын төменде берілген сөздер есебінен кеңейту:

- бөлмедегі  және даладағы заттар (бақшада,  аулада, көшеде);

- кейбір  жануарлар (мысық, ит, әтеш, тауық,  т.б.) мен олардың қимылдары;

- ойыншықтар (көжек, қонжық, балықтар, құстар, т.б.);

- заттардың  белгілері (үлкен, кіші, қызыл,  көк, сары, жасыл);

- заттардың  күйі (таза, кір) мен орындары (мұнда,  ана жерде);

- қарым-қатынастардың  уақыты (қазір, содан кейін) мен  саны (біреу, көп);

- ниет  білдірумен (су ішкісі, тамақ жегісі, ұйқысы келеді) байланысты іс-әрекеттер;

- дене  күйі (суық, ыстық, дымқыл және  т.б.), көмегі, жанашырлық сезімі («Көжек  ауырып қалды, емдеу керек»  және т.б.);

- жасы  мен жынысына қарай айналасындағы  адамдар (қыз, ұл, тәте, көке, ата,  әже).

Тұрғын  үй бөлмелерінің атауын (ауыз үй, ұйықтайтын бөлме, дәретхана және т.б.) және олардың  неге арналғаны мен бұл бөлмелерде еркін бағдарлана білуге үйрету.

Балаларға таныс заттарды аты мен түстері  бойынша топтастыру (тәрбиешінің  көмегімен) іскерліктерін бекіту.

Күрделі таңдау жағдайында сөздік нұсқаулардың көмегімен ойыншық-заттарды іріктеу: пішіні ұқсас (мысалы, текше мен кірпіш, доп пен шар, машина мен арба және т.б.), сонымен қатар, айтылуы ұқсас (мысалы, шыныаяқ пен шәйнек, үстел  мен орындық, бас киім мен мойын  орағыш және т.б.) таба білуге үйрету.

Балаларды ересектердің айтқанын мұқият тыңдауға, топта мінез-құлық мәдениетінің ережелерін сақтау (болады, болмайды, керек), басқа балалармен қарым-қатынастар (кедергі жасама, көмектес, әрі отыр, ойыншықты бер және т.б.) бойынша  нұсқауларды орындауға үйрету.

2-3 әрекеттен  тұратын жеңіл тапсырмаларды  есте сақтап, орындауға үйрету (мысалы, сөредегі қонжықты алып, маған  кел). Қосымшалары бар сөйлемдерді  түсінуге үйрету (Шыныаяқ үстелде тұр. Шыныаяқта сүт бар. Шарды шелекке сал, текшені сөреге қой).

Балаларды (1 жас 7 айдан бастап, 1 жас 9 айға дейін) таныс іс-әрекеттерді бейнелейтін  қуыршақтармен және сюжетті ойыншықтармен  жағдаяттар ұйымдастыру арқылы (мысық  доппен ойнауда, әтеш су ішіп жатыр, т.б.), кейіннен (1 жас 10 айдан бастап 2 жасқа  дейін) баланың жеке тәжірибесінен (іс-әрекеттер мен суреттерді көрсетпей) (мерекелер, серуендерде бақылаған  балапандар туралы) қарапайым мазмұнды әңгімені түсінуге үйрету.

Баламен қарым-қатынас жасауда сергек, көңілді  күй құру, ересектермен әңгімелесу ниетін қолдау, олардың айтқандарын  орындау, сөздері мен істеріне еліктеу  үшін тақпақтар, шумақты өлеңдер  қолдану. 

 

 

 

Белсенді сөйлеуді дамыту

Ересектердің  сөйлеген сөздеріне еліктеу арқылы жеке сөздер мен тіркестерді жаңғырта білуді, ән, өлең, тақпақтарды тыңдай отырып, жекелеген сөздерді дауыстап және әндетіп айту.

Сөздік  қордағы сөздерді қолдануға үйрету, заттар мен іс-әрекеттерді білдіретін жаңа сөздерді енгізу, былдыр сөздер мен  дыбыстарға еліктеуді біртіндеп  тілдік формамен ауыстыру, пассив сөздік қордағы сөздерді қолдануға үйрету.

Қоршаған  ортамен қарым-қатынасты реттеуге және тілектерін білдіруге қажетті  сөздерді (алғым келеді, берші, жібер, ары жылжы), кейбір еңбек әрекеттерін (сыпыру, жуу, үтіктеу және т.б.) дұрыс атай білуді қалыптастыру.

Балаларды кейбір есім сөздерді (мен, біз, сен, маған), үстеуді (онда, сонда), сын есімдерді (үлкен, кіші, жақсы, жаман, дәмді) және қосымшаларды дұрыс қолдануға үйрету. Зат есімнің көпше түрін, септікті, етістіктің бұйрық райын, етістіктің өткен  шағын осы және келер шақтармен  бірге қолдануды қалыптастыру.

Жыл аяғына қарай баланың белсенді сөздік қоры 300 сөзге дейін жетеді.

Заттарды  ерекше белгілеріне қарай жалпылап қана қоймай, оларды атай білуді (қуыршақтар, доптар, машиналар және т.б.) үйрету.

Ана тілінің  грамматикалық ерекшеліктеріне  қарай сөйлемдерді дұрыс құруды үйрету.

1 жас  6 айдан бастап 1 жас 9 айға дейін  заттар мен әрекеттерді жеке  сөздермен және екі сөзден  тұратын сөйлемдермен айтуға  ынталандыру. 1 жас 10 айдан бастап  сын есімдер мен үстеулерді  қолданып 3-4 сөзден құралған сөйлемдерді  айта білуге үйрету.

Тілді қоршаған ортамен қарым-қатынас құралы ретінде  дамыту. Диалогты тілді дамытуға әсер ететін қарым-қатынас жағдайын құру, баланы түрлі себептермен ересектерге  және балаларға өтінішін білдіруге  ынталандыру, сұрақтар қоя білу, өз тілектерін, өтініштерін білдіре  алуға, көрген-білгені жайлы бірнеше  сөзбен айта білуін қалыптастыру. Айналасындағы  адамдардың сөзін мұқият тыңдау қабілеттерін дамыту, сөз түріндегі талаптарын орындау.

Таныс заттар жөнінде қойылған сұрақтарға сөзбен немесе сөз тіркесімен жауап бере білуге үйрету («Бұл не?» - «Бұл қуыршақ»; «Арбада не бар?» - «Қуыршақ»; «Көрпе неге керек?» - «Қуыршаққа»; «Әнуар енді не істейді?» -«Ұйықтайды (серуендейді, тамақ жейді, ойнайды)»).

Өз өтінішін сөзбен және қысқа сөйлеммен білдіруге, тапсырманы мұқият тыңдап, басқа адамға жеткізе білуге (шақыру, көмегін  ұсыну, тәрбиешіге беру үшін баланың  күтушіден керек затты сұрауы және т.б.) үйрету.