Басқару ғылымының мәні мен әдістері

• Тарату. Қысқартудың ең ұйымды нұсқасы ұйымның материалдық қорлары мен активтерін толық көтере сату болып табылады.
• Артықтарды алып тастау. Фирмалар өзінің бірқатар бөлімшелері мен қызмет түрлерін өзінен бөліп тастауды пайдалы деп есептейді.
• Қысқарту және қайта бағдарлау. Тоқыраған экономикадағы көптеген фирмалар пайданы көбейтуге талпынғанда өз қызметінің бір бөлігін қысқартуды қажет деп санайды.

 

Қысқарту стратегиясы  көбінесе компания қызметінің көрсеткіштері  нашарлауын тоқтатпағанда,экономика  құлдыраған немесе ұйымды құтқару үшін жүгінеді.

Байланыстыру  стратегиясы. Ол барлық  баламаларды ұштастыруды ұйғарады. Оны ең алдымен бірнеше салаларды белсенді әрекет ететін ірі фирмалар қолданады. Байланыстыру стратегиясы -шектеулі өсу,өсу және қысқарту –үш стратегияның кез келгенін біріктіруді білдіреді.

 

 

 

 

3.Стратегиялық  жоспарды жүзеге асыруды басқару: тактика,саясат,процедура,ережелер.

Стратегияны құру кезеңінде  оны жүзеге асыру,іс әрекеттерін  анықтау қажет. Стратегияны жүзеге асыру барысында  негеізгі төрт компонентке  көңіл бөлеміз,яғни тактика,саясат,процедура,ережелер.

• Тактика: Ұйымның жалпы мақсатына сәйкес келетін орта мерзімді жеке мақсаттарды анықтайтын құрал. Оларды басқаша қысқаша стратегия  деп те атайды. Тактикалық жоспар сипаттамалары: 1.Тактика стратегия шеңберінде құрастырылады. 2. Тактика орта буын басшылығы деңгейінде құрылады 3. Стратегияға қарағанда қысқа мерзімге бағытталған4 тактикалық жоспар нәтижелері стратегиялар  нәтижеге қарағанда неғұрлым тезірек орын алады және нақты іс әрекетпен үйлеседі
• Саясат: Мақсатқа жету үдерісін жеңілдететін басқару шешімін қабылдау және іс-әрекеттерді анықтау үшін құрылатын жалпы басшылық.
• Процедуралар: Нақты жағдайды қажет етілетін іс әрекеттерді анықтайды. Басқаша айтқанда процедура стандарттық қайталанатын жағдайда қажет етілетін іс әрекеттердің алдын ала бағдарланған тізбегі
• Ережелер: Спецификалық жағдайда қажет етілетін іс әрекеттер жиынтығы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4.Өкілеттілікті  делигерлеу. Жауапкершілік. Сызықтық  өкілеттілік. 

Жалпы өкілеттілік туралы айтып кететін болсақ өкілеттіліктер- ұйымның ресурсын пайдалану құқығын  шектеу және кейбір  қызметкерлердің күш –жігерін белгілі бір міндетті орындауға бағыттау болып табылады.

Менеджментті жалпы жөнге  қоюда тиімді пайдалану ұйымдастырудың негізгі элементтерін: табыстау,жауапкершілік  пен өкілеттікті ең жайлы  үйлестіруді  көздейді.

Делигерлеу(табыстау)-басқару  теориясында олардың орындалуы  үшін жауапкершілікті өзіне қабылдайтын  тұлғаға міндеттер мен өкілеттіктерді беруді білдіреді. Өкілеттіктерді  делигерлеу бағыныштыларға шешім қабылдау мен қандай да бір іс әрекеттерді  жүзеге асыруда билік беруді білдіреді

Өкілеттіктерді делигерлеу мынадай болады:

• Толық-бағынышты жұмысты орындайды және ол үшін жауапкершілік арқалайды. Бастық бұл жұмысқа тартылмайды.
• Шектеулі-бағынышты жұмысты бастықпен бірлесіп орындайды және ол үшін жауапкершілік арқалайды.
• Нөлдік-бағынышты жұмысты орындайды,бірақ ол үшін жауапкершілікті бастық көтереді.
• Керісінше табыстау-бағынышты жұмысты бастыққы қарай ауыстырады.

 

Жауапкершілік-мойында бар міндеттемелерді орындау және оларды қанағаттандырарлықтай шешуге жауап беру деген сөз. Міндеттеме ретінде жеке тұлғадан ол ұйымда белгілі бір қызмет атқаратын болса,нақтылы жұмыс талаптарын орындау күтілетінін түсінген жөн. Іс жүзінде жеке тұлға белгілі бір сыйақы алу үшіносы қызмет міндеттерін орындауға арналған мәміле жасайды.

Жауапкершілік еңбеккердің  өзіне өкілетін беретін адамның  алдындағы міндеттерін орындау  нәтижелері үшін жауап беретінін  білдіреді.

 

 

 

 

 

 

 

5. Аппаратық өкілеттіліктер.

Аппараттық(штабтық) өкілдіктің алуан түрі болады. Бұған жататындар:

• Линия басшылары консультативтік аппарат кеңес сұрағанда оның білім дәрежесі қажет болғанда ұсынылатын өкілеттілік;
• Линия басшысы әрекет етуге тиісті жағдайды штабтық аппаратпен талқылау қажет болған кездегі міндетті келісу;
• Қосалқы өкілеттілік,мұндағы мақсат билікті жетілдіру және өрескел қателерге жол бермеу үшін бақылау жүйесін орнату. Бұл үкімет ұйымдарында кеңінен қолданылады
• Функционалдық өкілеттілік барлық практикалық істер линиялық және штабтық міндеттерде айырмашылық болуына жол бермейді. Мұндай өкілеттілікке ие болған аппарат өз компетенциясы саласындағы кез келген әрекетті ұсынуға да тыйым салуға да қақысы бар

 

Сызықтық өкілеттіліктікелей басшыдан,оның қарамағындағыларға,әрі қарай бағыныштыларға беріледі. Линиялық өкілеттілік басшыға берілген заңдастырылған билік,сол арқылы ол қарамағындағыларға алған қойған мақсатты орындауды талап етеді. Линиялық өкілеттілікке ие болған басшы сонымен қоса,белгілі бір шешім қабылдауға,нақты мәселелерді шешуді өзінін жоғары басшының келісімен күтпей ақ дербес әрекет етуге қақысы бар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6. Әкімшілік аппараттың  типтері.

Әкімшілік аппарат  қазіргі  ұйымдарда   бір-бірімен байланысты көптеген  қызметтер  атқарады.

Көп жыл бұрын қазіргі  ұйымдарда  штабтық аппараттың қолданылуы шектеулі болды. Бірақ технология ескіріп, бизнестің ішкі ортасы өзгеріп, күрделенген  кезде , көп ұйымдарға көп әртүрлі, квалификациялы кадрлар қажет болды.мысалы: фармацевтика шығаратын фирмаға  химик, дәрігер, бақылау қызметі  үшін техника, программист, сату агентттерін  дайындауға мамандар , құқықтық-нормативтік  құжаттарды бақылау үшін заңгерлер  керек болды.штаб концепциясының аясы кең және  ұйымның қажеттілігін қанағаттандыратындай болды. Соның  нәтижесінде әкімшілік аппараттың типтері қалыптасты.

Әкімшілік аппараттың типтері:

• Кеңес беру аппараты ;
• Қызмет көрсету аппараты;
• Жеке аппарат.

Кеңес беру

Егер сызықтық басқару  арнайы  квалификацияны талап ететін , мәселеге  тап болып қалса, ол сәйкес мамандарды уақытша  немесе  тұрақты  негізде  шақырады, осылайша  кеңес беру  аппаратын  құруы  мүмкін. Кеңес беру аппараты  құқықта , жаңа және  арнайы технологияда , квалификацияны жетілдіру мен көтеруде қолданылады. Сонымен қатар кадрлармен жұмыста  кеңес береді.

 Қызмет көрсету аппаратының қолданылатын  барлық барлық аймағында оның функциялары да болуы үмкін және  ол белгілі бір қызмет орындалуы үшін таратылған. Қызмет көрсету аппаратын пайдаланудың  айқын мысалы ретінде іргелі компаниялардың көбісінде қолданылатын кадрлар бөлімін айтуға болады. Кадрлар бөлімі  қызеткерлермен  жеке іс жүргізуде , жұмыста потенциалды кандидаттарды тексеру және сызықты басшылыққа кері адрларды құрады. Осыдан кейін әкімшілік аппарат қызмет және кеңес беру  функциясын қатар орындайтынын көруге болады.

Жеке аппарат - бұл қызмет көрсету аппаратының әртүрлілігі , ол басшы жанына  хатшы немесе көмекші алуымен сипатталады. Жеке аппараттың  қызметі – басшының  тапсырмасын орындау . ұйымда бұл аппараттың мүшесі ешқандай өкілеттілікке ие болмайды

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7. Ұйымдық құрылым  түрлері мен типтері.

Басқарудың ұйымдық құрылым  деп қатаң бірлескен бағыну тәртібі  бойынша орналасқан басқарушы мен  басқарылушы жүйе расындағы байланысты қамтамасыз ететін  басқару органдарының жиыны түсіну қажет.

Басқарудың ұйымдық құрылымында  келесі элементтер орын алады:

1 буындар 

2 деңгейлер

3 байланыстар

Басқару байланыстары сызықтық және функционалдық болып бөлінеді. Сызықтық байланыстар  вертикальды  бағытта , функционалдық бағыттар горизонталь  бағытта орындалады.

Сызықтық құрылым бойынша басқарушы барлық функционалдық мңндеттерді өзі атқарады.Бұл құрылым түрі  кішігірім ұйымдарда немесе деңгейлер саны 4 еуден аспайтын ұйымдарда қолданылуы мүмкін.Бұл құрылым абсолюттті  түрде орталықтандырылған  дара басшылық қағидаларымен шешімдерге жеке жауапкершілікке негізделген.

Функционалдық құрылымда мамандар пайда болады,бірақ олар жеке топ болып бөлінбеген.Орнындаушылар функционалдық мамандардың тікелей қарамағында болады.

Сызықтық функционалдық  құрылымда толық билікті сызықтық басшы өз мойнына алады.Оған нақты мәселелерді шешуге жоспарлауда басқару шешімдерін дайындауда арнайы аппарат немесе штаб көмектеседі.Штаб – сызықтық ьасшы қарамағындағы функционалды бөлімшелерден тұрады.

Матрицалық құрылым жобалық құрылым түрлеріне жатады.матрицалық құрылым мамандарды тиімді пайдалануға , жобаларды жасау мерзімін қысқартуға олардың сапасын арттыруға және жобаларды жасауға жұмсалатын шығындарды  азайтуға мүмкіндік береді.Бұл құрылым шеңберінде жоба басшысы мен қатар функционалды бөлім басшысы нәтижеге жауап береді.

Дивизиондық құрылым  - филиалдық құрылым.

Филиалдар:

1 өнім түрлері бойынша;

2 аймақтық.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8.Ұйымның сызықтық  және функционалдық  құрылымы.Олардың  артықшылықтары мен кемшіліктері.

 

Басқару байланыстары сызықтық және функционалдық болып бөлінеді. Сызықтық байланыстар  вертикальды  бағытта , функционалдық бағыттар горизонталь  бағытта орындалады.

Сызықтық  құрылым бойынша басқарушы барлық функционалдық мңндеттерді өзі атқарады.Бұл құрылым түрі  кішігірім ұйымдарда немесе деңгейлер саны 4 еуден аспайтын ұйымдарда қолданылуы мүмкін.Бұл құрылым абсолюттті  түрде орталықтандырылған  дара басшылық қағидаларымен шешімдерге жеке жауапкершілікке негізделген.

Артықшылықтары:

1 басқарушылықтың бірлігі  мен анықтылығы;

2  орындаушылардың қимыл  бірлігі

3 басқарудың қарапайымдылығы

4 айқын жауапкершілік

5 шешім қабылдаудағы шапшаңдық

6 бөлім жұмысының  соңғы  нәтижесіне дара жауапкершілік

Кемшіліктері:

1 сызықтық басшыға қойылатын  жоғары талаптар;

2 функционалды бөлімдердің  жоқтығы;

3 жоспарлау мен шешім  дайындау буындарының жоқтығы;

4 Ақпараттың шамадан тыс  көп болуы;

5 деңгейлер арасындағы  байланыстың қиындауы;

6 басшы топтарда биліктің  топтасуы:

Функционалдық құрылымда мамандар пайда болады,бірақ  олар жеке топ болып бөлінбеген.Орындаушылар функционалдық мамандардың тікелей қарамағында болады.функционалды басқару  құрылымының артықшылықтары:

1 нақты фунцияға жауап  беретін  маманның жоғары дәрежеде  білгірлігі;

2  сызықтық менеджерді  кейбір арнайы сұрақтарды  шешуден  босату;

3 құбылыстар мен процестерді  стандарттау , формалау;

4 басқару функциясын орындауда  қатарластықты және қайталауды  жою;

Кемшіліктері:

1 Дара басшылық қағидасынынң  орындалмауы;

2 өз бөлімінің  міндеттері  мен  мақсаттарын жүзеге асыруға  аса құштарлық;

3  функционалдық қызметтер  арасындағы тұрақты өзара байланыстарды  қолдау қиындығы

4 шешім қабылдау процедураларының  ұзақтығы;

5 өзгерістерді қиын сезінетін  ұйымдық құрылым

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9.  Ұйымның сызықтық  функционалдық  құрылымы.Оның  артықшылықтары мен кемшіліктері.

Сызықтық функционалдық  құрылымда толық билікті сызықтық басшы өз мойнына алады.Оған нақты  мәселелерді шешуге жоспарлауда  басқару шешімдерін дайындауда арнайы аппарат немесе штаб көмектеседі.Штаб – сызықтық ьасшы қарамағындағы  функционалды бөлімшелерден тұрады.

Бұл бөлімшелер өз шешімдерін  жүзеге асыруда орындаушылармен  сызықтық басшы арқылы байланыс жасайды.

Артықшылықтары:

1 функция шешімдер мен  жоспарларды тереңірек дайындау;

2 сызықтық менеджерді  мәселені терең талдаудан бомату;

3  кеңес берушілер мен  сарапшыларды шақыру мүмкіндігі.

Кемшіліктері: