Басқару ғылымының мәні мен әдістері

Өндіріс үрдісіндегі әртүрлі  қызметтерді икемді орындау мақсатында компоненттерге жіктеуді көлденең еңбек бөлінісі дейміз.

Тік еңбек  бөлінісі басқару ісінің күрделі, жүйелі сипатта болуына туындайтын әрекет.

 

 

10. Г.Минцберг бойынша  басқарушының рөлдері

Басшылардың атқаратын рөлін  зерттеген Генри Минцберг. Оның тұжырымдамасы  бойынша басшының рөлі былайша айқындалады:»  нақты мекемеге немесе нақты лауазымдық қызметке сәйкес келетін мінез құлық  ережесіне ие болу» Минцберг топ  менеджерлердің бақылау рөлін 10 түрге  бөліп, оны негізгі үш категорияға топтады.

Рөлі	Сипаттамасы	Қысқаша сипаты
1	2	3

                                                               Жеке адамдар арасындағы рөлі

Негізгі басшы	Оның міндетіне праволық н/е  әлеуметтік сипаттағы жұмыстарды орындау  жатады.	Рәсімдер,іс әрекеттер жасау, өтініш ету
Жетекші	Қол астындағы мотивацияларға ж/е  белсенділігін арттыруға, жұмыскерлерді  алуға, даярлауға, осыған бай/ты міндеттерге  жауапты.
Байланыстырушы буын	Сыртқы байланыс жұмыстары мен  мәлімет көздерін қамтамасыз етеді.	Басқа ұйымдармен хат хабар алысуға, мәжілістер өткізуге, басқа да жұмыстарға қатысады.

                                                                 Мәліметтік рөлі

Мәліметтерді қабылдау	Арнайы мақсаттағы алуан түрлі мәліметтерді іздестіреді ж/е алады, әрі оны өз ісіне тиімді пайдаланады	Барлық хат хабарларды өңдейді, мәлімет алу мақсатына бай/ты жүзеге асырады
Мәліметтерді таратушы	Сыртқы көздерден н/е басқадай бағыныштылардан алынған мәліметтерді ұйым мүшелеріне таратады.	Мәлімет алу мақсатында ұйымдарға  хат хабарлар жібереді.
Өкілдіктер	Ұйымның жоспарына, саясатына іс әрекетіне, жұмыс нәтижесіне қатысты мәліметтерді сыртқы ортаға таратады.	Мәжілістерге қатысады, почта арқылы хат хабар алысады, ауызба ауыз сөйлеседі.

                                                            Шешім қабылдауға байланысты  рөлі

Кәсіпкер	Ұйымның өзінен ж/е одан тыс жерлерден  мүмкіндіктер қарастырады, жетілдіру  жөніндегі жобаны жасайды.	Мәжілістерде стратегияны, нақты  жағдайды, жобаларды талқылауға ж/е  жұмысты жетілдіруге қатысады.
Қателіктерді жою	Ұйым өрескел қателікке душар  болған жағдайда, оны жою әрекеттеріне жауап береді.	Стратегиялық ж/е күнделікті меселелерді, соның ішінде проблемалар мен  дағдарысты талқылауға қатысады.
Ресурстарды бөлуші	Ұйымның алуан түрлі ресурстарын  бөлісуге жауапты.	Бюджеттерді жасауға ж/е орындауға  қатысты график жасайды.
Келіссөз жүргізуші	Барлық келіссөздерге ұйым өкілі  ретінде жауап береді	Келіссөз жүргізу

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

11.Басқарудың мәні. Басқару деңгейлерінің жіктелуі: дәстүрлі ж/е Парсонс бойынша

Басқару -  адамдардың кәсіптілік қызметі. Басқару ұйымдағы адамдарға және жекелеген адамдарға, олардың бірлескен жұмыс процесіне мақсатты жүйелі ықпал ету. Басқару процестерін басқарудың көптеген жүйелері  мен салаларында жүзеге асады. Мысалы кәсіпорындар мен мекемелерде, кәсіпорындарды тасымалдау орындарында, т.б. Яғни, адамдар енбек ететін ұжымның барлығында белгілі бір мақсатқа жету үшін басқару қызметі бірінші кезектегі міндет болып табылады. Басқару процесі мемлекеттік деңгейде де, шаруашылық ұйымында да бірдей жүргізіледі. Стратегиялық және жедел проблемаларды шешкен кезде ол бір мақсатты көздейді, арине мұндай жағдайда көбінесе стратегиялық басқару секілді терминдерді пайдаланады. Бірақ мұнда басқару мазмұны өзгермейді.

Басқарудың  деңгейлерінің  жіктелуі: дәстүрлі ж/е Парсонс бойынша.

Дәстүрлі б/ша ұйым ішіндегі басқару деңгейлері:

• Жоғары
• Орта
• Төменгі

Жоғары буын ұйымның жалпы  стратегиясын, бағыт бағдарламасын  уақым пен кеңістік б/ша қалыптастырады.

Орта буын жоғарғы буын анықтаған ұйымның жалпы мақсатын жүзеге асыруда үйлестіру қызметтерін  орындайтын өндірістік ж/е функционалдық  қызмет басшылары.

Төменгі буын тікелей орындаушылар ж/е төменгі ішінара қызметтерді  орындайтын буын басшылары.

Парсонс б/ша:

• Инстуционалдық
• Басқарушылық
• Техникалық басқарушылық

12) Ұйым түсінігі  және түрлері. Олардың басты  сипаттамалары.

Ұйым дз алға қойылған мақсатқа жету барысында енбектің санаулы турде үйлестіретін адамдар тобы. Ұйымдар ресми,бейресми,жай және күрделі болып бөлінеді.

 Ресми ұйымдар мақсатты орындауда басқару үдерісі жүйелі үйлестірілген нақты кұрылымға ие болатын,көбінесе басшылық еркімен кұрылған адамдар тобы.

 Бейресми ұйымдар қызмет барысындағы әлеуметтік қатынастарға ішкі себептерге байланысты ойламаған жерден кұрылатын адамдар тобы.

 Жай ұйымдар жай жүйе негізінде кұрылады  яғни оның мақсаттары мен ішкі байланыстары санаулы.

 Күрделі ұйымдар кұрылымымен максаттырының жан жақты кешенді сипаты жағдайында пайда болады

 Ұйымның негізгі  сипаттамалары ;

1. ресурстар. Жалпы алғанда кез келген кызмет нәтижеге алдыға қойылған мақсатка қол жеткізу үшин ресурстарын тиімді пайдалану керек. Ұйым колданатын негізгі ресурстар адамдық,материалдық, каржылык,ақпараттық және технологиялық болып бөлінеді.
2. Сыртқы ортамен байланыс. Ұйымның кызметімен нәтижесі көп жағдайда оның қоршаған ортасындағы экономикалық,саяси,нарыктық,халыктық,әлеуметтік тсс факторларға байланысты
3. Енбек бөлінісі. Ол екіге бөлінеді тік және көлденең еңбек бөлінісі.

Өндіріс үрдісіндегі әртүрлі  қызметтерді икемді орындау мақсатында компоненттерге жіктеуді көлденең еңбек  бөлінісі дейміз.

Тік еңбек  бөлінісі басқару  ісінің күрделі, жүйелі сипатта болуына  туындайтын әрекет.

 

 

13.Ұйымның ішкі  ортасы ж/е оның өзгерістерінің  сипаттамалары.

Ұйымның ішкі ортасы ұйымның  ішкі құрылымын сипаттайтын элементтер жүйесі. Ұйымның ішкі ортасын сипаттайтын  5 айнымалыны атап өтуге болады: 

1. Мақсат
2. Құрылым
3. Міндеттер
4. Технология
5. Адамдар

Барлық айнымалылар ұйым алдындағы мақсатқа қол жеткізуі керек. Мақсат д/з топ алдында  тұрған бірігіп еңбек етіп, қол  жеткізуге бағытталған нақты  соңғы ж/е түпкі нәтиже. Мақсаттар  маңыздылығына бай/ты: стратегиялық, тактикалық, оперативті болып бөлінеді.

Мақсаттарға қойылатын талаптар:

• Нақты
• Қол жеткізерлік
• Анық
• Уақыт мерзімі анықталған
• өлшемді

Ұйым құрылымы д/з ұйымның  мақсатына тиімді қол жеткізуге  мүмкіндік беретін басқару деңгейлерімен  функционалдық бөлімдер арасындағы байланыстардың, логиклық байланыстардың бірігуі.

Міндеттер лауазымға сәйкес бөлінген еңбек көлемін белгіленген  әдіспен ж/е белгіленген мерзімде орындауды анықтайды.

Технология д/з шикізаттан дайын өнім өндіргенге дейін ресурстарды  өңдеу әдістерінің жиынтығы.

 

 

 

14.Дж. Вудворд және  Томпсон бойынша технологиялар  классификациялары.

Вудворд бойынша технологияның  жіктелуі:

1. кіші сериялы өндіріс н/е жеке тауар өндіріс;
2. көп сериялы өндіріс н/е жаппай өндіріс;
3. үздіксіз өндіріс.

Томсон бойынша жіктелу:

1. көп буынды технологиялар;
2. делдалдық технологиялар;
3. интенсивті технологиялар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

15.  Ұйымның  сыртқы ортасы. Сыртқы орта сипаттамалары

Ұйымның сыртқы ортасы –  ұйым жұмысына әсер етуші сыртқы факторлар  жиынтығы. Ұйым ашық жүйе болғандықтан сыртқы ортамен тығыз байланыста болады.

Сыртқы орта сипаттамалары:

1. Сыртқы орта күрделілігі. Сыртқы ортаның әсер етуші фактор санының көптігі.
2. Сыртқы ортаның қозғалмалығы. Ол дегеніміз ұйым жұмысына сыртқы ортадан әсер етуші фактордың жиі өзгерістерге ұшырауы.
3. Сыртқы ортаның белгісіздігі. Ұйым бәсекелестерінің әрекеттерін немесе саяси жағдайды алдын ала білу мүмкін емес.
4. Сыртқы орта факторларының өзара байланысы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

16.  Ұйымға сыртқы ортадан тікелей әсер ететін факторлар

Ұйымға тікелей әсер ету  ортасы дегеніміз – ұйым қызметіне  әсер ету салдарынан оны өзгертетін және ұйым тарапынан өзі де өзгеріске  ұшырайтын факторлар. Бұл факторлардың әсерін ұйым менеджерлері өз тарапынан  реттеп отыра алады.

   Тікелей әсер ететін факторларға жабдықтаушылар, тұтынушылар, бәсекелестер, заң және мемлекеттік пен қоғамдық органдар жатады. Жабдықтаушылар: өндіріс материалдарының бір түрін басқа түрмен алмастыру жабдықтаудың жүйесінде өзгерістер тудыруы мүмкін, бұл   өзгерістерді санау өте қиын, бірақ олар көп және олармен әрқашанда есептесу қажет. Ұйым табысы үшін тек материалдық жабдықтар ғана емес, капиталда маңызды. Потециалды инвесторлар қатарына банктер, бюджет қорлары, акционерлер, жеке тұлғалар және т.б. жатады. Олар тек инвестицияларды тек пайда кепілі болған жағдайда жасайды. Ал үлкен тәуекелмен іс-әрекет жасап жүрген ұйымдар үшін сирек жағдайларда тіптен қаражат жұмсамауы мүмкін.Ең соңында ұйымның қызмет етуі тиісті білігі бар мамандарға, материалдарға, капиталға, және тех-ға б/сты болу керек.Тұтынушылыр: Басқару теор-нда бизнестің жалғыз нағыз мақсаты тұт-шыларды құру деген көзқарас орын алған. Мұнда үлкен мағына жатыр- ұйымның «өмір сүруі» табысы, өз қызметі,мен өнімдеріне тұт-ды табу қабілеттілігінде жатыр. Тұт-шылар белгілі бір баға б/ша тауар мен қызметтерді пайдалана отырып ұйымның әс-әрекетінің табыстылығын анықтайды. Ұйым өз қызметін тұт-дың белгілі бір тобына бағыттай отыра, ал сыртқы ортаның осы факторына әсер ететіндігін, оған өзінің тәуелділігін ескерткенін байқатады. Бәсекелестер:  Олар рынокқа өнімнің жаңа түрін алып шығады, өз жарнамаларын күшейте түседі, өз өнімдері бағаларын төмендетіп немесе клиент/ге қызмет көрсету көлемін кеңейтеді. Егер басшы пайдасын төмендеткісі келмесе әр өзгеріске өз жағынан әрекет жасау қажет. Көптеген жағ/да ұйым табысы оның өнімдерінің бәсекешілер өнімімен№б салыстырғанда қаншалықты тұтыну сапасы ж/е бағасыұтымды болатындығына б/сты. Бүгінгі күнде өнім бағасына б/сты бәсеке оның сапалық бәсекесімен ауыстырылып отыр. Заң ж/е мем/т органдары: Ұйым қызметі түрлі заңдармен реттеледі. Бұл заңдар оның мем/т мекемелерімен, жалданушы жұмыскерлермен арақатынасын, салық төлеу тәртібін ж/е т.б. мәселелерінанықтайды. Ұйымның құқықтық статусына өзі оның іс-әрекетиесі мен төленетінсалықтар түрін белгілейді. Мысалы, шағын кәсіпорын құр/да алғ. 2жылда саплық жеңілдігіне ие болады.