Басқару ғылымының мәні мен әдістері

бар мүмкіндіктен пайда табу немесе мəселені шешу үшін шешім таратылуы  қажет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

24. Шешім қабылдау  ортасы.Басқарушылық шешімдер қабылдау процесіне әсер етуші факторлар. Шешім қабылдау д/з қажетті бір шараға байланысты қабылданатын адамның ойлау ісінің нәтижесі. Сонымен қататр басқару шешімі альтернативаны таңдау болып табылады.Шешім қабылдау сонымен бірге үдеріс ретінде де қарастырылады

. Шешім қабылданатын орта 3  түрге бөлінеді:  1. Анықталған  орта 2 Тәуекелді орта 3 анықталмаған  орта

• Анықталған ортада шешімнің бірінші баламасын анықтап оны талдау негізінде шешім қабылдаймыз
• Тәуекел ортада шешімнің екі ғана баламасы болуы мүмкін
• Анықталмаған ортада мәселе бойынша ешқандай ақпарат,ешқандай шешім баламасы болмауы мүмкін

Басқару саласындағы  шешімдердің  сапасына қойылатын  негізгі талаптар.

• Ғылыми жағынан негізделуі: Шешім экономикалық және басқа әлеуметтік заңдардың әрекеттерін есепке алу және өндірістің нақты жағдайларына талдау жасау арќылы қабылдануға тиіс.
• Бірлік. Белгілі бір міндетті шешер кезде әдетте басты міндеттер келіп туатын бірқатар қосалқы, екнші дәрежелі міндеттермен де айналысуға тура келеді. Олар шешім қабылданып отырған басты міндетке бағындырылуға тиіс.
• Бағытталуы. Әрбір шешім нақты бір адреске бағытталуы және орындаушы адамдарға түсінікті болуы тиіс. Шешім тұжырымдамасы ойда айқын құрылуы керек және түрлі мағынада болмауға тиіс.
• Мерзімнің нақтылығы. Басшы бағынышты адамға тапсырманы жєне оны орындау мерзімін көрсетпей бермеуге тиіс. Шешімде наќты іс-қимыл бағдарламасы баяндалып орындалуына жауапты адамдар жєне орындалу мерзімдері белгіленуі ќажет.

25. Шешім қабылдау әдістері: Төлем матрицасы және шешімдер бұтағы.

Шешім қабылдау – ақпарат  алмасу сияқты кез келген басќару  қызметінің құрамдас бөлігі. Шешім  қабылдау қажеттігі басқарушының алға қойған маќсатының қалыптасуы мен сол  мақсатқа жетуіндегі іс-қимылын түгелдей қамтиды.Кез келген басқару өнерін игерем деген адам үшін шешім қабылдау табиғатын түсіну, аса маңызды  мәселе.Шешім қабылдау басшы жұмысындағы  түбегейлі процедура, ол басќару  процесінің кейінгі бүкіл барысын  аныќтайды.Адамдардың есейе келе тәжірибе жүзінде шешім қабылдау процесін ұғына алмауы мүмкін емес. Қатынас  ќабілеті сияқты шешім қабылдау қабілеті де бірте-бірте тәжірибе жүзінде  дамитын ептілік. Біздің әрбіреуіміз  күніне жүздеген, ал өмір бойына мыңдаған шешімдерді қабылдаймыз.

Шешім қабылдау әдістері 2 түрге  бөлінеді:

Төлем матрицасы мақсатқа жету жолында баламалардың ең ұтымдысын  анықтауға мүмкіндік береді. Бұл  әдіс орын алатын жағдайдың ықтималдылығын анықтау нәтижесін шешім қабылдауға мүмкіндік береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

26. Шешім қабылдаудағы модельдері. 

Модельдеу дегеніміз —  нақты  жүйеге ұқсас және осы жүйенің  негізгі қасиеттерін сақтаған  бірнәрсені құру. Модельдеу — шешім  дайынау  кезінде жүргізілетін аналитикалық  іс-әрекеттерінің барлық түрлерін  қамтиды. Модельдеудің әр түрі  –  бұл әлеуметтік-экономикалық  процесстерді айқын бейнелеу және белгілі критерийлер  арқылы оптималды шешім қабылдау тәсілі. Модельдер түрін жеке қолдануға  және өзара бір-бірімен байланыстырып, модельдер жүйесі түрінде де қолдануға  болады.

 Модельдер физикалық,  аналогтік және математикалық  болады.

Физикалық модель дегеніміз — бұл зерттелетін объектінің немесе жүйенің үлкейтілген немесе кішірейтілген бейнесі.

 Аналогтік  модель — бұл өзін-өзі нақты объект тәрізді ұстайтын, бірақ оған ұқсамайтын объект.

Экономикалық,Математикалық модельдер – нақты жүйені символдық теңдікпен немесе теңсіздіктермен сипаттайды. Математикалық тілдің универсалдылығы математикалық модельдерді, объектіні зерттеуде қолайлы құрал болып табылады. Экономикалық-математикалық әдістердің  түрлері. Сызықтық программалау  айнымалылар арасындағы сызықтық тәуелділікті білдіреді және үлкен, әрі шағын жүйелердегі экономикалық мәселелерді шешу үшін қолданылады. Оларға өнім шығаруды фирма бөлімдері арасында тиімді бөлу, жаңа салынып жатқан объектілердің қуаттылығын анықтау, материалдарды ұтымды қиыстыруды жоспарлау, қолайлы қоспаларды белгілеу және тағы да басқалары жатады.

 

 

 

 

27.Жоспарлаудың  мәні мен қағидалары.

Жоспарлау дегеніміз кез  келген шаруашылық қызметі жетістігінің маңызды бөлігі. Оны елемеу кәсіпкерге қымбат түседі. Өйткені фирма істері бойынша ол байланысқандардың барлығы  жабдықтаушылыр,тұтынушылыр,бәсекелестер ,банктердің өз жоспарлары бар және кәсіпкер оларды ескеруге міндетті. Сонымен  қатар өз қызметін жоспарлауы тиіс.

Жоспарлау қағидалары:

• орталықтандыру мен орталықсыздандыруды үйлестіру
• Жоспар құруда жеке тұлғтарына емес ұжым  мақсатына бағытталу
• Жоспардың ғылыми негізделуі
• Жоспардың икемділігі немесе бейімділігі
• Жоспарлау ұйым қызметіне қажет етілетін ресурстардың типі мен көлемін анықтау қажет

Жоспарлау түрлері:

• Мазмұнына байланысты экономикалық,технологиялық,әлеуметтік және мәдени
• Маңыздылығы бойынша стратегиялық тактикалық оперативтік
• Уақыт мерзімі бойынша ұзақ менрзімді және қысқа мерзімді
• Бизнес жоспар көбінесе инвестиция тарту мақсатында құрылады. Оның құрамында ұйым сипаттамасы негізгі өндірілетін тауар түрлері нарықтық жағдайға талдау,өндірістік жоспар,қаржы жоспар,маркетинг жоспары және ұйымдық жоспар. заңнамалы жоспар және тәуекелге талдау көрсетіледі.

 

 

 

 

 

 

28. П.Лорандж бойынша  стратегиялық жоспарлау аясындағы  қызметкер түрі

Оныңшеңберінде келесідей  4 қызмет атқарады:

• Ресурстардың бөлуі
• Сыртқы ортаға бейімделу
• Ішкі координация
• Ұйымдық стратегияларды танып білу

 

 

 

 

29.Стратегиялық жоспарлау процесі. Басты кезеңдері:

Стратегиялық  жоспарлау  ерекшілікті стратегия әзірлеуге  жетелейтін,басшылық ұйғарған іс әрекеттер  мен шешімдердің жиынтығы болып  табылады. Ал олар ұйымның өз мақсаттарына жетуіне жәрдемдесуге арналған. Стратегиялық жоспар келешек пен жеке тұлға  тұрғысынан жасалады; көлемді зерттеулер мен іс жүзіндегі нақты мәліметтерге негізделуі тиіс. Ол фирмаға анықтық,даралық  дарытады,бұл қызметкерлердің белгілі  бір типтерін тартуға  мүмкіндік  береді,ұйым үшін келешекке жол ашады.

Стратегиялық жоспарлар  ұзақ уақытқа созылған кезең бойы тұтастығын  сақтап қана қоймай,қажетті жағдайларда жаңғыртып,жетілдіру мен қайта бағдарлануды жүзеге асыра алатындай жеткілікті икемді болуы керек.

Стратегиялық жоспарлауды  төңірегінде басқару қызметін төрт негізгі түрге бөлуге болады:  ресурстарды бөлу,сыртқы ортаға бейімделу,ішкі үйлестіру мен ұйымдастырушы  стратегиялық алдын ала болжау.

• Ресурстарды бөлуге технологиялық тәжірибе қорлары сияқты шектулі ұйымдастырушылық ресурстарды бөлу кіреді
• Сыртқы ортаға бейімделу кең мағынасында түсіндірген жөн. Ол компанияның айналасындағы қатынастарын жақсартатын ,стратегиялық сипаттағы барлық с әрекеттерді қамтиды
• Ішкі үйлестіруге ішкі операцияларды тиімді біріктіруге жету мақсатымен фирманың күшті жақтарын көрсету үшін

Оның басты  кезеңдері:

• Стратегиялық жоспарлау үдерісі
• Стратегиялық баламаларды зерттеу
• Стратегияны талдау
• Стратегияны жүзеге асыру
• Стратегияны жүзеге асыруды бақылау

 

 

 

 

 

 

 

 

30. Ұйым мақсаты және миссия. Мақсаттарға қойылатын талаптар

Ұйым-алға қойылған мақсатқа жету барысында еңбектерін саналы түрде  үйлестіретін адамдар тобы. Әрбір  топ ұйым болып есептелуі үшін келесі сипаттамаларға ие болады:

• Осы топтың мүшесі ретінде кем дегенде 2 адамның болуы
• Топтың мақсатқа жетуі үшін топ мүшелерінің бірегей арнайы еңбек етуі

Мақсат дегеніміз топ  алдындағы тұрған бірігіп еңбек  етіп қол жеткізуге бағытталған  нақты соңғы нәтиже. Мақсаттар  стратегиялық,тактикалық немесе оперативті болып болып бөлінеді.

Мақсаттарға қойылатын талаптар:

• Нақтылай
• Қол жеткізерлі
• Анық
• Уақыт мерзімі анықталған
• Өлшемді

Миссия дегеніміз ұйымның  жалпы мақсаты және сол ұйымның  пайда болу себебін анықтайды. Миссия қоғамға бағытталғандықтан коммерциялық мақсатты көздемей әлеуметтік сипатта  құрастырылады. С. Кузнецов  бойынша  миссияны анықтау  кәсіпорынның қызметінің функционалдығының негізгі идеясын  анықтайды, сонымен қатар кәсіпорынның  бөлімшелерінің алдына нақты мақсаттарды  қою. 

 И.П. Кислицын бойынша  миссия дегеніміз - бұл кәсіпорынның  болашақта қандай болу керек  екенін көру дегенді білдіреді. 

 О.С. Виханский мен  А.И. Наумов миссия дегеніміз  - кең мағынада  ұйымның өмір  сүруі, тар мағынада ұйымның  не үшін және қандай мақсатта  құрылғанын, яғни миссия бұл ұйымның  өмір сүру қажеттілігін көрсетеді  және оның өзге ұйымдардан  айырмашылығын көрсетеді деп  санайды. Біз О.С. Виханский  мен А.И. Наумовтың  ойымен  келісеміз, бұл  ұғымның нақты  және түсінікті мағынасын көрсетеді.

 

 

 

 

 

 

 

2Бөлім.

1. Стратегиялық  баламаларды зерттеу стратегиялық  жоспарлау ретінде кезеңі ретінде:  шектеулі өсу стратегиясы және  өсу стратегиясы.

Стратегия әскер кіргізу - қоғамдық, саяси күреске басшылық өнері, оны жүргізудің қоғам (кәсіпорын, партия) дамуының нақты кезеңінің нақты жағдайларынан туындайтын жалпы жоспары, белгілі бір мақсатқа қол жеткізуге бағытталған қаражат пен ресурстарды пайдалану тәсілі. Стратегия кәсіпорынның (фирманың, компанияның, партияның, т.б.) ұзақ кезең бойына алдына қойылған міндетгерін шешуді мақсат еткен ірі ауқымды ұзақ мерзімді жоспарлауға қатысты қолданылады.

Шектеулі өсу  стратегиясы. Көптеген ұйымдар шектеулі өсу болып табылатын стратегиялық баламаларды ұстанады. Бұл стратегияға ақпаратты ескеру арқылы түзетілген әрі қол жеткен межеден мақсаттарды белгілеу тән. Шектеулі өсу стратегиясы негізінде өз жағдайында қанағаттанатын тұрақты технологиялы өнеркәсіптің кемеліне келген салаларында қолданады. Ұйымның бұл баламаны таңдау себебі,ол ең оңай,әлдеқайда қолайлы әрекет етудің қатері аз тәсілі. Егер фирма шектеулі өсу стратегиясын ұстану арқылы өткен шақта пайдаға кенелген болса, онда сол стратегияның жолымен жүреді.

Өсу стратегиясы. Өсу стратегиясы жыл сайынғы қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді мақсаттардың деңгейін өткен жылдағы көрсеткіштердің деңгейінен елеулі асыру арқылы жүзеге асырылады. Бұл стратегия жиі таңдап алынатын екінші балама болып табылады. Ол технологиясын жылдам өзгертіп отыратын динамикалы дамитын салаларда қолданылады. Өсу стратегиясында ішкі және сыртқы өсу болады. Ішкі өсу- тауарлардың ассортиментін кеңейту жолдарымен болуы мүмкін. Сыртқы өсу-сатылас немесе деңгейлес өсудің  формасындағы шектес салаларда болуы ықтимал.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.Стратегиялық  баламаларды зерттеу стратегиялық  жоспарлау кезеңі ретінде: қысқарту  стратегиясы және байланыстыру  стратегиясы. 

Стратегия әскер кіргізу - қоғамдық, саяси күреске басшылық өнері, оны жүргізудің қоғам (кәсіпорын, партия) дамуының нақты кезеңінің нақты жағдайларынан туындайтын жалпы жоспары, белгілі бір мақсатқа қол жеткізуге бағытталған қаражат пен ресурстарды пайдалану тәсілі. Стратегия кәсіпорынның (фирманың, компанияның, партияның, т.б.) ұзақ кезең бойына алдына қойылған міндетгерін шешуді мақсат еткен ірі ауқымды ұзақ мерзімді жоспарлауға қатысты қолданылады.

Қысқарту стратегиясы.  Басшылар сирек таңдайтын әрі соңғы құралдың стратегиясы деп жиі аталатын балама кеміту стратегиясы болып табылады. Мақсаттардың  деңгейі өткен шақтағы қол жеткен межеден төмен белгіленеді.Шындағанда көптеген фирмалар үшін кеміту операцияларды оңтайландыру мен қайта бағдарлаудың сенимді жолын білдіреді.

Қысқарту баламаларының  аясында бірнеше нұсқалар болуы  мүмкін: