Қылмыстық құқық

             Жауап алу мен беттестіруді жүргізудің заң ережелері негізінен  ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 26-тарауында көрсетілген. Ал барлық жауап алуларға қатысты, оның ішінде беттестіруге қатысты жалпы ережелер Қылмыстық іс жүргізу кодексінің айтылған тарауындағы 213-бапта көрсетілген. 

             Тергеу іс әрекеті хаттамаға  түсіріп, тергеуші бәрін сұрап анықтап  болғаннан кейін, еркін әңгіме ретінде  жазылады. Жауап берген адамдардың жауабын тұжырымдап, өзгертпей жазу керек.

             Тергеу іс-әрекетінің хаттамасы  тергеу іс-әрекетін жүргізу барысында  немесе ол аяқталғаннан кейін бірден жасалады. Хаттама қолмен жазылуы, машинка жазбасы не компьютер арқылы жасалуы мүмкін. Хаттаманың толық болуын қамтамасыз ету үшін стенографиялық, киноға түсіру, дыбыс және бейне жазба қолдануы тиіс. Стенографиялық жазба, дыбыс және бейне жазба материалдары іс пен бірге сақталады.

Хаттамада:

-   тергеу іс-әрекетін  жүргізу орны мен күні;

-   оның басталу және  аяқталу уақыты минутына дейін  дәл;

-   тергеушінің лауазымы мен аты -жөні;

-   тергеу іс-әрекетіне  қатысқан әрбір адамның тегі;

-   аты;

-   әкесінің аты.

            Танысу үшін хаттама тергеу іс-әркетін жүргізуге қатысқан барлық адамдарға ұсынылады.Оларға хаттамаға енгізілуге тиіс ескертпе жасау құқығы түсіндіріледі.

Хаттамаға енгізілген барлық ескертпелер

-   толықтырулар,

-  түзетулер

көрсетілуге және олар осы  адамдардың қол қоюмен куәландырылуға тиіс.

Хатгамаға:

-   тергеуші

-  жауап алынған адам

-  аудармашы

-  маман

• куәгерлер
• тергеу іс әрекетін жүргізуге қатысқан барлық адамдар қол қояды .

            Тергеу іс-әрекетінің хаттамасына  қол қоюдан бас тартқан немесе қол қою мүмкін болмаған жағдайда куәлаңдыру осы кодекстің 12 бабының  сегізінші және оныншы бөліктеріне  сәйкес жүргізіледі. Хаттамаға тергеу іс-әрекетін жүргізу кезінде орындалған

-  фотографиялық

-   негативтер

-  суреттер

-   кино таспалар

-   диапозитивтер

-   фонограммалар

-   бейне жазба кассеталары

-   сызбалар

-   жоспарлар

-   схемалар

ал қажет болған жағдайда оның мекен - жайы көрсетіледі. Хаттамада іс-жүргізу әрекеттері олардың болған ретімен, оларды жүргізу барысында іс үшін мәні бар анықталған жағдайлар, сондай-ақ тергеу іс әрекетін жүргізуге қатысқан адамдардың мәлімдемелері жазылады.

Егер тергеу іс-әрекетін жүргізу  кезінде

-   фотосуретке түсіру

-  киноға түсіру

-   дыбыс және бейне  жазба қолданылса не іздің  көшірме бедері

-   таңбасы жасалса

-   сызбалар 

-   схемалар

-   жоспарлар жасалса,

онда хаттамада оны  жүргізу барысында қолданылған  ғылыми техникалық құралдар, оларды пайдалану жағдайы мен тәртібі бұл құралдар қолданылған объектілер және алынған нәтижелер көрсетілген тиіс. Хаттамада бұған қоса ғылыми-техникалық құралдарды қолданудың алдында бұл туралы тергеу іс-әрекетін жүргізуге қатысқан адамдардың хабардар етілгені көрсетілуі, қамтуға тиіс. Жауап алудың бір бөлігін дыбыс бейне жазбаға түсіруге, сондай-ақ сол жауап алудың барысында берілген айғақтарды жазып алу үшін арнайы қайталауға жол берілмейді. Жауап алу аяқталғаннан кейін дыбыс және бейне жазба толығымен жауап алынып отырған адамға тыңдатылып, көрсетіледі. Жауап алынып отырған адамның дыбыс және бейне жазбаға толықтыру ретіндегі айғақтарды дыбыс жазумен бейне жазуға енгізіледі. Дыбыс және бейне жазба жауап алынатын адамның бұл жазбалардың дұрыстығын куәландыратын мәлімдемесімен аяқталады.

2.   Дыбыс құралдары арқылы бекіту .

            Дыбыс және бейне жазба қолданылған жауап алу барысында алынған айғақтар жауап алу хатгмасына енгізіледі.

Жауап алу хатгамасы сондай-ақ дыбыс және бейне жазба қолданылғаны және ол туралы жауап алынып отырған  адамға хабарланғаны туралы белгілі;

-   техникалық құралдар,

-   дыбыс және бейне  жазба шарттары мен оны тоқтата  тұру фактілері,

-   іздің көшірме  бедерлері,

-   таңбалары тіркеледі.

Егер тергеу іс-әрекетін жүргізу барысында маман зерттеу нәтижелері бойынша ресми құжат жасаса , онда бұл құжат хаттамаға қоса тіркеледі, ол туралы хаттамаға тиісті жазу жазылады ,

-   жәбірленушінің,

-   оның өлімінің,

-   куәнің және олардың жақындарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажет деп санауға негіздер болған кезде тергеуші аталған адамдар қатысып отырған тергеу іс-әрекеті хатгамасында олардың жеке басы туралы деректерді жазбауға құқылы.

Тергеушінің шешімі бойынша,

-   айыпталушының,

-   сезіктінің ,

-   жәбірленушінің өтініші бойынша жауап алу кезінде дыбыс және бейне жазба қолданылуы мүмкін.

          Тергеуші дыбыс және бейне  жазба туралы шешім қабылдайды және бұл туралы жауап алынатын адамға жауап алу басталғанға дейін  хабарлайды.

Дыбыс және бейне жазба  жауап алудың барысын толығымен  бейнелеуге және жауап алынатын адамдардың айғақтарын ,

• тоқтатудың себептері  мен ұзақтығы туралы мәліметтерді;
• жауап алынып отырған  адамның дыбыс және бейне жазба  қолдану жөніндегі 

мәлімдемесін ;

• дыбыс жазбасының  жауап алынып отырған адамға  тыңдатылғаны туралы белгіні жауап алынып отырған  адамның және тергеушінің хатгама мен дыбыс және бейнежазбаның қолданылуы жөніндегі мәлімдемесін қамтуға тиіс.

Дыбыс  жазба  мен бейне  жазба   іспен    бірге  сақталады және алдын ала тергеу аяқталғаннан кейін олар мөрмен бекітіледі. Айғақтардың   дыбыс  және  бейне   жазбасы басқа тергеу іс-әркеттерін жүргізу кезінде тындатылып, көрсетілген жағдайда тергеуші бұл туралы таісті тергеу іс-әрекетінің хаттамасында көрсетуге міндетті. 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ 

 

Қылмыстық  құқық міндеттері — әлеуметтік құндылықтарды  қорғау және қылмыстардың алдын-ала, болдырмау болып табылады. Қылмыстың алдын-ала заңда көзделген жеке мақсаттардың бірі – қылмыстан сақтандырумен тығыз байланысты әрі онымен шарттас. Осы екі міндеттің мазмұны қоғамдық қатынастарды қорғауды, басқа жаңа қылмыстарды болдырмауды, қылмыс жасаған тұлғаға ықпал ету шараларын қолдануды сипаттайды.

Қылмыстың алдын алудың  жолдары, ол қылмысты тез арада ашу. Жедел-іздестіру деректерін пайдаланудың барлық әдістерін егжей-тегжейі  сипаттап беру мүмкін емес. Өйткені, ол тексерілетін нақты іске байланысты өзіндік ерекшелігімен, өзіндік  тәсілдерімен анықталады. Дегенмен, криминалистика ғылымы жедел-іздестіру деректерін пайдаланудың жалпыға, мейлінше, ортақ  бірқатар тәсілдерін ұсынады. Ондай  тәсілдер төмендегідей :

а) жауап алу барысында  сұрақтардың сипатына орай айыпкер  шыққан көзін байқап қалатын деректерді пайдаланбаған жөн ;

ә) егер қолданылған шаралардың барысында айыпкердің қылмыстық  жолмен жинаған құнды заттары, мүліктері  т.б. заттай айғақтары жасырылған жерлерді анықтайтын қайсыбір деректер табылса, ол заттарды не мүліктерді тергеу әрекеттері (тінту т.б.) арқылы қолға түсіріп , содан кейін ғана оның нәтижелерін  жауап алу кезінде пайдалану  қажет. Мұның өзінде бұл айғақтардың  қалай алынғандығын айыпкер білмеуі  тиіс;

б) жауап алу барысында  қаралатын іс бойынша барлық айғақтарды айыпкерге толық көрсетуге асықпау  керек. Мұндай асығыстық тергеу орнына қайсыбір айғақ заттардың қалай  түскенін айыпкердің байқап қалуына  соқтыруы мүмкін;

в) егер жауап алушыға жедел - іздестіру шараларын жүргізу  барысында анықталған қайсыбір фактілерді жауап алу жөніндегі хаттамаға  енгізу қажеттілігi туса, ол фактіні  растайтын жәйттерді / уақытқа, тұраққа  т.б. байланысты/ алдын ала мұқият тексеріп алу керек. Егер жауап беруші тергеушінің назарын аударған мәселеге қажет қосымша деректерді білдірсек , ол деректер ұсақ-түйегіне дейін сұралып, кейін егжей-тегжейлі тексерілуі тиіс.

Оның  әдістері мен тәсілдерімен   танысты.  Тергеу заңда көрсетілген  тәртіппен  ғана  шектелмейді. Жауап  алу   әдісін пайдалану  арқылы, барлық тергеу әрекетінің ішінен  көбірек   дәлелдемелерді осы әдіс арқылы алатындығымызды  көрдік.  Біздің  мемлекетіміз    құқықтық мемлекет   құру   жолында,  мемлекеттің  әрбір    азаматы, яғни   біз, қылмысты  болдырмау   жолында,   қылмысты тез  арада   ашуға,  құқық   қорғау   органдарына  көмектесуге,  ат салысуға    тиіспіз. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН   ӘДЕБИЕТТЕР 

 

1. Қ.Р. Конститущиясы 

2. Қ.Р. Қылмыстық іс жүргізу  кодексі.

3. Еркенов С.Е., Сұлтанов  С.И. «Тергеу әрекеттерінің  тактикасы» .  - Алматы:      

 Дәнекер 2002.

4. Арыстанбеков М.А., Шакенов  А.О.  «Криминалистика» Оқу-әдістемелік  құрал. -    

 Қарағанды, 2003. 

5. Ашитов З. О., Ашитов Б. З. «Қазақстан Республикасының құқық негіздері».— Алматы:

    Жеті Жарғы, 2003.

6. Баққұлов С. Д. «Құқық негіздері».— Алматы, 2004.

7. Ағыбаев Н. «Қылмыстық құқық» .— Алматы: Жеті жарғы, 2001.