Тақырыбы: «К.Д.Ушинский»

     Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым  Министрлігі

     Сарсен  Аманжолов атындағы 
Шығыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті 
 
 
 
 

     Реферат 

     Тақырыбы: «К.Д.Ушинский» 
 
 

                                                            
 
 
 
 
 

                                                           Орындаған:Кырманшина Д.С.

                                                     Тексерген:Есполова Г.К. 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Өскемен,2010 ж 

     Жоспар:

1.Кіріспе

Экологиялық тәрбие - болашақ кепілі

2.Негізгі  бөлім

2.1К.Д.Ушинскийдің өмірі мен педагогикалық қызметі.

2.2Тәрбиенің халықтық идеясы туралы.

2.3Адамгершілікке  тәрбиелеудің жолдары мен тәсілдері.

2.4Оқытудың  дидактикалық негіздері.

2.5 Мұғалімнің жеке басының үлгісі.

2.6 К.Д.Ушинскийдің  педагогикалық мұрасы және оның  басқа халықтардың алдыңғы қатарлы педагогтарына әсері.

3.Қорытынды

4.Қолданылған  әдебиеттер тізімі 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе

        Қазіргі заман қоғамының сұранысы және еліміздің жаңарған идеологиясы жас ұрпақтың табиғатты қорғауға әзірлігін дамыту қабілетін балабақшадан бастап жаңа сапаға көтерілуіне міндет қойып отыр. Қазақстан Республикасының Конституциясында қоршаған ортаны қорғау әрбір қазақстандықтың абыройлы мақсат-міндеті болып саналатыны атап көрсетілген. Онда «мемлекет адамның өмір сүруі мен денсаулығы үшін қолайлы қоршаған ортаны қорғауды мақсат етіп қояды», - делінген. Ата заңымыздың басты талаптарының бірі – табиғат қорғауды күшейтіп, табиғи қорларды тиімді пайдалануды жолға қою болып табылады. Осыны негізге алған республикамыздың экологиялық білім жүйесі мен табиғат қорғау қоғамдары, мекемелері өндірісті ұйымдастыру ісінде экологиялық талаптарын орындауды, білім жүйесінде ел болашағы жастарды,-жас ұрпақты табиғатты қорғауға тәрбиелеуге баса назар аударады.

       Тәрбиенеің адам өмірінде алар орны ерекше. «Тәрбие басы – тал бесік» - дегендей, балаға кішкентай кезінде қандай тәрбие берілсе, оның болашағы да сондай болмақ. Әрине, ол үйдегі ата-ананың тәрбиесімен қатар балабақша, мектеп тәрбиесіне байланысты. Тәрбие негізі қаншалықты сапалы болса, келешек кепілі де сондай болмақ. Оның бір бағыты ретінде экологиялық білім саласын да назардан тыс қалдыруға болмайды. Себебі, экологиялық тәрбие – ол баланың қоршаған ортасы, айналасы, болашағы деген ұғымдармен тығыз байланыысты.

        Жас ұрпақты тәрбиелеуде олардың жеке тұлғасының қалыптасуында өскен ортасы, табиғаттың әсемдігі, көгалдандырылуы – негізгі әлеуметтік факторлардың бірі. Ол жұмыс әрбір Қазақстан азаматының күнделікті дем алатын ауасы мен тамағы сияқты қажеттілікке айналуы керек. Дана халқымыз «Ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» дегендей күтілген әсем аулада өмір сүрген ұрпақ өскенде де, сондай ортада өмір сүруді мақсат етеді. Демек, әсемдікке бала жастайынан үйренсе, оны ары қарай іске асыру көп қиындық тудырмайды.

Дегенмен, жаңа технологияның арқасында шөл даланы гүлдендіріп, адам таңқаларлық оазистер жасап жатқан мемлекеттерге қарағанда, елімізде көгалдандыру мәдениеті кенжелеп тұрғаны анық. Қоршаған ортаны көгалдандырудағы кенжелеуді жоюдың ұтымды жолының бірі – жас ұрпақты туған табиғатты аялап, күтіп баптауға, көбейтуге, қайтадан қалпына келтіруге үйрету. Ол жұмыс әрине алдымен балабақша мен мектептен, әр үйдің ауласын гүлдендіруден басталатынын жоғарыда айттық. Осы орайда, білім ордаларының ауласы, оның дәліздері мен сынып бөлмелері әсем де, сәнді мемлекеттік стандарт талабына сай ұлттық нақышта көгалдандырылуы керек. Ол оқушының денінің сау, көңіл-күйінің көтеріңкі, әрі өмірінің сәнді болуына жағдай жасайтын басты факторлардың бірі.

      «Еліміздің ертеңі – бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры – ұстаздың қолында» деп Елбасымыз айтқандай оқушыларды тәрбиелеп отырған ұстаздар оқушылырдың эстетикалық тәрбиесіне де баса көңіл бөлуде. Осы орайда, төменгі сынып мұғалімдері ата-анамен бірігіп жасыл әлем дүниесіне сүйіспеншілігін оята алса, одан ары қарай ол жас жеткіншектің негізгі дағдысына айналып, жеке тұлғасының қалыптасуына оң әсер ететін болады.

   Қоршаған  ортаны аялай білу қажеттілігін, біздің бар ғұмырымыздың табиғатпен тығыз  байланыстылығын ерекше атаған ғұламалар  әлемде көп. Ал біздің өлкенің тарихына үңілетін болсақ табиғатты тану, қоршаған ортаны қорғау бағыттарына ерекше назар аударып, экологиялық тазалығын сақтауды өз еңбектері арқылы көрсеткен Әбу Насыр әл-Фараби, Махмұт Қашқари, Э.В. Гирусов, Н.М. Мамедов, Н.Н. Моисеев, Т.И. Тарасова, К.Д.Ушинский, Н.Ф. Реймерс және т. б. т.б.Соның ішінде К.Д.Ушинскийді қарастырамын. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

К.Д.Ушинскийдің  өмірі мен педагогикалық  қызметі. 

        Константин Дмитриевич Ушинский 1824 жылы Тула қаласында чиновниктің  жанұясында дүниеге келді. Өзінің балалық және жастық шағын Чернигов губерниясының Новгород – Северск қаласына жақын жерде орналасқан әкесінің шағын жекеменшігінде өтті.

        Орта білімді Новгород – Северск  гимназиясында алады.

        1840 жылы К.Д.Ушинский Москва университетінің заң факультетіне оқуға түседі, онда белгілі профессорлар (Грановскийдің және басқалар) лекциясын тыңдады. Студенттік жылдарда Ушинский әдебиетпен, театрмен қызыға айналысты, халықтың арасында сауатылықты тарату туралы армандады.

        Алдыңғы қатарлы орыс зиялыларының арасында Ресейдің тарихи даму жолдары туралы, отандық мәдениеттің халықтығы туралы талас пікірлерді ол өз бетінше шешуге ұмтылды.

        Университетті бітіргеннен кейін  22 жастағы К.Д.Ушинский Ярославль  заң лицейінің профессорының  міндетін атқарушы болып тағайындалды. Студенттерге ерекше әсер еткен өзінің лекцияларында Ушинский ғалымдардың халық өмірінен қол үзгендігін сынай оытырп, оны жақсартуға ғылымның көмектесуінің қажеттігі туралы айтты. Ол студенттерді өмірді, халықтың қажеттігін зерттеу, оған көмектесуге шақырды.

        Бірақ жас ғалымның профессорлық  қызметі көп ұзаққа созылмады.

        Лицей басшылығы оның қызметінің  осындай бағыты жастарға зиянды  әсер ететіндігін, сол кездегі  тәртіпке оларды қарсы қояды  деп есептеп, көп кешікпей ол  жұмыстан шығарылды. Ушинский үшін өмір сүру үшін күрестің ауыр жылдары басталады. Ол бірнеше жыл чиновниктік қызмет атқарды, журналдарда кездейсоқ, ұсақ әдеби жұмыстармен айналысты. Өз отанының игілігі үшін жан-жақты қоғамдық қызмет туралы армандаған оны осының барлығы қанағаттандырмады.

        “Өз отаныма мүмкін болса,  көп пайда келтіру – бұл  менің өмірімнің бірде-бір мақсаты;  мен соған барлық өзімнің қабілетімді  бағыттауым қажет”, - деп жазды  жас Ушинский.

        60-жылдардағы қоғамдық-педагогикалық  қозғалыс К.Д.Ушинскийдің педагогикалық көзқарасының қалыптасуына көмектесті. Осы қоғамдық – педагогикалық қозғалыстың әсерімен 1857-1958 ж.ж. “Тәрбие үшін журналда” өзінің “Педагогикалық әдебиеттің пайдасы туралы”, “Қоғамдық тәрбиенің халықтығы туралы”, “Мектептің үш элементі” және басқа да орыс педагогикасына құнды үлес қосқан мазмұнды мақалаларын жариялады. Бұл мақалалар Ушинскийдің есімін бүкіл педагогикалық жұртшылыққа таныта бастады. 1854 жылы Ушинскийге алғашында Гатчинада жетімдер институтында орыс тілінің мұғалімі, кейіннен сол институттың инспекторы қызметін атқарады. Бұл жерде Ушинский өзін педагог, ұйымдастырушы және зерттеуші ретінде өзінің күші мен қабілетін жан-жақты көрсете білді. Ол оқу орнының оқу жоспары мен бағдарламаларына өзгерістер енгізді, оқыту үрдісін ұйымдастыру мен әдістемесіне көптеген жаңалық енгізді. Бұл кезеңде жоғарыдағы аталған бірнеше мақалалары жазылған болатынды.

        1859 жылы Ушинский Смольныйдағы  инабатты қыздар институтының  инспекторы болып тағайындалды. Онда ол түбірлі өзгерістер  жүргізді: дербес жұмыс істеген дворян және ------ қыздар бөлімдерін біріктіреді, оқу пәндерін орыс тілінде оқыту енгізді, педагогикалық сыныпты ашты, онда тәрбиешілер даярланды, институтқа талантты оқытушылар шақыртылды, тәрбиенушілер каникулдар мен мейрамдарды ата-аналарында өткізуге құқығы болды.

        Ушинский институтқа көрнекті  педагогтар-әдіскерлерді шақырды:  әдебиеттен – В.И.Водовозов, жағырафиядан  – Д.Д.Семенов, тарихтан – М.И.Семевский  және басқалар.

        Смольныйдағы кезеңде ол бастауыш  оқыту үшін оқу кітабын басып шығарды – “Балалар әлемі”.

        Смольный институтындағы Ушинскийдің  прогрессивтік қызметі институттың  тәрбиеленушілері және алдыңғы  қатарлы орыс зиялыларының тарапынан  ерекше жағымды қолдау тапты,  институт әкімшілігі және Ушинскийдің  тарапынан институттан қуылған мұғалімдер оны құдайсызды, атеизмі, еркін ойы саяси сенімсіздігі үшін айыптап, қуғындады.

        1862 жылы ол институттан шығарылды.  Оған бастауыш және әйелдерге  білім берудің қойылуын зерттеу  және педагогика оқулығын жасау  сылтауымен шетелге баруды ұсынған болатынды. Бұл жол сапары шын мәнінде бүркемеленген жер аудару еді.

        Ресейде басынан кешіргеннің  бәрі Ушинскийдің денсаулығына  өте ауыр әсер етті, ертеде  байқалған өкпе ауруы асқына  түсті. Бірақ, өте ауыр асқынған  сырқатына қарамастан, шетелде ерекше күшті жұмыс істеді: Германия мен Швейцариядағы әйелдер оқу орындарын, мектепке дейінгі мекемелерді, мектептерді сын көзбен қарай отырып, зерттеді.

        Шетелде 1864 жылы “Ана тілі”  атты тамаша оқу кітабын жазды  және “Ана тілін” оқытуға  басшылық мұғалімдер мен ата-аналарға арналған оқу құралы жарық көрді. 1867 жылы Ушинский өзінің ең басты шығармасы. “Адам-тәрбиенің пәні” атты еңбегін жазды. Бұл еңбек педагогика ғылымының құнды да, сүбелі туындысы болып табылады.

        22 желтоқсанда 1870 жылы 46 жасында  орыс халқының ұлы перзенті К.Д.Ушинский қайтыс болды.

        Өзінің қоғамдық-саяси көзқарасы  жағынан Ушинский буржуазиялық  демократ – ағартушы болды.  Ол крепостнойлық правоның құлауын  қызу қолдады, Ресейдің еркін  дамуы туралы; халықтың әл-ауқатын  материалдық және мәдени жақсарту туралы қиялдады. Бірақ ол қоғамдық құрылысты революциясыз, бейбіт жолмен өзгертуге болады деп есептеді. Өзінің философиялық дамуында Ушинский идеализмнен материализмге бет бұрды бірақ бұл жол аяқсыз қалды.

        Өзінің табиғатқа көзқарасында Ушинский Дарвиннің эволюциялық ілімін жақтады. Таным теориясы мен психологиясында оның материалистік элементтері басым. Ушинский психологияны физиологияға негіздеп құруға талпынды. Бірақ социологиялық мәселелерді түсіндіруде көптеген ағартушылар сияқты идеалистік бағытта болды.

        Ушинскийдің қызметінің бас кезінде соңғы жылдарға қарағанда оның көзқарасында дін ерекше орын алды. Ушинский өмірінің соңғы кезінде, бұрынғыша дінді мойындай отырып, ғылым мен дінді анық ажырата білді. 

Тәрбиенің халықтық идеясы туралы. 

        Ушинскийдің педагогикалық жүйесінің  негізіне халықтық идея жатады. Халықтық деп Ушинский оның  тарихи дамуымен, жағырафиялық, табиғи  жағдайларымен қалыптасқан әрбір  халықтың өзіндік ерекшелігі  деп түсінді.

        Әрбір халық, Ушинский айтқандай,  басқа халықтардан өзінің мінез-құлқының, тілінің және басқа да өзіндік тарихи қалыптасқан әрбір халықтың ерекшеліктері, бейімдіктері, қажеттіліктері оның халықтық деп аталынатын мәнін құрайды.

        Ушинский халықтық әруақытта  тиімді ұйымдасқан тәрбие арқа  сүйеуге қажетті бастаманы көре білді. Осыған байланысты барлық елдер мен халықтар үшін тәрбие жүйесін бірдей етіп көрсетудің кез-келген әрекетіне ол негізсіз және зиянды деп қарсы болды.

        Халықтың бастамаға негізделген  тәрбие ғана, Ушинскийдің айтуынша, “халықтық дамудың тарихи үрдісінде тірі орган болып табылады”.

        Орыс халқына тән өзіндік ерекшеліктері  болады. Ең негізгілеріне ол мыналарды  жатқызды: 1) ғасырлар бойы сыннан  өткен өз отанына деген терең  сүйіспеншілік сезімі, өзінің күшін  аямастан оның тұтастығы мен тәуелсіздігін басқа мемлекеттерден қорғай білуге әруақытта даярлығы; 2) жоғары азаматтық сезім, гуманизм; 3) шығармашылық энергияның байлығы.

        Ушинскийдің пікірінше, орыс халқының  рухы және Ресейдегі оқыту  және тәрбие осындай негізде  құрылуы қажет екендігін білдіреді.

        Қандай ма болмаысн мемлекеттің  тәрбие жүйесін орыс топырағына  көшіру оның қажетті тәрбие  күшінен айырған болар еді.

        Халықтық идея Ушинскийдің түсінігінде  терең демократизммен ерекшеленеді. Ушинский қоғамның жоғарғы бөлігіне  тән халыққа аристократиялық - өркөкіректікпен қарауға қарсы болды. Өте дөрекі, сүреңсіз бұқара халықты “ерекше шығармашылық күштің, тамаша өлмейтін құндылықтардың қайнар көзі” дей келіп, ол “қарапайым” халықты жоғары қояды және терең бағалайды. Ушинскийдің түсінігінде, халықтыққа тән келесі белгісі – бұл жұртшылық. Тәрбиенің халықтық идеясы өз айналасына ауқымды атмосфераны талап ететіндігі және өзіндік кең қоғамдық элементтерді қатыстырусыз іске асуы мүмкін еместігіне Ушинский сенімді болды.