Қиын оқушыларды оқыту процесінде тәрбиелеудің жолдары мен әдістері

Сіздің баланыз сізді қатты қуантты?

Сіз не айтасыз?

Қалай қолдайсыз?

3. Ата – ана пікір  ойыны.(Төмендегі кестедегі ойдың  қайсысымен келісесіз?)

Бала тәртіпсіздік жасай қалса , төмен баға алып келсе ата – ана не істейді?

Ештеңе сатып алмайсың!          Неге оқымайсың?

Ақылсызсың!           Қолыңнан ештеңе кемейді.

Ұятқа қалдырасың!                        Енді ешқайда бармайсың!

 

Ата – анлар жиналысында жас ұрпақ тәрбиесіне байланысты мынандай сұрақтар қойдым.

1.Баланың еркін тәрбиелеген дұрыс па? , әлде қатаң тәрбиелеген дұрыс па?

2.Сіз қандай ата –  анасыз?

3.Қайтсек ұлымыз –  ұлағатты , қызымыз инабаты болады?

4.Отбасыңызда ұлттық салт  – дәстүріңізді қалай насихатсыз?

5.Балаңыздың қандай баламен  дос болғаның қалайсыз?

Қорытындылай келсек , бала , ата – ана және мектеп осы үш бірлік бірлесе жұмыс атқарғанда ғана нәтежеге қол жеткізе аламыз.

Мектептегі оқу – тәрбие жұмысың осылай ата – анамен бірлескен әрекеттер негізінде құру – білімнің жаңа түріне көшуге әзірлік ретінде оқыту үрдісінде жаңа құрлымның түзіліуіне негіз болды

Қазіргі құрылым:

*Өзін – өзі тани  білу;

*Сенім почтасы(көкейіндежүрген  сұрақтармен бөлісу);

*Үйлестіру кеңесі сұрақтарға  жауап береді.

Осындай жұмыстар бала тәрбиесіндегі  жетекші рөл ата – ана екеніне көз жеткізеді.

Ата – ана жұмысын былайша ұйымдастырудан қандай нәтиже алдық?

1.Ата – ана өзін  мазалап жүрген сұрақтарына мұғаліммен  бірге жауап таба білді.

2.Жаттанды білім алу  мен бірлесе оқудың айырмашылығын  білді.

3.Жантану  ерекшеліктері , қабілеттерінің әр түрлі болатыны туралы ата – ананың әуел өзін тануы туралы мағлұмат берілді.

4.Мектепке , педаготарға  деген сенімі күшейді.

5.Тәрбие шараларын өздерінің  өткізуі (тәрбие сағаттары , мұражайға  бару, серуенге шығу, шырша тойы , сынып бөлмесін безендіру , қосымша әдебиеттер , ақпараттар әкелу).

6.Тікелей жұмысына араласуы  арқылы ата – ананың педагогикалық  – психологиялық тақырыпқа қызығушылығы  оянды.

7.Ата – ананың жиналысқа  қатысуы, белсенділік деңгейінің  өсуі байқалды.

 

2.2. Бастауыш мектепте қиын балалар мен атқарған

жұмысының қортындысы

 

Психологиялық түзету жолындағы бағыты.

Мақсаты: Жасөспірімдердің өзіндік анықтауын қалыптастыру, өзіне баға беру, өз ерекшелігін білу, өз мүмкіндіктерін анықтау, жалпы талдау жасауды меңгеру.

Міндеті:

-         оқушыларды өзіндік диагностикаға үйрету, рефлекцияға үйрету.

-         өз мінез-құлқының реакцияын, қатынасын, қажеттілігін түсіндіру.

-         өз кемшіліктері мен қателіктерін  жете түсінуін қалыптастыру.

1 Ата-анасымен «Отбасылық  психологиялық таным», ең алдымен ата- ананың өзін-өзі тану бағытындағы жұмыстар.

а. Диагностикалық бағыттағы сауалнамалар.

б. Пікір алмасу, кеңес беру.

2 Ұжым аралық қарым  –қатынас бағыты: өзінің әлеуметтік  рөлін, статусын түсінуге және  болашаққа көзқарасын анықтау.

а. Тренинг – сабақ.

б. Дөңгелек үтел, пікір алмасу.

3 Жеке тұлғалық жұмыс:

Оқушының жан-жақты жағымды (+), жағымсыз (-) жақтарын анықтау, жағымсыз жақтарын түзетуге бет бұрыс жасау.

а.Жаттығулар «мен бейнесін анықтау»бағытында.

б. Кеңес беру.

4 Баланың бос уақытын қадағалау:

Балаға бағыт беру жолында, секцияларға, үйірмелерге баулу.

а. Бабментон секциясы.

б. Теннис үйірмесі.

5 Қортындысы: бала өзін - өзі анықтау жолындағы ұстаған  бағыты қанағаттанарлық. Сабақты  себепсіз  босатпайды, оқушылармен  қарым-қатынасы тұрақты, мұғалімдермен конфликтісі жоқ. Бос уақытын тиімді пайдаланады.

 Тәрбиелеу негізгі екі арнадан тұрады:

Оқушының мінез-құлқының ерекшеліктерін анықтау үшін төмендегі тәсілдер қолданылады

Оқушының тәртібін сабақ үстінде және сабақтан тыс кезеңде бақылау;

Оның қызметін талдау (әр пән бойынша дәптерлерін, бақылау жұмыстары, шығармалары т.б.);

Оқушылармен оны не қызықтырады және жақсы көретін сабақтары жөнінде әңгімелесу;

Достары жөнінде әңгіме жүргізу;

Оқушы жөнінде достарымен, ата-анасымен әңгіме жүргізу.

2 сынып оқушыларының жалпы психикасының дамуын анықтау мақсатында “Керна-Иерасек” әдістемесін жүргіздім.

2 “Ә” сыныбы  2 “А”  сыныбы

5 “а” сынып оқушыларынан  алынған

“Сен өз-өзіңе сенімдісің бе?” атты өзіндік бағалау сауалнамасының қорытындысы

5 “ә” сынып оқушыларынан алынған “Сен өз-өзіңе сенімдісің бе?” атты өзіндік бағалау сауалнамасының қорытындысы

3 “А” сынып оқушыларының  отбасымен қарым-қатынасын анықтау  шеңбері

 

Девиантты іс-әрекеттің қалыптасу себептері:

Отбасында берекенің болмауы;

Түсінбеушіліктер мен ата-ана тарапынан қамқорлықтың жетіспеуі;

Тәрбие берудегі кемшіліктер;

Қоғамдық міндеттер мен күйзелістерді жеңе алмау;

Өмірлік дағдының болмауы, айналасындағы адамдармен, құрбы-құрдастарымен жиі тіл табыса алмауы;

Өз бетінше шешім қабылдай алмау;

Агрессиялық жарнаманың болмауы;

Балалар мен жасөспірімдердің бос уақытының дұрыс игере алмау проблемалары.

Девиантты іс-әрекетке ие балалар үлкен екі топқа бөлінеді:

1топ. Психикасы мен мінез-құлқында  ауытқуы бар, айқын және жасырын  психопаталогияға ұшыраған балалар.

2 топ. Әлеуметтік ортада  жағымсыз іс-әрекеттер мен теріс  қылықтар жасайтындар, қандай да  бір әлеуметтік және мәдени  нормаларды, әсіресе құқықтық норманы  бұзушылар.

Балада тұрақты жағымды қасиеттер, дұрыс мінез қалыптасуы үшін мына негізгі шарттар орындалу керек:

Баланың өз қолынан келетін іске толық ерік беру.Басқаның күшіне, көмегіне сеніп кетпей, өз қолынан келетін істе ғана ата-ана көмек көрсетіп жіберуге міндетті.

Баланы еркіне жіберу оны ерлікке, батырлыққа үйретсе, тәртіпке бағындыру оны шыдамдылыққа, табандылыққа үйретеді. Баланы еркіне жібермеу оны жасқаншақ, қорқақ етеді. Ал, тізгінсіз қоя беру, оның бар ерігін орындай беру, баланы бейбастық, ессіз, тентек етіп шығарады

 

Қорытынды

Демек, баланың жан-жақты дамыған, еліміздің көк байрағын биікке көтеретін дарынды тұлға етіп тәрбиелеу отбасынан, мектеп табалдырығын аттағаннан кейін басталады және ол баршамыздың ісі болмақ.

Жер бетіндегі   тіршілік иесінің  ең саналысы да ақылдысы да адам баласы екені әмбеге аян.  Айталық, айналамыздағы таңғажайып дүниелер,  зәулім ғимараттар, техника, оның қарыштап дамуы – адам ойының  жемісі.  Осындай қасиеттерге  ие адамның дұрыс қалыптасып,  сана сезімінің  өсіп-өркендеуіне ерекше ықпал  ететін  білім ошақтарының негізгілері  отбасы мен мектеп десек,  олардың жас буындыы тәрбиелеудегі мәні мен маңызы зор екені айтпаса да түсінікті болса керек.  Бүгін біз қазіргі кезде көпшіліктің назарын аударып отырған мектеп оқушыларының тәлім-тәрбиесіне кеңірек тоқталып, саралай өткенді жөн санадық.  Бұл мәселе осы күнге дейін, «құлақ жауыр болардай» сан рет қайталанса да, бұл күндері ушығып тұрған мәселелердің бірі десек,  артық айтқандық болмас.   Олай дейтініміз мекттептегі қиын балалардың жылдан жылға көбеюі, олардың жағымсыз іс-әрекеттері  сіз бен бізді еріксіз ойландырып жүргені жасырын емес.  Жалпы, қиын бала ұғымы - бүгінгі таңда ата-ана мен ұстаздар қауымы ғанна емес, бүкіл қоғамды алаңдатып отырған әлеуметтік мәселе болып отыр. Осыған орай біз қиын балалардың қалыптасуы мен оның психлолгиялық себептері жайында сөз қозғап, көпшілікке ой салмақ ниеттеміз.   Бізге белгілі деректерге қарағанда, мектептегі қиын балалардың салдарынан  қылмыс жасау фактілері, темекі шегу, алкагольдік ішімдіктерді пайдалану, сонымен қатар, нашақорлық бұрынғыға қарағанда  біршама көбейген.  Ал бала мұндай әрекеттерге мұғалі мен ата-ана бақылауынан шет қалған кезде бала баратыны белгілі.  Алдымен бала тәрбиесіндегі ата-ананың рөліне келсек, көз алдымызға көптеген мінд ттер мен жауапкершіліктер келетіні анық. Өйткені, бала тәрбиесімен бірге ата-ана балаларының дұрыс тамақтану мен киінуі, өз замандастарынан кейін қалдырмауға т.б. осы сияқты мәселелерге тікелей жауапты.  Баланың тәрбиелі, білімді болып  өсуіне де ата-ана қосар үлесі  орасан.  Ата-ана тарапынан  мектеп қабырғасындажылылық сезінбеген жасөспірім, өмірде «мен ешкімге  қажетсізбін»  деп санап, уайымға жиі салынады. Осындай іс әрекеттің салдарынан мінез-құлқы күрт өзгере бастайды. Бұл құбылыс қазіргі таңда қала балаларында көптеп кездесіп жүр.  Ата-аналар жасөспірімдердің мінезіндегі ауытқуларға  назар аудармай , олардың  психологиялық әр түрлі  ауыр жағдайларға  шалдығуларына себепші болып отыр.  Біздің елімізде бүгіндері «қиын бала» тіркесі көптеп кездеседі де, тәрбиесінде, психологиясында ауытқулары  назар аудармай  олардың психологиялық  әртүрлі ауыр жағдайларға  шалдығуларына себепші  болып  отыр.   Сондықтан да бастауыш сынып оқушыларының арасында мінез-құлықында   қиындықтары бар оқушылар  бүгіндері көптеп кездесіп жүр. Мектепте мұндай  оқушыларды «Мінез-құлқында   ауытқуларыбар оқушылары »,  «қиын тәрбиеленуші», «қиын балалар» деп әр түрлі атпен атайды. Біздің елімізде бүгіндері «қиын бала» тіркесі коптеп кездеседі де, тәрбиесінде, психологиясында ауытқулары бар балаларды осылайша атау дағдыға айналған десек, артық айтқандық болмас еді. Осы жерде «Мұндай балаларға қандай оқушыларды жатқызуға болады» деген сұрақ туындауы ғажап емес. Мектеп тәжірибесінде анықталғандай, мұндай оқушыларға мынадай жеке қасиеті бар балалар жатады: білім деңгейі төмен, тәртібі нашар, сабақтан көп қалатын, мұғалім талабын орындамайтын, адамгершілік деңгейі төмен, құрбыларымен тіл табыса алмайтын, сынып мәселелері қызықтырмайтын, кей жағдайларда психикалық дамуы, сөйлеу қабілеті кейін қалған ашуланшақ балалар. Осы аталғандардың ішінде жүйке ауруына шалдыққан балалардың тәрбиесі өте күрделі деуге болады. Бүгінгі ғалымдардың пікірінше жүйке аурулары отбасындағы және басқа да жағдайлардың салдарынан болуы мүмкін. Айталық отбасындағы әке мен шешенің жанжалдасуының өзі баланың жүйкесін жұқартып, тез ашуланғыш болуына үлкен септігін тигізеді. Осы сияқты коптеген мысалдар келтіруге болады. Мұнан шығатын қортынды, мектеп жасындағы баланың дұрыс қалыптасуына ата ананың ықпалы оасан зор болмақ. Олай деуімізге себеп те бар.  Халқымыздың  дана ұлдары Абай мен Ыбырай қазақтың білім алуына, сол арқылы өркениетті елдермен мәдени, әдеби байланыс жасауға көп еңбек сіңіргенін кәрі тарих жоққа шығармайды. Айтайын дегеніміз, өткен 19-ғасырда өмір сүрген ұлтымыздың ұлы педагогтары білім алумен қатар, бала тәрбиесінің де маңызы зор екенін «тайға таңба басқандай» дәйекті деректермен жеткізе біледі. Яғни білім мен тәрбие қатар жүретінін, оны жүзеге асыруда ата-ананың үлесі мол екенін тілге тиек етеді. Бұл сөзімізді олардың білім мен тәрбие жайлы еңбектері толық дәлелдейді. Шындығында да қайзаманда болмасын бала тәрбиесі, оның жеке тұлға ретінде дұрыс қалыптасуы ата – анаға байланысты екенін өмірдің өзі көрсетіп келеді. Осыған байланысты дана халқымыздың «Балапан ұяда нені көрсе, ұшқанда соны іледі » деген қанатты сөзі бекер айтылмаса керек. Демек әр отбасы бірінші кезекте осы мәселелерге коп көңіл бөліп, қортынды шығара білсе, қазіргі кезде қоғамдық проблемаға айналған қиын балалардың саны азаятынына сенім мол. Әдетте біз бүгін мінез – құлқында қиыншылығы бар оқушыларды екі топқа бөліп қарастырып жүрміз: біріншісі – тән кемтарлығы және жан жарақаты бар оқушылар, екіншісі – отбасында, мектепте тәрбиеленуден тыс қалған, жеке басын қалыптастыруда сыртқы кері фактордың, әлеуметтік жағдайдың әсері болған және өтпелі кезеңнің күрделілігінен мінезі дұрыс қалыптаспаған оқушылар. Жоғарыдағы тән кемтарлықтарынан пайда болатын қиын балалар өзін көпшіліктен аулақ ұстайды да, жалғыздыққа бой алдырады.

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Ахметжанова Н. Мінез-құлқы қиын балалар / Н. Ахметжанова //Ұлағат №1, 2001.
2. Ә. Алдамұратов және т.б. Жалпы психология. А.., 1996
3. Баженов В.Г., Баженова В.П.. Психолого-педагогическая диагностика и коррекция девиантного поведения школьников. - Тараз, 2003.
4. Бодалев А.А. Личность и общение: Избранные труды. – М.: Педагогика, 1983. 271б.
5. Веккер Л.М. Психика и реальность: единая теория психических процессов. – М.:Смысл. 1998. – 685 б.
6. Вилюнас В.К. Психологическмие механизмы мотивации человека.
7. Выготский Л.С. Собрание сочинений: В 6т. – М.:Педагогика, 1982-1984.  – Т.2. – С.5-362. Т.З. – 328б. Т.5-С.34-48.153-168.
8. Гальперин П.Я. Введение в психологию. М., 1999. – 130 б.
9. Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в психологию.-М.: Изд-во МГУ, 1996.
10. Джакупов С.М. Психологическая структура процесса обучения. – А.
11. Джакупов С.М. Психология познавательной деятельности. – Алма-Ата: Изд-во КазГУ, 1992. 1956.
12. Жарикбаев К.Б. История казахской психологии (на казахском языке). – Алматы:Изд-во «Казахстан». 1996.
13. Жарықбаев Қ. Жантану негіздері. Алматы -2002.-250 бет
14. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. - Алматы, 1994.
15. Зейгарник Б.В. Теория личности в зарубежной психологии. – М.: Изд-во МГУ, 1982.- 128 б.
16. Зимняя И.А. Педагогикалық психология. Оқулық.Алматы-2005.- 359 бет
17. Ильин Е. П. Психология индивидуальных различий / Е.П. Ильин. – СПб.: Питер, 2004. – 701 с.
18. Кон И.С. Социология личности. – М., 1993.
19. Кречмер Э. Строение тела и характер //Психология индивидуальных различий. Тексты. - М., 1982. - С. 219-247.
20. Нұсқабаев О. Мектеп – жас ұрпақты әлеуметтендіру институты. – Алматы: Қазақстан, 1997.
21. Рабочая книга школьного психолога/ Под ред. И.В. Дубровина. - СПб., 1998.
22. Раттер М. Помощь трудным детям. - М., 1987.
23. Степанов В.Г. Психология трудных школьников. -М,: Академия, 2004.
24. Степанов С.С. Психология трудных школьников: Учебное пособие. М., 1996.
25. Хухлаева О.В. Основы психологического консультирования и психологической коррекции. - М.: Издателский центр «Академия», 2001