Стандарттау және Сертификаттау негіздері

Автор: Пользователь скрыл имя, 29 Января 2013 в 17:41, реферат

Краткое описание

Стандарт қолданылмайтын бірде – бір экономикалық және көпшілік қызмет сферасы жоқ. Стандарттар қауіпсіздік және сақтандыру қызметтерінде, өнімді шығарғанда, эксплуатациялағанда, медицинада, білімде, жылжымалы нарықта, есеп және аудит жүйесінде, банктік жүйеде, қауіпсіздік қызметінде, өнімді идентификатциялағанда және кодтауда, ақпараттық құпия қызмет объектіге және тағы басқа қызметтік органдарда қолданылады.

Файлы: 1 файл

Стандарттау және Сертификаттау негіздері.docx

— 34.46 Кб (Скачать)

Кіріспе

      Қазіргі  таңда Қазақстанның дүниежүзілік  сауда ұйымына кіру алдында  және халықаралық қатынастарда  өнім сапасын жеткілікті деңгейде  бәсекеге қабілетті етіп шығару  үшін стандарттау, метрология  және сертификаттау салаларының  қызметтерінің маңызы өте зор.

     Стандарт қолданылмайтын  бірде – бір экономикалық және  көпшілік қызмет сферасы жоқ.  Стандарттар қауіпсіздік және  сақтандыру қызметтерінде, өнімді  шығарғанда, эксплуатациялағанда, медицинада, білімде, жылжымалы нарықта, есеп  және аудит жүйесінде, банктік  жүйеде, қауіпсіздік қызметінде, өнімді  идентификатциялағанда және кодтауда, ақпараттық құпия қызмет объектіге және тағы басқа қызметтік органдарда қолданылады.

      Халықаралық  стандартты қолданбай және білмей  дүниежүзілік нарыққа шығу мүмкін  емес. Өнім сапасын растайтын  және стандарттың барлық талабын  орындау үшін, тәуелсіз объектіде  сапаны бағалау жүргізу қажет.  Бұл мәселені сертификаттау шешеді.

     Стандарттау  және сертификаттаумен бірге  өлшеу ғылымы метрологияның мәні  артады. Бірде – бір өлшеуді  қолданбайтын пркатикалық қызмет  жоқ, материалдық және басқа  да ресурстарды үнемді шешуге  метрологиялық қамтамасыздандыру  өте үлкен роль атқарады.

    Өңдірістің тиімділігін,  өнімнің техникалық деңгейі мен  сапасын көтеруде метрологияның  маңызы арта түседі. Сондықтан  метрологияны дамыту, метрологиялық ұйымдардың қызметін жетілдіру мәселелеріне өңдіріс кәсіп орындарының, ғылыми бірлестіктер мен ғылыми – зерттеу институтының басшылары ерекше көңіл бөлуі керек. Метрологиялық қатамасыз ету мәселелерін шешу жаңа өнім құрудың бастапқы кезендерінде, технологиялық процесті жасау мен енгізу кезінде көбірек тиімді болады және шығынды азайтады.

      Ұсынылған  « Стандарттау, Сертификаттау және метрология негіздері » оқу құралы оқырмандары Қазақстан Республикасындағы стандарттау және сертификаттау негіздерімен, міндеттерімен, ұйымдастырушылық құрылымымен таныстырып, метрология және метрологиялық қамтамасыз ету бойынша негізгі білімді береді.

 

 

       1.1Стандарттаудың  қысқаша тарихы

  Стандарттаудың негізі  Еуропаның дамыған елдерінде  XIX – ғасырдың басындағы өнеркәсіп революциясы кезінде қаланған. Үлкен фабрикалар мен зауыттардың пайда болуы және олардың көп көлемде тауар шығаруы дайын өнімді белгілі бір өлшемдік ретке келтіруді, тауарларды бір нұсқамен шығаруды, тауарлардың өзара алмастырушылық қасиеттерге ие болуын талап етті. Ресейде 1715 жылы Туланың қару шығаратын зауытында өлшемдік тұрақтандыруды енгізу жұмыстары жүргізілген болатын.

    1856жылы Лондонда  өткен халықаралық өндіріс қызметкерлерінің  съезінде өатысушылардың бірі  кез – келген шам әрдайым  шам қойғышқа тура келетіндей  етіп жасау туралы ұсыныс жасаған.

    КСРО елдерінде  бірінші азық – түлік тауарларының  стандарты 1926 жылы бекітілген. Отызыншы  жылдары көптеген азық – түлік  тауарларының стандарттары бекітілді,  соның ішінде ет, ет және сүт  консервілері, тауық өнімдері және  т.б. Олар тұтынушыға өнім құрамында  судың, қанттың, тұздың, майдың  белгіленген үлгісінің бар екенін  кепілдейтін. Бірінші мемлекеттік  стандарттар өнәм сапасын жақсартуда  үлкен роль атқарды. Ұлы отан  соғысы жылдары азық – түлік тауарларының жаңа түрлеріне стандарттар енгізілді. Қолданыстағы стандарттардың көбісі соғыс уақытына бейімделіп өзгертілді. Ал соғыстан кейінгі жылдары өнім сапасына көп көніл бөліне бастады. Соған байланысты 1955 жылдан бастап 1960 жылға дейін 200 – ден астам стандарт қайта қаралды. Ал 1975 жылдан бастап халықаралық Экономикалық өзара кеңесінің (оның құрамында КСРО – ның басқа социалистік лагер елдері Румыния, Польша, Венгрия, Чехославакия, Монғолия, Куба кірген ) стандарттары енгізіле бастады, олар халықаралық ИСО стандартына сәйкестендірілген.

    Ауыр өнеркәсіптің  дамуы стандарттандыруды жаһандандыруды қажет етті және кез – келген мемлекеттің экономикасын дамытудың негізгі элементі болып саналады. Мысал ретінде ТМД, Еуроодақ пен  Қытайдың теміржол стандарттарының сәйкессіздігін көрсетуге болады.  ТМД жол теміржол бөлшегінің ені 1520 мм, ал Қытай мен Еуропада 1435 мм. Осы стандарттардың сәйкессіздігі қазіргі халықаралық сауданың дамыған уақытында көптеген қиыншылықтар тудырып, артық шығындарға әкліп жатыр. Сонымен қатар тасымалдаудағы түрлі кедергілер мен поездің шекаралық бекеттерде көп уақыт тұруының себепкері. Қытаймен шекаралас Достық бекетінде жылына 13 млн тоннадан астам жүк өтеді және жыл сайын олардың көлемі арта бермек.

        1.2 Стандарттаудың  манызы мен мақсаты. 

   Өңдірістік өнімдердің  көлемінің үлкеюі және ғылыми  техниканың қарқынды дамуы кезінде  өнімдердің бір нұсқалы болуы,  олардың бөлшектерінің өзара  алмастырушылық қасиеттері жөніндегі  сұрақтар күрделенуде. Осы салада  жүргізіліп жатқан іс – шаралар  өнімінің арзандауына, өнім сапасының  көтерілуіне, өнімнің шығарылу  көлеміне, сату аймағының үлкеюіне әкеліп жатыр. Жаһандану үрдісі бұл тенденцияны күшейтіп, стандарттау бұрын болмаған мәнге ие болуда. Тек өнімді, тауарды, қызметті жалпылай стандарттау арқылы жаһан елдері мен олардың экономикасын интеграциялау мүмкіндігі туады. Әлемде итеграциялау үрдістері күшеюде. Елдер одақтастық құруда, мысалы Еуропаның 27 елі бірігіп одақ құрды. Дүниежүзілік сауда ұйымы құрылды. Жақында қазақстанда сол ұйымға кіруді жоспарлап отыр.

   Стандарттау жұмысының  нәтижесі өнімнің, қызметтің,  үрдістің функционалдық қызметіне  сәйкестігі, халықаралық саудадағы  техникалық кедергілерді жою,  ғылыми – техникалық прогреске  үлес қосу және түрлі салаларда әріптес болу.

   Стандарттауды жүргізудің  негізгі қағидалары: келісімдік, еріктілік,  ыңғайлылық, экономикалық тиімділік.

   Стандарттаудың мақсаты  өнімге қойылатын талаптарды, әдістерді  белгілі бір салада әрдайым  кенінен қолдану арқылы туындаған  немесе туындауы мүмкін мәселелерді  шешіп сол саланы оптималды  дәрежеде ретке келтіру. Жалпылама  алғанда стандарттаудың мақсатына  мыналарды жатқызуға болады:

  • Өнім, жұмыс және қызметтің мемлекет мүддесі мен қоршаған орта және адам денсаулығына қауәпсәздәгән қамтамасыз ету;
  • Техникалық және ақпараттық үйлесімділік пен өзара алмасушылық талабын жүзеге асыру;
  • Ғылым мен техника жетістіктеріне сәйкес өнім сапасын жоғарылату арқылы тұтынушы талабын қанағаттандыру;
  • Еңбек және материалдық қорларды үнемдеу, өндірістің экономикалық көрсеткіштерін жақсарту;
  • Өндіріс пен саудадағы техникалық кедергілерді жою және ішкі рыноктағы бәсекелестік қабілетін арттыру;
  • Өлшемнің біркелкілігін қамтамасыз ету;
  • Мемлекттің қорғаныс қабілеті мн жұмылдыру дайындығын күшейту;
  • Табиғи және техногендік апаттың әсерінен пайда болуы мүмкін залалдан шаруашылық объектілердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

     Стандарттау нысандары өнім, өндіріс, үрдіс, қызмет – осыларға арнап талаптар, мінездемелер, параметрлер, ережелер бекітіледі.

     Стандарттар аумағы – өзара байланысты стандарттау нысандарының жиынтығы. Стандарттау түрлі деңгейлерде жүргізіледі: халықаралық, аймақтық, ұлттық және административті – территориялық.

    Қолданыстағы стандарттау жүйесі бірінші орынға стандарттау нысанының сапасын бағалауды және бағалау әдістерін қояды.

 

1.3 Стандарттау бойынша  нормативті – құқықтық құжаттар  және стандарттар түрлері

     Техникалық  регламент нормативті – құқықтық  құжат болып саналады. Мұнда мемлекет  өнімнің, үрдістің, қызметтің адам  өмірі мен денсаулығына, қоршаған  ортаға қойылатын қауіпсіздік  талаптары көрсетілген.

      Стандарт  – нормативтік құжат, ол белгілі  бір саланы оптималды дәрежеде ретке келтіруге бағытталған, уакілетті ұйыммен бекітілген келісім бойынша дайындалған нормативтік құжат. Стандарт ғылыми зерттеудің нәтижесі және техникалық жетістіктерге, тәжірбиеге негізделуі тиіс.

Стандарттаудан басқа  стандарттау ережелері, стандарттау  бойынша нұсқаулықтар да нормативтік  құжатқа кіреді. Қазақстан Республикасының  заңына сәйкес міндетті сертификаттауға  жататын өнімнің нормативтік  құжатына көп көңіл бөлінеді. Стандарттау құжаттары нұсқаушылық түрде беріледі, олардың орындалуы ерікті. Нарықтық экономиканың қағидаларының бірінде көрсетілгендей – барынша шектеулерді азайтып, еркін таңдау мүмкіндігі.

      Административті  басқарудың жоқтығы өңдірушілерге  қосымша міндеттер жүктейді. Сол  себептен өндірісте қолдану үшін  және өндірістер мен ассосияциялар  бірлестіктері ішінде қолдану  үшін өз стандарттарын шығарады. Өндірістер шаруашылық қызметтерін  өздері реттеуге мүмкіндік алады.  Оны өз бизнесінің қызығушылығын  ескере отырып жасайды және  стандарттар шығару үшін өзінің  нормативтік құжаттар мен стандарттарын  құрастыра білуі қажет. Ерікті  стандарттау толықтай қадағалаусыздықты  немесе біркелкі еместікті білдірмейді.  Өндірісі дамыған көптеген елдерде  бұл жүйе бұрыннан қолданылып жүр, мысалы АҚШ – та.нарықтық қағидаларға негізделген стандарттау административті стандарттаудан әлдеқайда қатаң. Нарық заңдары өңдірушілерге стандарт талаптарын ауытқып, өнімнің тұтынушылық қасиеттерін төмендетуге жол бермейді, ал ауытқыған жағдайда компания міндетті түрде қаржылық дағдарысқа ұшырайды.

    Негізін қалаушы  стандарт – белгілі бір сала  үшін жалпы және басқарушы  ережелерден тұратын нормативті  құжат. Әдетте ол стандарт немесе  әдістемелік құжат ретінде қолданылады,  соның негізінде басқа стандарт  жасалуы мүмкін. Мысалы ретінде  ҚР СТ 1.0 – 2003 – Қазақстан Республикасының  Мемлекеттік стандарттау жүйесін  көрсете аламыз.

   Терминдік стандарт – құрамына терминдердің түсіндірмесі және олардың қолданысы туралы нормативтік құжат.

    Өнімнің, қызметтің,  бақылау әдісінің стандарттары  әдістемелері, ережелерді, үрдістерді  түрлі бақылау әдістері мен  солармен байланысты іс – әрекеттерді  анықтайтыннормативтік құжат. 

   Өнімге стандарт өнімнің функционалдық қызметіне сәйкестігін растап, соны қамтамасыз ететін талаптардан құралатын нормативтік құжат.

    Үрдіске стандарт  – үрдіске қатысып, талаптардан  тұратын (мысалы техникалық өндіріс) немесе қызметке (мысалы автокөлік саласнда қызмет көрсету, банктік қызмет көрсету, білім беру) қойылған талаптар бейнеленген нормативтік құжаттар.

    Ашық мәнді  стандарт – келісімшарттық қатынастарда  нақтыланатын көрсеткіштер тізімінен  тұратын нормативтік құжат.

   Әдістемелік ережелер  – құрамына нормативтік құжатқа  сәйкес келуге мүмкіндік беретін әдістемелер, үрдісті іске асыру жолы, операциялар кіретін нормативтік құжаттар.

   Бейнелеуші ережелер  – құрылымды суреттеушы, шикізат  материалдарының құрамы мен бұйымының  бөліктерінің өлшемдерін, бұйым  бөлімдерін анықтаушы нормативтік  құжат. 

   Қазақстанның стандарттау  жүйесі халықаралық ережелер  мен нормаларға және халықаралық  тәжірбиеге барынша сәйкестендірілген.  Қазақстанда стандарттау жөніндегі  нормативтік құжаттар ҚР “ Техникалық реттеу туралы ” заңымен бекітілген, олар:

  1. ҚР СТ – Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары.
  2. Мемлекеттік техникалық экономикалық ақпараттар жіктегіштері – ТЭА МЖ.
  3. Мемлекет аралық ТМД елдерінің стандарттары – ГОСТ, негізінен ол КСРО стандарттары, бірақ әлі күнге дейін қолданылады, егер Қазақстан Республикасының заңымен, ғылыми – техникалық саласына қайшы келмеген жағдайда.
  4. Құқықтық нормаға сай қолданылатын халықаралық аймақтық, ұлттық стандарттар, техникалық экономика жіктегіштері, техникалық шарттар, ережелер және стандарттау бойынша нұсқаулар.
  5. Стандарттау жөніндегі нұсқаулықтар.
  6. Ұйымдық стандарттар, оған өндіріс стандарттары кіреді және ғылыми – техникалық, инженерлік қауымдастықтар стандарттары да кіреді.

  Мемлекеттік стандарттар  құрамына өнімге, жұмысқа, қызметке  қойылатын талаптар көрсетіледі.  Міндетті талаптар уақыт өте  келе техникалық регламентке  өтеді.

  Міндетті талаптарға  төмендегілер жатады:

  • Өнім, қызмет, үрдістің адам өмірі мен денсаулығына, қоршаған ортаға қауіпсіздігі және де өндірістік қауіпсіздік пен тазалық нормалары;
  • Техникалық сәйкестілігі және бұйымдардың өзара алмастырушылық қасиеті;
  • Бақылау әдістері мен белгілеулердің бірегейлігі;

Нұсқаулық талаптарға кіретіндері:

  • Өнімнің көрсеткіштерінің негізгі тұтынушылық қасиеті мен оларды басқару әдістері;
  • Нормаға қойылатын талаптар, тасымалдау, сақтау және жоюға, қойылатын талаптар;
  • Эксплуатация мен өндіруге қатысты нормалар мен ережелер;
  • Техникалық құжатты толтыру ережелері;

Информация о работе Стандарттау және Сертификаттау негіздері