Ежелгі Римдегі гладиаторлар ойыны

Гладиаторлардың енді бір тобын Франктер деп атады. Олар дөңгелек қалқанмен,  қайқы қылышпен, екі аяғында темір сауыт, бетінде бірнеше тесігі бар темір бетсірі киіп алатын. Галлдар мен мурмиллондардың  басына балық суреті салынған темір баскиім кигізілді. (murma-балық деген)  Ал қарулары Галдықтардың қаруына ұқсас болды. Көп жағдайда мурмиллондарға қарсы ретиариилер шығатын. Ұрыс басталар алдында олар : «Галл сен неге менен сонша қашасың? Мен сені емес балықты аулап жүрмін» деп әндетіп, өлең айтатын.  Гладиаторлардың енді бір тобын эсседарии деп атады. Олар қаруланған ат арбалар үстінде ұрыс жүргізетін. Бұларды Цезарь аса сәтті болмаған Британиядағы жорығынан олжалап алып келгентін.  Бұлардан басқа андабат деген түрі бар.  Олардың   екі қолына  екі қанжар беріледі. Беттеріне  екі көзінің тұсында екі тесігі бар шлем ғана кигізілді. Сондықтан да андабадтар көздері көрмесе де шамамен жобалап қылыштасатын. Цирктегі жандайшаптар олардың өлермендікпен қырқысуына көмектесіп, ту сырттарынан қамшылып, таяқпен шұқылап айтақтап айдап салады.  Андабадтардың соғысын Рим жұрты рахаттанып отырып көретін. Себебі бұл ең қызық жекпе-жек түрі еді. 

Гладиаторлар  қылмысты істер қозғалып, сотталғанда  біреуге жақтасып, айғақ не болмаса куәгер болуға құқылы  емес. Одан бөлек қоғамдық қызметке тұра алмайды.  Тіпті тірі күндерінің өзінде бұларды өлі адамдардың қатарына қосып қойғандықтан олар өлген кезде оларды құрметпен соңғы сапарға шығарып та салмайды.   Бұл жүректері қатайып, қатігез боп кеткен гладиаторды Рим қоғамының мұндай қарым- қатынасы онша мазаламайтын. 

Адамдардың жекпе жегінен  бөлек Гладиаторлар жыртқыш аңдармен де жағаласып шайқаса беретін. Диктатор Сулланың кезінде БДД 93-ші жылы аренаға 100 арыстан алып шыққан. Сосын Юлий Цезар-400, Помпей-600 арыстан оған қосы 400 леопард ол аз болғандай 20 піл шығарған. Бұдан ары қарай аренада адамдардан ажал табатын аңдардың саны адам айтып болмайтын жылдамдықпен тез қарыштап өсіп кетті. Мысалыға дактарды жеңу құрметіне өткізілген тойда әртүрлі 11 мың жыртқыш аң жер жастанған. Аренаға алып шығатын аңдарды аулайтын аңшылар күнді түні тыным таппа еңбек еттетін. Олар аң аулап, римнің барлық провинцияларын сүзіп, қала берді Африка, Азияның тағы басқа толып жатқан жаңа жерлерді тінтіп шығатын.  Мұндай қауіпті болса да ақша табуға таптырмайтын тамаша бизнеспен мыңдаған атышулы аңшылар айналысып жатты. Аренада ажал құшатын  батырлардан  басқа жүздеген, мыңдаған, арыстандар мен жолбарыстар, қасқырлар, леопардтар, аюлар, пантералар, қабандар, жабайы өгіздер, носоргтар, антилопалар, бизондар, пілдер, бұғылар, жирафтар ең аяғы мақау маймылдарға дейін қызық үшін қырылып кететін.  Тіпті енді бір айласын асырған   аңшылар   қайдан тапқанын Құдай білсін Римге ақ аю алып келген. Соған қарағанда сол кездегі аңшылар үшін ұстатпайтын аң болмағанға ұқсайды. Осы аталған аңдардың бәрі цирк сахынасында бестиари гладиаторы деп аталатын жауынгерлердің құрбаны болды. Аңмен шайқасатын гладиатордың бұл тобы басқаларға қарағанда ұзағырақ дайындалып, әбден шынығып бағатын.  Таңғы мектеп түлектері аңмен төбелес көп жағыдайда азанда өтетін болғандықтан тек қана қылыштасуды ғана емес аңды үйретудің де тәсілін  меңгеретін. Ежелгі Рим аң үйреткіштері заманында өз өнерлерінің хас шебері болып шырқау шыңына шықты десе де болады. Аюлар арқанмен жүретін, маймылдар шу асау аттардың арқасына жабысып алып,  шаршамай  шабатын, бұғыларды ат арбаға жегіп қойып қырғын болатын. Бұдан басқа да толып жатқан тамашалары болды. Бұл қызықтың бәрін көріп болып іші пыса бастаған көрермендер қан көргісі келгенде аренаға жүрек жұтқан венаторлар шығатын. Бұлар аңдарды қарудың неше түрімен қырудан басқа жыртқыш аңды жалаң қолмен-ақ жайратып салудың тәсілдерін терең меңгерген майталмандар еді. Ең күшті, ең қызықты әдістің бірі арыстанның не болмаса леопардтың  басына шапанын лақтырып, оны орап алатын сосын найзамен бір ақ шаншып, немесе қылышпен бір ақ шауып өлтіре салатын. Бұдан басқа бір аңды бір аңға айдап салып та қырғын шайқас  ұйымдастырып, қызыққа қарық болатын. Римдіктердің есінде қалған ең қызық аңдар шайқасы  бір піл мен носорогтың арасында болған. Біран бірі күшпен ала алмай  итжығыс түсіп кімнің жеңері белгісіз боп тұрғанда  қопал піл аренаны сыпыратын сыпырғыны тұмсығымен орап алып, носорогтың көзін шұқып ағызып түсіреді.  Артынша көзі көрмей есеңгіреп қалған бейшараны алып піл әп-сәтте табанына салып таптап өлтіреді.

Императорлар  Гладиаторлар ұстап, үйретумен үлкен қомақты қаржы тауып байып отыратын. Олар гладиаторларды ойын ұйымдастырғысы келген магистранттарға жалға беріп, пайда көретін.  Сонымен қатар Империяның  шет аймақтарында тұратын қалаларға гастролдік мақсатта жіберіп өнерлерін паш етіп қайтатын. Шеттегі шағын қалалардың басшылары да әлдерінің келгенінше өздерінің жекеменшік мектептерін ұстайтын. Әрине бұлардың деңгейі Римдегіден анағұрлым төмен болатын. Лентулу Батиату деген әміршіге қарайтын Капуя қаласының Гладиаторлар мектебінен БДД 73 жылы Спартак бастаған 100 гладиатор қашып кеткен.

Гладиаторлар ойыны Римдіктердің рахаттанып отырып көретін ермегіне айналды. Олар өздері де қанжарлы жекпе жектің біраз қыр сырын білетін болғандықтан да олардың шеберліктерін жіті бақылап әділ бағасын беріп отыратын. Егер шайқас барысында екеудің біреуі қатты жараланып, ары қарай жалғастыруға мұршасы келмесе қылышын тастап, қолын көкке көтеріп көпшіліктен кешірім етуін сұрауға құқылы болатын. Егер жұртшылыққа оның өнері ұнаған болса онда көпшілік бас бармақтарын көтеретін. Не болсама орамалдарын бұлғап, «Босата сал!» деп пәтуа берісетін. Егер оның ойыны ұнамаса бас бармақтарын төмен қаратып, «Өлтір!» деп үкім айтатын. Аренада толып отырған көпшіліктің шешімін өзгертуге Императордың да қақысы жоқ. Кей кездері жекпе жек тым ұзаққа созылып, гладиаторлар бірін ала алмай итжығыс түсіп ұрыс ұзаққа созылып кететін. Ондай кезде  көпшілік ойынды тоқтатып, ойынды ұймдастырушыдан екі жігіттің де босатылуын талап ететін. Ойын иесі көпшіліктің үкіміне мойын ұсынып оларды азат етеді. Кей кездері кейбір гладиаторлар өздерінің шайқас өнеріне көпшілікті табындырып тәнті ететіні сонша қоршап отырған әлеумет барлығы бір ауыздан оған жаттығу жасайтын ағаш қылышты сиға тартуын талап ететін. Ағаш қылыш құлдықтан босатылып, толық бас бостандық алғандығының  символы саналатын. Бұл әрине өз еркімен соғысатындарға емес еріксіз сайысатын тұтқындар мен құлдарға ғана қатысты рәсім. Біздің заманымызға Флам есімді Гладиатордың аты жеткен. Ол өнерімен елді есінен тандыра тәнті еткені сонша көпшілік оған бір емес төрт мәрте ағаш қылыш сиға тартып, сайыстан босатыпты.  Бірақ сабазың төртеуінде де ағаш қылыштан өз еркімен бас тартқан. Себебі өзінің өнері мен қайратына сенгені сонша ол атақ пен ақшаның соңына бір жола түскен. Не сұрасаң Құдай соны береді демекші Алла да осы құлының тілегін қабыл қылыпты. Ол өлгенше  ешқандай ауыр жарақат алмаған күйі аман-есен қартайып барып аренадан кетті. Сансыз шайқасының арқасында ол қомақты ақша жиып, қалжырап қартайғанда бақуат өмір сүрді. Осы жерге тоқтадым.

Гладиатор ойындарына Христиан шіркеулері түбегейлі тиым салды. Христиан діні Рим империясында соңғы жылдары үлкен рухан әрі саяси күшке айналған болатын Алғашқы пайда болған кезінде 300 жыл қуғын сүргін көріп Иса пайғамбардың өсиетін арқалаған 10 мыңдай үмметі дін жолында құрбан боп кетті. Олардың да көбісі аренада ажал атпқан болатын. 365 жылы шіркеудегілер  цирктерде жыртқыш аңды адамға айдап салып сайыстыруды тоқтатып тастады. 404 жылы Телемах есімді тақуа қан қан боп қылыштасып қырқысып жатқан екі Гладиатордың ортасына түсіп ойныды тоқтатып тастады. Алайда амал нешік өзі де сол жере ажал құшып ақырға аттанып кетті.  Бұл оқиға Христиан дініне сенетін император Гонорияның бұл ойынға ресми түрде тоқтау салуына түрткі болды. Міне осы кезден бастап бұл ойынның шеңбері тарыла түсті.