Беларусь в составе ВКЛ

Інтэнсіўна развівалася матэрыльная  культура, дзе разам з традыцыйнымі рамёствамі (ткацтва, апрацоўка металаў, дрэва, косці) распаўсюджваецца выраб  аднакаляровай і паліхромнай  кафлі, паперы, шкла, пачынае развівацца кнігадрукарства. Духоўная творчасць  беларускага народа адлюстравалася ў фальклоры, песенным і музычным мастацтве. Узнікае новы эпічны жанр - гістарычныя песні і паданні, якія прысвячаліся барацьбе беларускага народа супраць іншаземных захопнікаў. Значнае месца належыла абрадавай паэзіі і лірычным песням, тэатральна-харэаграфічным пастаноўкам на народныя святы. Выступленні скамарохаў садзейнічалі ўзнікненню ў XVI ст. батлейкі — народнага лялечнага тэатра.

У ХV-ХVІ стст. на Беларусі склаліся ўмовы для развіцця культуры Адраджэння і Рэфармацыі. У асяроддзі гараджан і шляхты распаўсюджваюцца ідэі гуманізму, мецэнацтва. Беларуская мова мела тады статус дзяржаўнай. На ёй былі створаны Статуты ВКЛ 1529, 1566 і 1588 гг. Сваеасаблівай  энцыклапедыяй гістарычных ведаў  эпохі Сярэднявечча сталі наступныя  летапісы: Летапісец вялікіх князёў літоўскіх, Хроніка ВКЛ, Хроніка  Быхаўца. Выдатнымі постацямі Адраджэння былі Рыгор Цамблак, мітрапаліт ВКЛ, што першым унёс у беларускую літаратуру гуманістычныя ідэі; М. Гусоўскі, які  дапоўніў літаратурную скарбніцу паэмай «Песня пра зубра»; Ф. Скарына, заснавальнік новага літаратурнага жанру прадмоў  да чытача. Акрамя таго, ён увёў на Беларусі кнігадрукаванне, пераклаў і выдаў 23 кнігі Бібліі ў 1517-1519 гг. у Празе, а ў Вільні - «Малую падарожную кніжыцу». Дзеячом пратэстантскага накірунку Рэфармацыі быў С. Будны, які пераклаў на беларускую мову «Катэхізіс» і выдаў яго ў 1562 г. у Нясвіжы для навучання «людзей простых», ён таксама шчыра змагаўся за развіццё беларускай культуры. Той жа пазіцыі барацьбы з паланізацыяй прытрымліваўся В. Цяпінскі, які на свае сродкі заснаваў друкарню і выдаў «Евангелле» на беларускай і царкоўнаславянскай мовах.

У развіцці архітэктуры на Беларусі спалучыліся нацыянальныя і заходнееўрапейскія традыцыі, якія прынеслі нам раманскі, гатычны стылі і стыль барока. У сувязі з пастаяннай знешняй небяспекай было пабудавана шмат крэпасцяў і замкаў (Наваградак, Ліда, Брэст Крэў Гародня, Койданаў, Смаляны, Мір, Гальшаны, Нясвіж і г. д.) Лепшым. ўзорамі беларускай готыкі ў культавай архітэктуры з'яўляюцца праваслаўныя цэрквы ў Сынковічах, Маламажэйкаве, Супраслі і Заслаўі, каталіцкі касцёл у Ішкальдзі. Галоўная іх асаблівасць - абарончы характар архітэктуры, царква была адначасова і крэпасцю  
     Пашыраецца развіццё фрэскавага жывапісу і іканапісу («Адзігітрыя іерусалімская» з Пінскай Варварынскай царквы і «Замілаванне» з Маларыты). У XV ст. з яўляюцца ўпершыню творы свецкага жывапюу, што было абумоўлена ўплывам еўрапейскага Адраджэння — партрэты княгіні Ганны Радзівіл (жанр «сармацкага партрэту») слуцкага князя Алелькавіча, князя Аляксандра Хадкевіча. З XV ст. пачынаюць шырока распаўсюджвацца бібліятэкі пры манастырах і езуіцкіх калепумах у Гародні, Бярэсці, Менску, Наваградку, фарміруюцца прыватныя зборы Гаштольдаў, Радзівілаў, Сапегаў.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЗАКЛЮЧЭННЕ.

Такім чынам, працэс стварэння адной з самых  буйных дзяржаў Еўропы ў эпоху  сярэднявечча – Вялікага княства  Літоўскага – быў доўгім і складаным: пачаўся ён у сярэдзіне ХІІІ ст. і закончыўся ў другой палове XIV ст.

Прычыны, якія прывялі да аб’яднання беларусаў  і літоўцаў у адной дзяржаве, былі наступныя.

1. Неабходнасць  барацьбы са знешняй небяспекай. Пагроза ішла ад нямецкіх рыцараў  (крыжакоў) і з усходу – ад  мангола-татар.

2. Феадальная  раздробленасць (на беларускіх землях  налічвалася 20 княстваў). У перыяд  феадальнай раздробленасці і  распаду Кіеўскай Русі беларускія  княствы аказаліся бездапаможнымі  перад знешняй небяспекай. Таму  яны шукалі падтрымкі і саюзаў  са сваімі суседзямі.

3. Інтарэсы  далейшага развіцця гаспадаркі, класавыя інтарэсы феадалаў як  літоўскіх, так і беларускіх  зямель, якія імкнуліся ўмацаваць  сваё панаванне над эксплуатуемым  насельніцтвам.

Існуе дзве канцэпцыі адносна ўтварэння  ВКЛ. Першая звязвае ўзнікненне ВКЛ  з паскораным развіццём феадальных адносін на тэрыторыі ўсходняй часткі сучаснай Літвы (Аўкштайціі). Вынікам  гэтага з'явілася палітычная кансалідацыя плямёнаў і ўзнікненне моцнага дзяржаўнага  ўтварэння на чале з уласнай княжацкай  дынастыяй. Такі пункт гледжання  азначае, што Вялікае Княства  Літоўскае ўтворана знешнімі сіламі без удзелу ўсходніх славян. а таму ВКЛ было чужым для беларусаў  і ўкраінцаў.

Па другой канцэпцыы гістарычная Літва  не мела нічога агульнага з тэрыторыяй сучаснай Літвы, а таксама з яе ўсходняй часткай Аукштайціяй. На думку  М.Ермаловіча, летапісная Літва знаходзілася ў Верхнім Панямонні, прыблізна  паміж Навагрудкам і Мінскам  з захаду на ўсход, і паміж Маладзечнам  і Слонімам з поўначы на поўдзень. І не літоўскія князі захапілі частку новагародскай і іншых  беларускіх зямель, а наадварот, Новагародак  паставіў Міндоўга сваім князем для  больш паспяховага ажыццяўлення сваёй дзяржаўнай мэты – заваявання Літвы.

З сярэдзіны  ХІІІ да сярэдзіны XIV ст. у склад Літоўскай  дзяржавы ўвайшлі практычна ўсе  беларускія землі. Шляхі ўваходжання  былі рознымі. Большасць гарадоў  і княстваў уваходзіла у склад  новай дзяржавы добраахвотна, прытрымліваючыся перш за ўсё ваенна-палітычнай мэтазгоднасці (Полацкая, Віцебская землі). Некаторыя  тэрыторыі заваёўваліся і ўключаліся гвалтоўна, іншыя адбіраліся ў суседзяў.

Дзяржаўны лад ВКЛ – феадальная манархія. Вышэйшыя органы ўлады – вялікі князь, Рада, Сойм. Вялікі князь –  носьбіт заканадаўчай, выканаўчай, судовай, ваеннай улады. Рада ў першыя гады свайго існавання выступала  ў якасці Савета пры гаспадары. Аднак  па меры ўзмацнення феадальнай знаці  яна адасабляецца ў самастойны, асобны ад вялікага князя орган улады. Сойм канчаткова аформіўся ў канцы XV ст. У склад Сойма ўваходзілі паны-радныя, службовыя асобы, на яго пасяджэннях  магла прысутнічаць уся шляхта ВКЛ. Ішоў працэс не цэнтралізацыі ўлады, як у Заходняй Еўропе, а пашырэнне  ролі феадальнай знаці (шляхты).

Усе народы, якія прымалі ўдзел у палітычным, эканамічным і культурным жыцці  Вялікага княства, а найперш беларускі  і літоўскі, з’яўляюцца гістарычнымі спадкаемцамі гэтай дзяржавы. Таму для вызначэння дзяржаўнасці Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага ёсць падставы ўжываць тэрмін “Беларуска-Літоўскае гаспадарства”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЛІТАРАТУРА.

1. Вішнеўскі, А.Ф. Гісторыя дзяржавы і права Беларусі: Вучэб. дапаможнік. / А.Ф. Вішнеўскі. – Мн.: ВП «Экаперспектыва», 2000. – 319 с.
2. Гісторыя Беларусі: У 2 ч.: Ч. 1: Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / І.П. Крэнь, І.І. Коўкель, С.В. Марозава, С.Я. Сяльверстава, І.А. Фёдараў. – Мн.: РІВШ БДУ, 2000. – 656 с.
3. Гісторыя Беларусі (у кантэксце сусветных цывілізацый): Вучэб.-метад. комплекс. / Аўт.-склад. В.П. Вірская і інш.; навук. рэд. А.М. Алпееў. – Мн.: ЗАТ «Веды», 2002. – 240 с.
4. Гісторыя Беларусі ў кантэксце еўрапейскай цывілізацыі: Дапаможнік. / У.Р. Казлякоў, С.В. Марозава, У.А. Сосна і інш., Пад рэд. Л.В. Лойкі. – Мн.: ТАА «ЦІПР», 2003. – 348 с.
5. Матэрыялы па гісторыі Беларусі: Давед. дапаможнік. / Склад. Н.С. Шарова. – Мн.: ВП «Экаперспектыва», 2000. – 192 с.