Инвестициялық жобалардың мәні және маңызы

       КІРІСПЕ  

       Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып, еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр. Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп, сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс - әрекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор.

       Курстық жұмыстың мақсаты – кез - келген істі бастау үшін міндетті түрде қаражат керек. Сондықтан қаржыландырудың көздерін анықтап және оларды қалай басқарудың амалдарын саралап және де Қазақстан Республикасындағы банктердің, қаржылық институттардың, кәсіпкерліктердің, ұйымдардың ұзақ мерзімді қаржыландыру көздерінің басқарылуын жан-жақты талдап, зерттеп білу. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобаларды басқару жүйесін талдау және инвестициялық қызметін жүзеге асыру мәселелерін шешу және оңтайландыру бағыттары мен жетілдіру жолдарын қарастыру.     

       Курстық жұмыстың міндеттері:

1. Инвестициялық жобаларды басқарудың теориялық аспектілерін қарастыру;
2. Шетел инвестицияларын рөлі және олардың қызметтерін талдау;
3. Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобаларды басқару мәселелерін және жетілдіру жолдарын талдау.

        

       1 ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ  ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ 

1. Инвестициялық жобалардың мәні және маңызы

 

     Инвестиция  – дегеніміз экономиканың әр түрлі  саласына, оны сақтау және көбейту мақсатында салынатын ұзақ- мерзімді капитал салымы. Инвестициялық қызметінің түпкі мақсаты- пайда табу және экономиканың дамуына ықпал ету болып табылады.

       Инвестицияның объекті бойынша - 2 түрін ажыратуға  болады: нақты және қаржылық. Сонымен қатар инвестицияларды инвестициялық процесске қатысуына қарай тікелей және жанама деп бөледі.

       Инвестициялық жобалау дегеніміз техника –  экономикалық негізі бар (сызулар, түсіндермелі хаттар, инвестициялық жобаның бизнес-жоспары  және жобаны жүзеге асыру үшін қажетті басқа материалдар.Оның ажырамас бөлігі болып инвстициялық жобаның құнның аңыктайтын смета табылады.

       Жоба  – бұл техникалық материалдар(сызба, есептер, жаңа құрылған гимараттардың  макеті, құрлыстар т.б) белгілі бір  құжаттардың алдын-ала тексті.

       Ең  алдымен өндірістік бағытта инвестициялық  жобаны өндеу ұзақ мерзім уақыт бойы жүзеге асады- идеядан бастап материалдық  деңгейге дейін.

       Инвестициялық жобаны нарыктық көрсеткіштердің көмегімен  тиімді бағалау үшін жұмыстын басталуы мен аякталуын нақты білу керек. Зертеуші, ғалым үшін жобаның басталуы идеяның туындауы болса, бизнесмендер үшін- алғашқы ақша қаражатты жобаны жүзеге асыру үшін салу болып табылады.

       Жобаны  қаржыландыратын инвесторларды  процестің жасалуы емес, оны өткізуден  алатын табыс қызықтырады. Ал жобаны жүзеге асыратын мекемелер үшін – жүмыстың аякталуы. Кейбір жобалар үшін жұмыстың аякталуы – қаржыландырудың тоқтатылуынан, объектіні пайдалануға шығару, жобалық қуаттылықты толығымен игеру болады.

       Жобамен жұмыс істеу мезгілінің басталуы мен аяқталуы құжатты түрде негізделу керек.

       Жобаның басталу кезінен өтімділік кезеңге  дейінгі уақыт аралығы инвестициялық  цикл деп аталады.

       Инвестициялық циклды 3 топқа бөлуге болады. Оның әркайсысының өз мақсаттары мен міндеттері бар:

• нвестицияға дейінгі- бастапқы зерттеулерден инвестициялық жобаны қабылдау шешіміне дейін, яғни соңғы зерттеулерге дейін
• ивестиция кезеңі- келісім- шарт жасау кезеңі
• өндірістік- кәсіпорынның немесе объектінің шаруашылық қарекет ету кезеңі.

       Инвестициялауға дейінгі және инвестициялау кезіндегі этаптар инвестициялық жобалау облысына кіреді. Ал өндірістік кезең арнайы жүргізуші кезеңдер ( өндірістік мекеме және еңбек күші, болжау, қаржыландыру, талдау т.б) облысына кіреді.

       Жобаның алғашкы кезінде күтпеген жағдайларды  ескеруге болады. Ол үшін ең экономикалық жолдарды табу, жобаның өтімділігін бағалау, оның бизнес - жоспарын құру. Бірақ, уакытында тоқтау деген принципке сүйене жүру керек, яғни жұмыстың басында тиімсіз жобадан бас тартқан жөн.

       Екінші  инвестициялық кезенде жоба мыналарды енгізеді:

• жобалық кәсіпорынды таңдау;
• жобалық сызуларды және модельді объектілерді дайындау;
• жобалық және құрлыстық жұмыстын алдын – ала жоспары;
• деталдық жоспарлау және спцификация;
• құрлыстық орындардын сызбасы.

       Осы кезеңде бас мердігер және субмердігер тағайындалады. Мердігерлер мен жабдықтаушылармен есеп айырысу үшін қыска мерзімді зайымдар аңыкталады.

       Инвестициялық кезеңде орындалған көп нұсқаулы есептер нақты жобаны, оның техникасын және жабдықтарды анықтауға мүмкіндік  береді. Осы кезеңде қабылданатын шешімдер техникалық деңгейін, құрлымын құрлыстық өндірістік жобаны жүзеге асыру шығындары ғана емес, сонымен қатар пайдалану шығындарына да тәуелді.

       Жобалау үрдісін 2 кезеңге бөлуге болады: жоба алдындағы; нақты жобалау.

       Жобалау алдындағы кезең инвестиция салудың алғы шарттарын жасайды. Дәл осы кезеңде жобаның өміршеңділігі мен инвестициялық тартымдылығы қалана басталады. Жобалау алдындағы кезең зерттеулері нақты инвестициялық жобаның толық сипаттайды. Инвестициялық жобаның өмірлік циклін бұл кезеңде дәл анықтау мүмкіндігі қиынға соғады.

       Барлық  жалпы көрсеткіштер жиынның технкалық  және ұйымдастырушылық тиімділігін  сипаттайтын, келесі топтарды қарастыруға  болады:

• Еңбек өнімділігінің, еңбекақы қоры жоғарылауы;
• Материал қайтарымдылығының өсуі (материалдар шығынын азайту);
• Негізгі қор қайтарымдылығын көтеру;
• Айналым коэффициентінің артуы;
• Өнім көлемін жоғарылату;
• Өнімнің өзіндік құнының төмендеуі;
• Қаржылық тұрақтылық жағдайын көрсеткіштерін жоғарылату;

       Инвестициялық мүмкіншіліктерді қолданудың экономикалық тиімділігі барлық материалдық салаларға ортақ. Әдістік ұсыныстар іс-шараларының кешені ғылыми-техникалық прогресті үдетуге бағытталған.

       Жобалау үрдісіндесінде болашақ объектінің негізгі мәселелері шешіледі. Олар: өз белгілеуіне сәйкестілігі; прогресті пайдалану талаптары; қысқа мерзім ішінде аз ғана еңбек күшін, материалды және ақша қаражатты пайдалануда.

       Тәжірибеде  кәсіпорынның жобасын жасау, өндеу  кезінде мынандай бөлімдерді өзіне  енгізеді: түсіндірмелі хат, техника - экономикалық бөлім, бас жоспар, енбек күші, құрлыстық бөлім, өндірісті баскару жүйесі, сметалық құжаттар. 

       

2. Экономиканы мемлекеттік реттеудегі негізгі инвестициялық бағыттар

 

       Республиканың әлеуметтік – экономикалық дамуын басқарудың түпкілікті жаңа жүйесіне көшу осы процестің басты мәселелерін анықтауға себепші болады. Олардың бірі болып инвестициялық қамсыздандыру мәселесі табылады. Көшудің алғашқы кезеңінде заң шығаратын негіздер мен ұйымдық құрлымдарды құру, сондай - ақ, республиканың қаржылық ресурстарын пайдалану мен шетел инвестицияларын тарту жөніндегі өзіндік саясатты құру қажет болды.

       Мемлекеттік инвестицияларды басқару 4 жеке кезеңде  жүзеге асырылуы қажет:

1. Жоспарлау;
2. Бағдарламалау;
3. Бюджетті дайындау;

4. Орындау;

       Жоспарлау кезеңінде әлеуметтік – экономикалық дамудың орта мерзімді бағдарламасы мен оны макроэкономикалық деңгейде, сондай-ақ ,әрбір секторға қатысты алғанда да жүзеге асырудың стратегиясын құру мәселесі шешіледі. Бұл кзеңде инвестицияларды жүзеге асыру бойынша ұсыныстарды тандау мен алдын ала бағалауға басты назар аударылады. Бұл үшін салалық министрліктер жобаларды қаржылық- экономикалық бағалаудың жалпы қабылданған әдістемесі негізінде ұсынылатын жобалардың сипаттамасы мен бағалануы болуы қажет, жуықтағы бірнеше жылға арналған инвестициялар бойынша ұсыныстарды дайындауы керек.

       Бағдарламалау кезеңіндегі басты мақсат- жоспарда бекітілген мақсаттарды қызметтің  мемлекеттік бағдарламаларына өзгерту. Мемлекеттік инвестициялар бағдарламасына (МИБ) инвестициялар бойынша ұсыныстарды ұзарту бюджеттік процеске арналатын таңданудың сол бәсекелестік қағидаларына негізделуі қажет.

       Қаражат бөлу жөніндегі шешімдер мынандай факторларды  ескеруі қажет:

       - бюджет орындалатын , макроэкономикалық  жағдай;

       - инвестициялар бойынша ұсыныстардың  нақты аспектілері , соның ішінде  экономикалық аспектілер.

       Егер  инвестициялық жобаларды жүзеге асыру бюджеттік мекемелерінің  міндеті болып табылса, инвестициялық  жобаларды қауіпке жиі қойса, әсіресе қаражатты артық жұмсауда, мәселелерден аулақ болу үшін сақтықтың  қосымша шараларын қабылдау қажет.

       Қазақстанға ең алдымен, мемлекеттік инвестицияларды  тиісті инстиутуционалдық жүйесін  құру мен жоғарыда аталған функциялардың (жоспарлау, бағдарламалау, бюджетті дайындау және оны орындау) ұйымдық пен  тиімді орындалуын қамтамасыз ету қажет.

       Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау келесілерден тұрады:

       - инвестициялық қызметті қамтамасыз  етудің заң шығарушы кепілдері;

       - жеңілдіктер мен артықшылықтар  жүйесін белгілеу;

       - ҚР-ның мүддесін инвесторлар алдында көрсетуге өкілетті, бірыңғай мемлекеттік органның болуы.

       Мемлекеттік тікелей қолдаудың ортақ мақсатына  жету үшін міндеттердің бірқатарын шешу қажет:

       - жаңа технологияларды және ноу - хау енгізу,

       - жоғары сапалы тауарлар мен  қызмет көрсетуге ішкі нарықтың  қанығуы;

       - отандық тауар өндірушілерді  мемлекеттік қолдау мен ынталандыру;

       - экспортқа бейімделген және импортты  алмастырушы өндірістерді жетілдіру;

       - менеджмент пен маркетигтің қазіргі әдістерін енгізу және жаңа жұмыс орындарын құру;

       - жергілікті кадрларды үздіксіз  оқытудың, олардың мамандық деңгейін  жоғарлатудың жүйесін енгізу;

       - өндірісті күшейтуді қамтамасыз ету, қоршаған табиғи ортаны жақсарту.

       Басқару процесі үшін инвестициялық жобаларды  жүзеге асыруды ынталандырудың шаралар  жүйесі басты мәнге ие.  

       2 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық жобаларды басқару жүйесін талдау  

       2.1 Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызметті басқару ерекшелігі 

       Инвестицияларды дұрыс басқара білу кәсіпорынның экономикалық тиімділігіне, қаржылық тұрақтылығына, оның өз бизнес саласындағы  өміршеңдігіне айтарлықтай әсер ететіні сөзсіз. Сондықтан да, инвестициялық қызметті басқару кәсіпорындағы қаржы менеджментінің маңызды да жауапты міндеттерінің бірі болып табылады.

       Инвестицияларды басқарудың құрамына келесілер кіреді: