Бейбітшілік үшін әріптестік» аясындағы НАТО және Қазақстан қарым-қатынастары

Қазақстан Республиксы Білім  және ғылым министрлігі

Т.Рысқұлов атындағы Қазақ  экономикалық университеті

Экономика және басқару факультеті

Әлемдік экономика және халықаралық  қатынастар кафедрасы

 

 

 

 

ҒЫЛЫМИ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Бейбітшілік үшін әріптестік» аясындағы НАТО және Қазақстан қарым-қатынастары

 

 

 

 

 

Ғылыми жетекші: аға оқытушы 

Хайрулдаева А.М

 

Орындаған: «Халықаралық қатынастар»

мамандығы, 2-курс студенті Сарикенова Ш.

 

 

 

 

 

 

 

АЛМАТЫ, 2012

 

МАЗҰНЫ

Кіріспе......................................................................................................................3

1. Солтүстік атлантикалық келісім ұйымы , НА́ТО-ның “Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасы”

   1.1“Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасының” қалыптасу   тарихы.................................................................................................................5

        1.2“Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасының” мақсаттары және    мазмұны.................................................................................................................7

    2.    НАТО  және Қазақстан қарым-қатынастары

        2.1   Әріптестік аясы.....................................................................................14

       2.2    Қазақстан мен НАТО әріптестігінің  маңызды оқиғалары...............18

Қорытынды............................................................................................................20

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі......................................................................21

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі таңда әлемнің көптеген елдерінде демократия орнатылып, бейбітшілік пен ынтымақтастық жолында әрбір ел қыруар істер мен шаралар атқарып жатыр.Десек те,әлі күнге  дейін жер шарының түкпір-түкпірі қауіпсіз,тыныш деп айту қиынға соғады.Бұған бірнеше себептерді атап өте аламыз: бірқатар еуропа мемлекеттерінде дағдарыс орнап,бейбіт халық наразылық шерулерін ұйымдастырып,өзге елдерге қауіп төндіруде,яғни әлемде экономикалық ахуал,тұрақсыздық орнап отыр,екіншіден,дүние жүзіне таралып келе жатқан және барлық адамзат қауымын дүрліктіріп отырған мәселе-террористік,экстремистік ұйымдардың санынның артып,әсіресе жастар қатары олардың қармағына тез ілініп, діни, психологиялық тұрғыдан ақсап келе жатқандығымыз байқалады.Осындай жағдай орнаған кезеңде кез-келген мемлекет мұндай тығырықтан шығудың амалын ойластырып,бұл мәселені шешуге тырысады.

Біздің ойымызша, бұның бірден-бір және оңтайлы шешімі-әскери,экономикалық жағынан қуатты,әлемде үлкен ықпалы бар тұрақты ұйымға мүшелікке өту арқылы тыныштықты сақтап қалу. Мұндай ұйым-Солтүстікатлантикалық келісім ұйымы-НАТО десек еш қателеспеспіз.Яғни Қазақстан әріптес-мемлекет қатарынан мүше-мемлекет қатарына қосылып,өзінің бейбіт өмір сүруін,дамуын және тұрақтылығын сақтай алады.

Жұмыстың мақсаттары мен міндеттері: НАТО ұйымының қызметі мен функцияларын,көпжылдық еңбегі мен жетістіктерін саралау арқылы Қазақстан Республикасының НАТО әріптестігінің жарқын болашағын дәлелдеу. Бұл мақсаттарға жету үшін төмендегідей міндеттерді жүзеге асыру негізделді:

 

• Солтүстікатлантикалық ұйымның өткен тарихын баяндау және болашақтағы жоспарларына көз жүгірту;
• НАТО-ның әскери қызметін талдау арқылы оның экономикалық,қарусыздану,ядролық қарусыздану,экология,табиғат қорғау және апатттардан сақтану сияқты салалар бойынша үлесіне көз жеткізу.
• Қазақстан мен НАТО-ның әріптестігі үлкен жетістіктерге,әсіресе Қазақстан үшін,апаратындығын дәлелдеу;
• Өз елімнің азаматы және жанашыры ретінде мемлекетіміздің тыныштығы мен бейбіт өмір сүруіне кепіл болатын барлық факторларды атау,ал осы жұмысымда ол фактордың НАТО екендігін дәлелдеу.

Жұмыстың методологиялық негізі. Бұл тақырыпты зерттеп, жан-жақты ашып қөрсетуде тарихи талдау, салыстыру, жүйелеу әдістері пайдаланылды.                                                                                                            

Ғылыми жұмыстың құрылымы кіріспе, қорытынды бөлімдермен қатар екі тараудан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Солтүстік атлантикалық келісім ұйымы , НА́ТО-ның “Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасы”

 

1.1“Бейбітшілік  үшін әріптестік бағдарламасының”  қалыптасу   тарихы

Солтүстік атлантикалық келісім ұйымы , НА́ТО (ағыл. - North Atlantic Treaty Organization, NATO; фр. Organization du traité de l'Atlantique Nord, OTAN) - әскери-саяси одақ. 1949 жылы 4 сәуірде 12 мемлекет (АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Бельгия, Нидерланды, Люксембург, Канада, Италия, Португалия, Норвегия, Дания, Исландия) қол қойған Солтүстікатлантикалық келісімшарты негізінде құрылған .

Қазіргі таңда НАТО-ға 28 мемлекет мүше.Сонымен қатар 22 мемлекет “Бейбітшілік үшін серіктестік бағдарламасы” аясында серіктес болып табылады.

НАТО осы ұйымға кіруге ұмтылатын немесе осы ұйым саясатын қолдайтын бірқатар еуропалық мемлекеттермен “Бейбітшілік үшін ынтымақтастық ” деп аталатын келісімге қол қояды.

Бейбiтшiлiк үшiн  әрiптеcтiк бағдарламасы - [Partnership for Peace] - Кеңес Одағының ыдырауынан және Варшава келісімі ұйымы өз жүмысын тоқтатқаннан кейін әлемдік саясатта НАТО-ның рөлі өзгере бастады. АҚШ өзінің Еуропадағы әскери қатысуын жартысына дейін қысқартты. Бірқатар Шығыс Еуропа елдері НАТО- ға кіруге құлшыныс танытты. Оған жауап ретінде 1994 ж. НАТО "Бейбітшілік үшін әріптестік" бағдарламасын қабылдады, оның шеңберінде ұйым Еуропа мен Азиядағы 27 елмен әріптестік қарым-қатынас орнатып, әскери жаттығулар жүргізуде[2]. "Бейбітшілік үшін әріптестік" бағдарламасының шартына сәйкес, егер әріптес-елдерге шабуыл жасалып, қауіп төне қалған жағдайда әскери әрекеттерге НАТО-ның қатысуы міндетті емес. 1994 ж. 27 мамырда Қазақстан 19- шы мемлекет болып осы бағдарламаға қосылуға ниет білдіріп, қол қойды[3]. Бағдарлама аясында Қазақстан НАТО-мен әскери-техникалық саладағы әріптестіктерді жетілдіріп, қорғаныс құрылы мындағы, демократия жағдайындағы қарулы күштердің қызметін жетілдіруді, әскери стратегияны дамытуды және әсіресе, НАТО-ның колледждерінде әскери білім алу мен әскери мамандардың біліктілігін арттыруды көздейді.

“Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасы” 1994 жылы Солтүстікатлантикалық  кеңес әріптестігінің (САКӘ) даму шеңберінде құрылды,алайда ол бастапқыда көпжақты саяси диалог негізінде құрылып,әрбір әріптес-мемлекетке НАТО-мен жеке әріптестік орнатуға мүмкіндік бермеген еді. “Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасы” бұл жағдайды өзгертті.САКӘ-мен салыстырғанда ол келесідей артықшылықтарға ие болды:

-барлық  мемлекеттер үшін,сонымен  қатар қосылмаған Еуропа елдері  үшін де ашық болды,ал САКӘ-де  тек бұрынғы Варшава Шартты  Ұйымындағы мемлекеттер үшін  ашық еді;

-тек қана сұхбатқа  ғана емес,шынайы әріптестікке  мақсатталған;

-НАТО-ның кеңеюінің белгісі  іспеттес болды.

Алайда Солтүстікатлантикалық  кеңес әріптестігі сияқты “Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасы” өте  тығыз мақсаттарды алдына қойғандықтан, өз құрамындағы мемлекеттерге толық қауіпсіздікті қамтамасыз ете алмады.Альянстың көзқарасы бойынша, “Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасы” әрбір әріптестің барлық НАТО мүшелеріне   жүктелетін міндеттерді атқаруының мүмкіндіктерін  анықтаушы құрал болуы және ол осы мүмкіншіліктері сынаққа түсетін өзінше бір полигон іспеттес болуы тиіс.

1997 жылы Евроатлантикалық  әріптестік кеңесі(ЕАӘК) құрылып,ол САКӘ-нің жалғасы ретінде танылды[4.15].

2002 жылдың қараша айындағы  Прагадағы кездесулерде НАТО  мен әріптес-мемлекеттер арасындағы  әріптестікті тереңдетуге бағытталған  іс-әрекеттер жоспарлары қабылданды.

“Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасы” қабылданған уақыттан бері бұл бағдарламаның құрамы өзгеріп  отырды.Кейбір мемлекеттер НАТО-ға кіріп,әріптес-мемлекет категориясынан мүше-мемлекет категориясына өтіп,толықтай мүше-мемлекеттер қатарына қосылды.Осындай мемлекеттер ретінде Албанияны,Венгрияны,Словенияны,Болгарияны атауымызға болады.

 

1.2“Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасының” мақсаттары және мазмұны

 

“Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасының” басты мақсаттары болып табылады:

• әскери жоспарлаудың айқындылығына қол жеткізу және мемлекеттің қорғаныс бюджетін қалыптастыру;
• әскери күштерге демократиялық бақылауды енгізу;
• халықаралық операциялардың өткізілуін қамтамасыз ету;
• БҰҰ-ның эгидасымен және ЕҚЫҰ-ның санкцияларымен жүзеге асырылатын қажетті көмек беру операцияларына күш пен қаражатты жеткілікті деңгейге жеткізу;
• әріптес-мемлекеттерге бейбтшіл, құтқару, гуманитарлық операцияларына қатысу үшін қажет білім және біліктілік деңгейін арттыру.Ол үшін бағдарламаға НАТО-мен әскери әріптестікті дамыту бөлімдері қосылды,оның астарында біріккен жоспарлауды жүзеге асыру және жеке құрам мен оқытуды жүзеге асыруды дайындау жатыр;
• Еуропа көлеміндегі әскери және саяси әріптестікті кеңейту және активизациялау,тұрақтылықты арттыру,әлемге төнген қауіпті бәсеңдету,Солтүстікатлантикалық альянстың демократиялық принциптеріне сәйкес әріптестік пен қарым-қатынасты нығайту.

   “Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасының” ресми негізі Рамалық құжат болып табылады,онда әрбір әріптес-мемлекетке қатысты нақты нұсқаулар айтылады.Осы құжатқа сәйкес,әрбір әріптес-мемлекет өзіне маңызды міндеттемелерді алады:

• демократиялық қоғамды сақтау;
• халықаралық құқық принциптерін бұзбау,БҰҰ-ның Жарғысынан,Адам құқықтары декларациясынан,Хельсинкидегі қорытынды акт пен қарусыздану және қарулануды бақылау туралы халықаралық келісімдерден шығатын міндеттерді орындау;
• басқа мемлекеттерге қарсы күш қолдану мен қорқытудан аулақ болу; мемлекеттердің нақты белгіленген шекараларын бұзбау;
• дау-дамайларды бейбіт жолмен шешу[2].

“Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасы” аясында әріптес-мемлекеттер  НАТО-мен үш деңгейде әріптестікті жүзеге асырады.

Бірінші деңгей. Жеке әріптестік бағдарламасы(ЖӘБ) IPP –( individual partnership programme ).

ЖӘБ  “Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасы” шеңберінде жүзеге асатын НАТО-мен әріптестіктің бірінші кезеңі болып табылады.

ЖӘБ өз құрамына кең көлемді  іс-әрекеттер жиынтығын қосады, ол бойынша әріптес-мемлекет НАТО-мен қарым-қатынас орнатуға тырысады. Жыл сайын ЖӘБ шеңберінде 1500-ге жуық іс-шаралар өткізіледі. Басты назар НАТО-мен өткізілетін моневрларда әріптес-мемлекеттердің әскерилерінің қатысуына бөлінеді.

Әріптес-мемлекеттер өз қалауы бойынша іс-қимылдар жиынтығын таңдайды және оны НАТО басшылығына хабарлайды. Альянс өз кезегінде ұсыныстарды  зерттеп, жобалардың іске асырылуын қабылдайды. Іс-қимылдар жиынтығын қаржыландыру мәселесі көп жағдайда әріптес-мемлекеттерге жүктеледі. ЖӘБ, БӘБ-ның әске асырушы механизмі бола тұра, тренингтер мен білім беруді жүргізуге кең көлемді мүмкіндіктер бар. Әріптес-мемлекеттердің әскерилері аталған бағдарлама аясында Обераммергау, Любляне, Будапештте және Анкарада орналасқан білім орталықтарында әскери білім негіздерін үйренеді.

Екінші деңгей.  Үрдістерді жоспарлау және анализдеу бағдарламасы (ҮЖАБ). ҮЖАБ  БӘБ   шеңберіндегі әріптестіктің екінші деңгейі болып саналады. Осылайша, ҮЖАБ  БӘБ  аясындағы әріптестіктің нақты мақсаттарын одан әрі күшейтуді көздейді.

ҮЖАБ НАТО-ның көп ұлтты  операцияларында, білім беру саласына қатысуға ниеті бар әріптес-мемлекеттің қорғаныс сферасын және әскери күштерін бағалайды. Мақсаты – НАТО-ның стандарттарына сай баға мен күшке сәйкес болуы, көп ұлтты оқу, жаттығу және бейбітшіл операцияларына қатысуға дайындығын тексеру. ҮЖАБ шеңберіндегі іс-қимылдар жиынтығының басты бағыты: өзара іс-әрекеттерді, жаңа әскери оқытуды, бейбітшіл операцияларды жоспарлау. Сапа жағынан бағалайтын болсақ, ҮЖАБ шеңберіндегі әріптестік БӘБ-ға қарағанда жоғары.

Үшінші деңгей. Жеке әріптестік бойынша іс-әрекеттер жоспары (ЖӘІӘЖ). ЖӘІӘЖ «Бейбітшілік үшін әріптестік бағдарламасының» үшінші деңгейі болып саналады. ЖӘІӘЖ 2002 жылдың қараша айында НАТО-ның Париждегі саммитінде әріптес-мемлекеттер үшін ашық деп жарияланды. ЖӘІӘЖ әріптес-мемлекеттің НАТО-дағы қорғаныс секторының интеграциялануына қатысты нақты іс-шараларды көрсетеді. Жоспар, сонымен қатар, НАТО-дағы әріптес-мемлекеттердің мүше-мемлекеттерге көмек бере алатын сфераларын орнатады, олардың оқу және жаттығу мүмкіндіктерін жоғарылатуды анықтайды.

                          БӘБ-на кім қатысады