Несиелік тәекелдік

Қаражатты қарызға алу  қабілеті қарыз алушының несиеге  өтініш беруге, несиелік келісім шартқа қол қоюға немесе келіссөздер  жүргізуге құқының болуын, яғни кәсіпорынның немесе фирманың өкілдерінде белгілі  бір өкілеттіктерінің болуын білдіреді. 
Қарыз алушының несиелік қабілетінің ең негізгі критерийлерінің бірі - оның қарыз өтеу үшін ағымдағы қызметінің жүргізілуі барысында қаражат табу қабілеті болып табылады.

Қарыз алушының капиталы оның несиелік қабілктінің біршама маңызды  критерийі болып саналады. Оны  бағалауда мынадай екі шарттың маңызы зор. 
1. оның жеткіліктілігі, яғни Орталық банктің тарапынан жарғылыұ қордың еі төменгі мөлшеріне қойылатын талабы және қаржы левераж коэффиценті негізінде талданады. 
2. несиеленетін операциялврға меншікті капиталды жұмсау дәрежесі, яғни ол банкпен қарыз алушының арасында тәуекелдің бөлінуін куәландырады. Қаншалықты меншікті капитал жұмсалымы көбірек болса ,соғырлым қарыз алушының несиелік тәуекелдігіне ықпал ететін ыакторларды қадағалап отыруға мүмкіндік туады.

Несиелік қамтамасыз етілуі -қарыз алушының актифиерінің құны және несиелік келісімшартқа көрсетіліетін  қарызды өтеуде екінші қосымша көздердің  болуы. Мұндағы қосымша көздер қосымша  көздер қарыз алушының басына қаржылық қиындықтар туу барысында, олардың  банк алдындағы міндеттемелерін  уақытылы орындауға кепілдік береді, кепілдемпеші мен сақтандырушының  тұрақты болуы, қарыз алушының ақшалай  қаражаттарын жеткіліксіздігі жағдайында аса маңызды. 
Несиелік операциялар жасалатын жағдайларға елдегі, аймақтағы, салалардағы ағымдық немесе бролжанған экономикалық жағдай, сая си факторларжатады. Бұл жағдай банктің сыртқы тәуекел дәрежесән саңықтайды.

Соңғы критерий -бақылау., бұл  мынандай сұрақтарды ескерелді: қарыз  алушының қызмет етуі және несиелік шарттардың жүзеге асырылуы үшін заңды және нормативтік  негіз бар ма? Заңдардағы кутілетін  өзгерісттер қарыз алушының қызметінің нәтижесіне қалай әсер етеді? Несиелік өтінішке көрсетілген қарыз алушы  және несие туралы мәліметтер, банктің  несиелік саясаты туралы құжаттар белгіленген  банктің станлдартына, сол сияқты несиелердің сапалылын бақылап  отыратын банктік қадағалау ұйымдарының  стандартына қаншалықты сәйкес келеді?  
Аталып өткен банк клиентінің несиелік қаблетін бағалау критерийін несиелік қаблеттті бағалау тәсілдерін мазмұнын аңықтайды. Ондай тәсілдер қатарына жататындаир: 
-іскерлік тәуекелді бағалау; 
-менеджментті бағалау; 
-қарыз алушының қаржылық тұрақтылығын бағалау; 
-қаржылық коэфициентттерді бағалау; 
-қарыз алушы туралы ақпараттар жинақтау; 
-орналасқан жеріне бару арқылы қарыз алушының жұмысын қадағалап отыру.  
Отандық банктік тәжірибиеде қарыз алушының несиелік қаблетін бағалаудағы басты реформа оның қаржылық жағдайы көрсеткіш ретінде қызмет ете отырып , меншікті және заемдық қаражатттарды орналастыру және пайдалану құрылымдарымен, сондай-ақ пайданы алу,бөлу. және тиімді пайдалануымен сипатталады.

Заңды тұлғаның несиелік қабілетін  бағалау      

Әлемдік және отандық банктік тәжірибеде, қарыз алушының несиелік қабілетінің  мынадай критерилерін бөліп қарайды:

1. Қарыз алушының мінездемесі;
2. Қаражатты қарызға алу қабілеті;
3. Ағымдағы қызметі барысында, қарызды өтеу үшін қажетті қаражатты табу қабілеті (қаржылық мүмкінділігі);
4. Қарыз алушының капиталы;
5. Несиенің қамтамасыз етілуі;
6. Бақылау (қарыз алушы қызметінің заңдылық негізі, банк стандарты мен қадағалау ұйымдарына ссуда сипатының дәл келуі).

Қарыз алушының мінездемесі деп – оның заңды тұлға ретіндегі беделі және менеджерлерінің беделі, қарызды  қайтарудағы жауапкершілігі және несие  мақсатының, банктің несиелік саясатына  сай келуі түсіндіріледі.

Қарыз алушының заңды тұлға  ретінде беделі, оның сол кездегі  ұзақ уақыт қызмет етуінен, экономикалық көрсеткіштерінің орташа салалық көрсеткіштерге сай келуінен, оның несиелік тарихынан, оның серіктестіктерінің (жабдықтаушылары, сатып алушылары, несие берушілері) іскерлік әлеміндегі беделінен тұрады. Менеджерлерінің беделі, олардың  кәсіби жарамдылығына (білімі, жұмыс  тәжірибесі), моральдық сапасына, жеке қаржылық жағдайына, оның басқаратын құрылымы мен банк арасындағы қарым-қатынастар нәтижесіне байланысты негізделеді.

Қаражатты қарызға алу қабілеті – қарыз  алушының несиеге өтініш беріге, несиелік келісім-шартқа қол қоюға немесе келіссөздер жүргізуге құқығының  болуын, сонымен қатар, кәсіпорынның немесе фирманың өкілдерінде белгілі  бір өкілеттіліктерінің болуын білдіреді.

Қарыз алушының несиелік қабілетінің ең негізгі  критерилерінің бірі – оның қарызды  өтеу үшін, ағымдағы қызметінің жүргізілуі барысында қаражыт табу қабілеті болып табылады. 

Қарыз алушының капиталы –  оның несиелік қабілетінің біршама  маңызды критерийі болып саналады. Оны бағалауда төмендегідей екі  шарттың маңызы зор:

1. Оның жеткіліктілігі, яғни Орталық банктің тарапынан, жарғылық қордың ең төменгі мөлшеріне қойылатын талабы және қаржы коэффициенті негізінде талданады;
2. Несиеленетін