Негізгі орлардың амортизациясы

                               

    7210           2420           50 000

    Кемімелі  – қалдық әдісі.

    Бұл әдіс бойынша негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу  алдымен құнды біркелкі есептен  шығару әдісімен жүргізіледі. Ол үшін негізгі құралдардың бастапқы құны онығ жұмыс істейтін мерзімінің, яғни пайдаланатын уақыт жылы санына бөлініп, әр есепті жылға тиісті амортизацияның пайызы анықталады. Бұл жерде бастапқы құнын 100% деп аламыз. Одан кейін табылған пайыз мөлшері (100% бөлінген пайдаланатын жылы) екі еселеніп, негізгі құралдардың бастапқы құнына емес, әр есепті жыл басындағы әлі амортизацияланбаған қалдық құнына, яғни баланстық құнына көбейтіледі.

    Осыған  дейінгі әдістерде мысалға алынған  станоктың амортизациялық аударымын осы әдіс бойынша есептейтін болсақ, төмендегідей көрсеткіштер табылады. Станоктың пайдалану мерзімі 5 (бес) жыл, сондықтан құнды біркелкі есептеп шығару әдісі бойынша жылдың амортизациялық аударым мөлшері 20% болады. Ал кемімелі-қалдық әдісі бойынша ол көрсеткіш екі еселеніп алынады, яғни 4% болады. Бұл белгіленген амортизациялық аударым мөлшерінің пайызы негізгі құралдардың әр есепті жылдың соңында қалған қалдық құнна көбейтіледі. Амортизациялық аударым сомасы тек негізгі құралдардың пайдалану мерзімінің ең соңғы жылында қалдық құнының сомасы қалатындай мөлшерде шектеліп,  өндіріс шығындарына қосылады. Ал басқа жылдарда өндіріс шығындарына қосылатын амортизациялық аударым сомаларына ешқандай шек қойылмайды. 

    Кемімелі-қалдық әдісі бойынша негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу кестесі

                               

    7210           2420           66 667

    Кестеде көрсетілгендей есеп беретін жылы екі еселеніп алынған амортизациялық аударым сомасының мөлшері әр уақытта өткен (алдыңғы) жылдың аяғындағы негізгі құралдардың қалдық құнының сомасына көбейтіліп табылады. Жинақталған тозу сомасы осылайша белгіленген пайыз арқылы табылған сомаға өсіп отырып, тек соңғы жылы ғана негізгі құралдардың қалдық құны сомасына тең болатындай, шектеліп алынады. Негізгі құралдардың құралдардың қалдық құнының мөлшері 2 000 000 теңге болғандықтан, бұл кестеде соңғы, яғни бесінші жылы амортизациялық аударым сомасы 59 200 теңгемен ғана шектелген.

    Амортизациялық  аударым негізгі құралдарды қайта  құру мен техникалық қайта жарақтау кезігде және ол толық тоқтап тұрған жағдайда, сондай-ақ толық амортизацияланған негізгі құралға есептелмейді.

    Халықаралық практикада баяу амортизациясы деп  аталатын әдіс бар, мысалға, күрделі пайыздық әдіс, бірақ оны тек қана арнайы жағдайда ғана пайдаланады. Бұл әдістің мәні мына жағдайдан тұрады: онда негізгі құралды пайдалануды бірінші жылында тозу сомасы аз мөлшерде есептен шығарылып, ал келесі жылдары ол біртіндеп арта бастайды. Амортизациялық әдіс өзгертудің нәтижесі ағымдағы және болашақтағы есеп беру кезеңдерінде көрініс табады.

          Мысал: «Каzжиһаз» ЖШС 2003 жылы желтоқсан айында құны 1 608 333 теңге тұратын сауда құрал-сайманын сатып алған. Оның болжаған жою құны 3760 теңге тұрған, ал пайдалану мерзімі 15 жыл.

          Кәсіпорын амортизациясын есептеу үшін кумулятивтік әдіс пайдаланған, ал 2006 жылдан бастап бірқалыпты әдіске көшкен.

          Есеп қағидасындағы  өзгерістің әсерін есептеу және оны  көрсету мынадай жолмен жасалынады: 
 
 
 

 

          Амортизацияны есептеу 2004 жылдың 1-ші қантарынан басталған.

          Амортизацияны есептеу  үшін кумулятивтік саны мынадай формула  бойынша есептелінеді:

                         15x(15+1)/2=120.

          Екі әдісті пайдалану  салдарынан 173830 теңгеге айырма пайда  болған, осы пайда болған айырма таратылмаған (бөлінбеген) табысқа жатқызылады.

      Мысалы:  объектінің қызмет мерзімі  5 жыл. Әшеінгі нормасы (бірінші әдістегі) 20% (100:5), сонда кемімелі қалдық әдісі 2 коэффициентті ескергенде 40% құрайды, қалдық құнға негізі болып саналады.  Бастапқы құн 10 000тг., жою құны 1000тг. Бұл жерде жылдағы амортизациясы болады:

    бастапқы құн                амортизация сомасы                          қалдық   құны

    (баланстық)

    1 жыл  10000                  4000= (40% х10000)                   6000= (10000 - 4000)

    2 жыл  10000                  2400= (40% х 6000)                   3600=   (6000 - 2400)

    3 жыл   10000                 1440=   (40% х 3600)                  2160= (3600 - 1440)

    4 жыл   10000                 864=   (40% х 2160)                    1296= ( 2160 -  864)

    5 жыл   10000                 296=   (1296 - 1000)                    1000= (1296 – 296 ) 

    Тозуды  есептегенде:

                                

    7420            2420      
 

    2.3 Амортизацияның синтетикалық есебі

         

    Негізгі құралдарға тозу сомасы есептелгенде бухгалтерлік есепшоттары бойыша жүргізілетін шаруашылық операциялар

 

    Шаруашылық  операциялар                     Д               К           Сома  

    Негізгі құраладарға тозу сома                
есептелді: 
1. Негізгі өндірістегі жабдықтарға               8010         2420         93 740 
2. Көмекші өндірістегі жабдықтарға            8030         2420         81 200           
3. Әкімшілік ғимаратына                               7210         2420         44 500

    Көмекші өндірістің жабдықтары

    есептен шығарылды                                  

    баланстық құнына                                   7410        2410        32 200  

    Жабдықтардың  тозу сомасы есептен    2420        2410        11 000

    шығарылды 
 

                                             Қорытынды

Қозғалмайтын  мүлік, гимарат және жабдықтар (негізгі  құралдар) -  дегеніміз – материалдық активтер,оларды ұйым өндірісте пайдалану немесе басқа тұлғаларға жалға беру немесе әкімшілік мақсаттар үшін  қолданады және бір жылдан астам мерзім пайдаланылады, осы пайдалану мерзімде өз құнын амортизация арқылы бірте бірте өндірілген өнімге ауыстырады.

        Негізгі құралдардың  есебінде  4 ең маңызды әрекеттері бар:

• негізгі құралдардың  алынған мерзімдегі тіркелген сомасы;
• негізгі құралдардың  пайдалану мерзімінде есептейтін тозу ставкасы;
• қабылдап алынғаннан кейін  негізгі құралдардың өзгеріп отырған құндары шоттарда қалай көрсетілетінділігі;
• негізгі құралдардың   шығарылынуындағы  тіркелуі.

Жылжымайтын мүлік, ғимараттар және жабдықтар бухгалтерлік есепте жеке инвентарлық объект ретінде көрсетіледі , мысалы ғимарат  бұл объектіге әрбір жеке тұрған  ұй кіреді, сол сияқты жабдықтарда , сондықтан есепке аларда кіріс құжатында (паспорт) объектіге жататын құрылғылар (қосалқы бөлшектер)жазылу керек.

Жылжымайтын мүлік, ғимараттар және жабдықтар (негізгі құралдар) ХҚЕС №16 «Жылжымайтын мүлік, ғимараттар және жабдықтар» сәйкес жіктеледі:

салалар бойынша;

бағыты  бойынша; (өндірістік,өн.емес)

пайдалану бағыты бойынша түрлер мен түр  топтарына; (жер,жабдықтар,ғимараттар..) 9 түр.

 иелігі  бойынша;(меншікті, жалға алынған,уақытша  пайдалануда)

пайдалану маңызы бойынша;(әрекетті, запастағы,әрекетсіз)

мүліктік  құрамы бойынша;(инвентарлық, инвентарсыз)

 салықтық  нысандар бойынша (топталған,  әр топқа өз шектелген норма  белгіленеді).

    Шаруашылықтың әр саласында, натуральдық-заттық белгі  бойынша,негізгі құралдар мынадай  түрлерге бөлінеді:ғимараттар; құрылыстар; беріліс құрылғылары;саймандар;өндірістік мүліктермен иеліктер;шаруашылық мүліктері;үлкен  жұмыс малы мен өсім малы; кітапхана қоры;жерді жақсартуға күрделі шығындар(ғимараттардан басқа);мұражай құндылықтарымен басқа объектілер;басқа да негізгі құралдар.

    Жылжымайтын мүлік, ғимараттар және жабдықтар (негізгі  құралдар) қозғалысы №16 ХҚЕС –на  сәйкес бағаланады: өзіндік құн (нақты) бойынша  немесе бастапқы құн - бұл негізгі құралдарды салу немесе сатып алу бойынша нақты жұмсалған шығынның құны,бұған төленген, өтелмеген салықтар мен алымдар,сондай-ақ активтерді мақсатқа сай пайдалану үшін жұмыстын күйіне келтіруге байланысты жеткізу,монтаждау,қондыру,іске қосу шығындары және кез келген өзге шығындар енгізіледі. Күрделі қаржы есебінен салынған (тұрғызылған) немесе сатып алынған негізгі құралдар үшін бастапқы құны мүлік құны болып табылады. Ол мыналардан тұрады: ғимараттар мен құрылыстар үшін объектілер салу(тұрғызу)жөніндегі құрылыс және монтаж жұмыстарының шығындары, жобалау-іздестіру жұмыстары, сондай-ақ объектілердің мүліктік құнына бекітілген тәртіпке енгізуге жататын басқа шығындар.

Негізгі құралдар пайдалану процесінде  бірте-бірте тозады.Тозу – негізгі құралдардың физикалық және моральдық сапасының жоюлуы және  осымен қоса құныныңда жоюлуы.

Физикалық тозу- ол сырт түрі өзгергені, ал моральдық  –ол қазіргі талаптарға сай еместігі (ғылыми және техникалық). Бухгалтерлік есеп принциптеріне сәйкес  негізгі құралдардың бастапқы құны пайдалану мерзімінде шектеулі норма есептелер бойынша амортизацияланады.Амортизация кәсіпорынның шығындарында есептеледі (есептелмейді өнім беретін малдарға, кітапхана қорларына, консервацияға салынған негізгі құралдарға).

Амортизация кәсіпорында ай басында бар негізгі  құралдарға есептеледі.Кіріске алынған  негізгі құралдар  келесі айдың  бірінен басталып есептеледі, ал шығысқа  шығарылған негізгі құралдар  келесі айдан бастап есептеуі  тоқтатылады.