Халықаралық экономиканың қалыптасуы және құрылымы

Мигранттардың заңды статусы бойынша, халықаралық  миграция ресми

және заңсыз болып бөлінеді.

Халықаралық еңбек бөлінісі жеке елдердің тауар өндіруге қалыптасқан  дұрыс жағдайларымен түсіндіріледі. Халықаралық еңбек бөлінісімен тауар айырбасын ынталандыратын төрт негізгі факторларды атап өтуге болады.

1. Әлеуметтік жағрапиялық факторлар – жағрапиялық орналасу, халықтың құрылымы саны, және де олардың шаруашылық тәжірибесі, білімі, әдет-ғұрпы бойынша жеке елдердің арасындағы айырмашылық.
2. Табиғи экономикалық факторлар – табиғи климаттық жағдайлар, жер шаруашылығы құралдары, табиғи кен байлықтары, су және басқа да ресурстармен қамтамасыз етілу жағынан жеке елдердің арасындағы айырмашылық.
3. Техникалық экономикалық факторлар – жеке елдердің экономикалық және ғылыми техникалық даму деңгейі әр түрлі болуымен анықталады.
4. Ғылыми техникалық процесс. Халықаралық еңбек бөлінісі өнімдердің тұрақты түрде жаңаруына, тауарлар ассортиментінің және олардың техникалық күрделілігінің шапшаң өсуіне әкеледі.

Халықаралық валюта несие қатынастары бөлу, айырбастау, тұтыну салаларына жатады. Өндіріс  салаларынан еркін және төлем  балансында көрініс тапқан, халықаралық  экономикалық қатынастардың барлық формаларының  аяқталғандығын білдіреді. Сонымен бір мезгілде олар салыстырмалы түрде дербес болып саналады, ұлттық экономика мен халықаралық экономикалық  қатынастардың бүкіл жүйесіне кері әсерін тигізеді.

Әлемдік валюта жүйесі, ұлттық экономиканың өзара  тәуелділігінің күшеюімен әлемдік шаруашылық байланыстарымен келісілген, ақша- экономикалық қатынастарының жиынтығын білдіреді. Халықаралық еңбек бөлінісі, тауарлы өндіріс пен әртүрлі елдер арасындағы  сыртқа сауда оның базасы болып саналады.

Әлемдік валюта жүйесінің құрамды элементтері:

• Халықаралық төлем құралдарының белгілі бір жиыны (ұлттық, шетелдік және ұжымдық халықаралық валюта);
• Валюта бағамы және валюта өлшемі (паритеті) мен еркін айналым жасаушылығын қоса алғандағы, валюта айырбастау тәртібі;
• Халықаралық айналымды валюта-төлем құралдарымен қамтамасыз етудің тетігі (механизмі);
• Халықаралық есеп айырысу формалары мен валюта және алтынның халықаралық нарығының  тәртібін ретке және жүйеге келтіру;
• Валюта қатынастарының тәртібін реттеуші, мемлекетаралық институттардың мәртебесі;
• Әлем шаруашылығының сыртқы экономикалық қызметімен байланысты халықаралық есеп айырысу мен несие операцияларын жүзеге асырушы халықаралық және ұлттық банк мекемелерінің жүйесі.

Әлемдік валюта жүйесіндегі барлық төлем мен  есеп айырысу операциялары, аталмыш ұлттық валюта ақша бірлігінің бағасы басқа ел валюталарының ақша бірлігінде көрінетін валюта бағамдарының  негізінде жасалады.

Алғашқы беттегі  валюта бағамы (курсы) алтын мен және оның құнымен, ұлттық валютаның алтын  құрамымен, валюталарды пайдалану арасындағы қарама-қайшылық тереңдей түседі. 60-шы жылдардың ортасында доллар стандарты, капиталистік әлемдегі Батыс Еуропа мен Жапонияның пайдасына өзгеруші күштер арақатынасының сәйкес келушілігін доғарды, әлем экономикасындағы тұрақсыздық империалистік шилініс  факторына айналды.

Бреттон-Вуд  жүйесіндегі құрылымдық дағдарыс 1971-1973 жылдары оның барлық қағидаларының  үзілуіне алып келді: доллардың алтынға  бөлшектенуі тоқтатылды, алтынның ресми  бағасы алынып тасталды, белгіленген  бағамдар  тәртібі еркін айналыстағы бағамдармен ауыстырылды.

Жаңа әлемдік  валюта жүйесі, алтынның демонитизациялануына  белгілеген және валюталардың алтын өлшемдерін жойған, алтындоллар стандартының күйреуі 1976 жылғы Ямай  келісімімен заңдастырылды. “Қарыз алудың арнайы құқығы” валюта жүйесі негізінде жарияланды. Әрбір ел, валюта бағамының тәртібін өздерінің қараулары бойынша таңдау құқығын алды. Валюта бағамдарының әртүрлі тәртіптеріндегі валюталар жүйесі қалыптасты. 1979 жылдан бастап әлемдік валюта жүйесі шеңберіндегі аймақтық деңгейде, өзінің есеп айырысу бірлігі – ЕВРО енгізілді. Толыққанды ұжымдық халықаралық валюта болып саналатын ЕВРО Еуропалық валюта жүйесі (ЕВЖ) қызметін жүргізеді. Доллардың өктемдігінен “Ортақ нарықты” қорғау, Еуропалық валюта жүйесінің (ЕВЖ) негізгі мақсаты болып саналады.

Қазіргі кезеңдегі  әлем шаруашылығы байланыстарының  қалыптасуы мен  әлемдік валюта жүйесінің құрылуы аяқталып біткен жоқ және тұрақты жетілдірілу үстінде.

Халыкаралық несие – несие капиталының халықаралық экономикалық қатынастар аясында қозғалу нысаны, мемлекеттер, халықаралық банктер, қаржы ұйымдары, жеке банктер мен фирмалар, басқа да заңды және жеке тұлғалар халықаралық ынтымақтастық барысында мерзімділік, қайтарылым және пайыз төлеу шартымен беретін несие. Несие санаты түрлерінің бірі болып таілатын Халыкаралық несие нарықтың басқа да экономикалық санаттарымен (пайда, баға, ақша, валюта, валюталық бағам,төлем теңгерімі) нe экономикалық заңдарымен байланысқан. Халыкаралық несие көздері кәсіпорындардың уақытша бос ақшалай капиталы, мемлекеттің және жеке сектордың ақшалай қорланымы, сондай-ақ банкілер бірқатар елдерден тартатын капиталдар.

Халықаралық капитал нарығы елдер арасындағы белсенді миграциясы халықаралық экономикалық қатынастардың маңызды формасы мен бөлігі болып табылады. Халықаралық капиталдар нарығы қазіргі заманда әлемдік экономиканың іс әрекетінде, халықаралық шаруашылық байланыстарын дамытуда анықтаушы элемент болып табылады.

Капиталдың  миграциясы – бұл белгілі бір ұлттың айналымында жүрген капитал бөлігін басқа елдің экономикасына тауар немесе ақша формасында енгізу процесі. Оның басты себебі: бір елде капитал мөлшерінің салыстырмалы түрде көр болуы, яғни оның шектен тыс көп жинақталуы. Капитал миграциясының түрлері көп:

1. жеке меншік және мемлекеттік капитал миграциясы;
2. ақша және тауар капитал миграциясы;
3. қысқа және ұзақ мерзімдегі миграциясы;
4. қарыз және кәсіпкерлік капитал миграциясы.

Қарыз капиталы сақтаудағы ақшадан, несиеден түсетін процент  көлемінде табыс әкеледі. Кәсіпкерлік капиталды шетке шығару – басқа елдердің территориясында өзінің өндірісін салу үшін қаржы жұмсау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Интеграция  – латын тілінен толық деген мағынан білдіреді. Экономикалық интеграция жеке елдердің ұлттық-шарауашылығы деңгейінде және де кәсіпорындар, фирмалар, корпорациялар, компаниялар арасында да жүреді. Соңғы уақытта әлемдік шаруашылықта күрделі өзгерістер байқалады. Олардың ішінде ең маңыздысы – ұлттық шаруашылықтың жақындасуы мен өзара тығыз байланысуы негізінде мемлекетаралық экономикалық бірлестіктердің құрылуы. Елдің мұндай жақындасуы мен бірлесуін экономикалық интеграция деп атайды.

Экономикалық  интеграция (экономикалық бірігу):

• түрлі елдердің ұлттық шаруашылықтары арасындағы ынтымақтастық және олардың толық (немесе ішінара) бірегейлендірілуі;
• осы елдер арасындағы саудада кедергілерді жою;
• бір үлкен (ортақ) нарық құру мақсатымен жекелеген елдердің әрқайсысының нарықтарын жақындату, экономикалық объектілердің жуықтасуы, өзара астасуы (бірлесуге Дейін).

Экономикалық  бірігу үдерісі түрлі деңгейлерде  жүргізіледі. Деңгейлес (компания бәсекелестің компаниясын өзінің бақылауына алады немесе өндірістік үдерістің бірдей сатысындағы бірдей салада істейтін компанияларды қосып алады) және сатылaс экономикалық бірігу (компанияның қызметі ақырғы өнімді өндірудің технологиялық тізбегіндегі екі не одан көп буынды қамтиды; ол өнімді өндіру мен еткізудің барлық сатысын: шикізатты өндіруден көтерме немесе бөлшек саудаға дейін қамтуы мүмкін) түрлеріне бөлінеді. Экономикалық бірігу халықаралық сипатта болады және ұлттық шаруашылықтарды бірыңғай халық шаруашылығына бірігуге дейін жақындастыруды көздейді. Экономикалық бірігу - шаруашылық өмірдің интернационалдануының жоғары нысаны. Оның негізін капитал мен өндірістің интернационалдануы құрайды, ол әуелі микродеңгейде (фирмалар Мең банкілер деңгейінде) болады, сонан соң макродеңгейге (мемлекеттер деңгейіне) шығады. Сонда экономикалық бірігу халықаралық келісімдермен және шарттармен ресімделеді. Экономикалық бірігу өзінің жогары көрінісінде институттық сипат алады, яғни тұрақты эрекет ететін халықаралық органдар нысанында болады. Халықаралық интеграциялық бірлестіктердің басты нысандары: еркін сауда аймағы, кеден одағы ортақ нарық, экономикалық және валюталық одақтар — экономикалық бірігудің жоғары нысаны. Қазіргі кезде әлемде экономикалық бірігудің жоғары сатысында Еуропа одағы (ЕО) тұр, ол ортақ нарық сатысынан өтті. Еркін сауда аймағына НАФТА (Солтүстік-американ еркін сауда қауымдастығы) үлгі бола алады. Ресей, Белоруссия, Қазақстан, Қырғызстан арасындағы Кеден одағы туралы келісім жасасылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тест

 

1. Халықаралық  экономикалық қатынастардың түрлері:

А) Халықаралық  сауда

В) Халықаралық  несие

С) Халықаралық  валюта

D ) Жұмыс күші миграциясы

Е) барлығы дұрыс

        2.  ХЭҚ-ның ең алғашқы және басты түрі болып табылады

А) Халықаралық  несие

В) Халықаралық  сауда

С) Жұмыс күші миграциясы

D) Халықаралық интеграция 

Е) Халықаралық 

        3.  Тауарды әкелуден (импорт) және шығарудан (экспорт) құралады:   

А) Еркін сауда

В) Сыртқы сауда

С) Халықаралық  капитал

D) Еңбек миграциясы

Е) Дұрыс жауабы жоқ

        4. Протекционизм – ол:

      А) жергілікті тауар өндірушілерді шетелдік бәсекелестерден қорғау саясаты

     В) басқа мемлекетпен салыстырғанда климаттық, жағрапиялық, техникалық жоғары деңгейде болуымен өндіріс шығындары кем болады

      С) ішкі нарықта шетел капиталы мен қызметтерді енгізуді қолдау.

      D) белгілі бір кезендік статистикалық есеп беру

      Е) бұл еңбекке жарамды халықтың қандай да бір қоғамның экономикалық қажеттілігіне айналған, еңбек күшін қажет ететін орындағы байланысты қозғалысы

           5. Амалсыз миграция ол:

А) жергілікті тауар өндірушілерді шетелдік бәсекелестерден қорғау саясаты

В) қабылдаушы елде бір жылдан кем уақытқа төлемді жұмыс табу үшін келген, уақытша немесе мигранттар болып табылады

С) экономикалық немесе себептерден болса да, ол эмиграция мен иммиграция елдеріне дамуына әсер ететін еңбек ресурстарының  қайта бөлінуіне әкеледі.

D) барлығы дұрыс

Е) дұрыс жауабы жоқ

            6. Шетелдік огблигация, акция мен  басқа да құнды қағаздарға  бағыттылған:

А) Портфельдік  инвестиция

В) Тікелей инвестиция

С) Несие

D) Сыртқы сауда

С) Халықаралық  сауда

            7. Ұлттық шаруашылықтың жақындасуы мен өзара тығыз байланысуы негізінде мемлекетаралық экономикалық бірлестіктердің құрылу:

А) Халықаралық  интеграция

В) Халықаралық  несие

С) Автаркия

D) Еңбек миграциясы

Е) Балрығы дұрыс

           8. Бұл белгілі бір ұлттың айналымында жүрген капитал бөлігін басқа елдің экономикасына тауар немесе ақша формасында енгізу процесі:

А) Халықаралық  капитал

В) Халықаралық  несие

С) Жұмыс күші миграциясы

D) Сыртқы сауда

Е) Барлығы дұрыс

            9. Қазақстан ХЕҚ-дың субьектісі  бола алама?

А) Ешқашан бола алмайды

В) Ия, арқашан  болған

С) КСРО құрамында  болған

D) Егемендікке қол жеткізгенен кейін

Е) әлі ХЭҚ-дың  субьестісі болған, жоқ

        10. Қазақстанның негізгі сыртқы  сауда партнері болып табылады:

А) Қырғыстан

В) Ресей

С) АҚШ

D) Ұлыбритания

Е) Франция