Ақша қаражаттары

              Жолдағы ақша аударымдарымен байланысатын шоттар корреспонденциялары:

1.      Ақша қаражатын енгізу сомасына (түсімді өткізу) Д – 411  К – 451,452.

2.      Жолдағы ақша қаражаттары (стып алушы дебиторлардың төлемі) Д – 411  К – 301,302,334.

3.      Пошта бөлімшесіне өткізілген түсім (есеп беретін тұлға арқылы) Д – 411  К – 333.

4.      Аванс түріндегі жолдағы ақша қаражаттары Д – 441,431  К – 411.

5.      Нақты есептелмеген сомаға Д – 441,431  К – 411.

411-шоты бойынша операциялардың есебі №3 журнал ордерде жүргізіледі.

              Мысал: жұма күні 29 шілдеде инкассатор кәсіпорынның кассасынан сомасы 142 900 тг түскен қаржыны қабылдап алды, бұл түсім есеп айырысу шотына тек дүйсенбі, тамыз күні қосылады.

              Өткізілген түсім шілдеде 451 шоттың кредиті бойынша және 411 шоттың дебеті бойынша, тамыз айында 441 шоттың дебеті бойынша және 411 шоттың кредиті бойынша өткізіледі.

Бір валютаны басқасына айырбастау нәтижесінде туындайтын табыстар мен шығыстарды бағам айырмасынан түскен шығыстар мен табыстардан ажырату керек және негізгі емес қызметтен түскен өзге де табыстар мен шығыстар ретінде көрсету қажет. Мұндай табыстар мен шығыстар бір күні бағамның екі түрін – шетелдік валюта бухгалтерлік есепте көрсетілетін валюта айырбастаудың нарықтық бағамы мен нақты мәміле бағамын, яғни осы сатып алынатын және сатылатын бағамды қолдану нәтижесінде тындайды.

              Мысал.

Ұйым 100 АҚШ долларын сатады. Сатқан күні валюта айырбастаудың нарықтық бағамы – 1 АҚШ долларын үшін 135 тг, мәміленің нақты бағамы 1 АҚШ доллары үшін 136 тг. №9 БЕС әдістемелік ұсынымдарында көрсетілген шоттар корреспонденциясынан басқа бухгалтерлер іс жүзінде басқаша шоттар корреспонденциясын пайдаланады. Ол:

                                                                                        Кесте 2.1 -1.

              ЖШС РФ компаниясымен тауар экспортына арналған контрактіні жасасты. Контракт бойынша жөнелтімнің бағасы мен жалпы сомасы АҚШ долларымен көрсетіледі. Экспорттың тауар үшін төлемі төлем күніндегі РФ орталық банкінің бағамы бйынша Ресей рублімен жүргізіледі. ҚҚС 0 ставка бойынша есептеледі. ЖШС тауарды тиеп жөнелтіп, шот-фактураны жөнелту күніндегі нарықтық бағам бойынша теңгемен қайта есептеп, АҚШ долларымен жазып береді, содан кейін теңгеден сомасын жөнелту күніндегі нарықтық бағам бойынша Ресей рубліне қайта есесптейді. Теңгедегі соманы Ресей рубліне қайта есептеу экспортталған тауар үшін валюталық шотқа Ресей рублімен түетін және түскен күнгі нарықтық бағам бойынша теңгеге қайта есептелінетін алдын ала төлемді жабуға қажет.22.07.2003ж. банк көшірмесі бойынша 668 321,07 RUR валюталық түсім түсті, төлем күні доллар бағамы 30,4891 RUR болды, демек 21 920  АҚШ доллары түсті. Қазақстан Республикасының АҚШ долларының 22.07.2003ж. нарықтық бағамы – 146,43 тг, RUR-4,82 тг. 25.07.2003ж. көшірме бойынша 606 938 RUR валюталық түсім түсті, төленген күнгі доллар бағамы 30,3469 RUR, демек 20 000 АҚШ доллары түсті, Қазақстан Республикасында АҚШ долларының 25.07.2003ж. нарықтық бағамы – 146,37 тг, RUR-4,82 тг.Экспортталған тауар үшін түсім 41 920 АҚШ доллары сомасында түсті. Валюталық түсімнің жалпы сомасы – 1275259,07 RUR, теғгеге қайта есептегенде 6146748,72 тг, содан кейін нарықтың бағам бойынша валюталық түсімнің АҚШ долларындағы сомасы 41836,16 АҚШ долларын құрады. 28.07.2003ж.41836,16 АҚШ доллары сомасына 63.872 тонна көлемді тауар жөнелтілді, 461,53 тг бағам бойынша теңгеге қайта есептегенде 6130252,52 тг, ал RUR-не қайта есептегенде 1266581,10 RUR құрайды.

              Бұны шоттар корреспонденциясына көрсерпек бұрын, Ресей рублінен АҚШ долларына ауыстырған кезде Ресей рублінен көрсетілген соманы бір Ресей рублінің теңгедегі бағамына көбейтіп, бір АҚШ долларының теңгедегі бағамына болу қажет. Контракт АҚШ долларымен жасалғандықтан, 301 және 661 шоттар бойынша сатып алушылармен өзара есеп айырысуларды контракт валютасы – АҚШ долларымен көрсеткен жөн.

                                                                                         Кесте 2.1-2.

              Кассада ақша белгілері мен басқа да құндылықтардың нақты бар болуын есептеу кезінде қолма-қол ақшалар, құнды құнды қағаздар және құжаттары есепке алынады.

              Кәсіпорын кассасында сақталатын құнды құнды қағаздар мен ақша құжаттарын түгелдеу оларды парақтап қайта есептеу жолымен жүргізіледі.

              Кәсіпорынның акциялар және облигациялар бланкілерінің және басқа да қатаң есеп беру бланкілерінің түрлері бойынша, қайсы бір бланкілердің бастапқы және соңғы көшірмелерін есепке ала отырып, сондай-ақ сақталу орны бойынща немесе жауапты тұлға бойынша жүргізіледі.

              Ақша қаражаттарының және құнды қағаздардың артық шыққан сомалары кіріске алынуға тиісті: бұл кезде 411,422,451,452, шоттары дебеттеледі де, 727 шот кредиттеледі.

              Кем шыққан ақша қаражаттары мен құнды қағаздар өтеуі үшін материалды жауапты тұлғаның есебіне шығарылады: 333 «Жұмысшылардың және басқа да тұлғалардың қарыздары» шоты дебеттеліп, 411,422,451,452 шоттары кредиттеледі.

2.2. Банктердегі арнаулы шоттардағы және валюталық шоттағы ақша қаражатының есебі.

              Бағам айырмашылығын есепке алу. Бағамдық айырма валюта бағамының немесе бағалы қағаз өзгерісі, сондай-ақ ұлттық валюта бағамының шетелдік валютаға қатысы бойынша мәміле жасалған кезден бастап, сауда-экономикалық операциялар бойынша төлем төлеу кезіндегі өзгерістерден пайда болады. Валютамен операция жасаумен субъектілерде осы валютаға қатысты теңгенің курсы өзгерген жағдайда бағам айырмашылығы 725 «Бағам айырмашылығынан түскен табыс» шотында немесе 844 «Бағам айырмашылығы бойынша шығыс» шотында есепке алынуы керек.

              Бағамдағы пайда көрініс берген кезде 431 «Ел ішіндегі валюталық есепшотындағы нақты ақша», 432 «Шетелдегі есепшотындағы нақты ақша» т.б. шоттары дебеттеледі де, 725 «Бағамдық айырмадан түскен табыс» шоты кредиттеледі.

              Бағамдағы шығын пайда болған кезде 844 «Бағамдық айырма бойынша шығыстар» шоты дебеттеледі де, 431,432 шоттары кредиттеледі.

              Өкілетті банкілерден шетел валютасын сатып алған кезде, келесідей шоттар корреспонденциясы құрастырылады.Кесте 2.2-1.

                                                                                  Кесте 2.2-1.