Қолма – қолсыз есеп айырысудың операцияларының классификациясы

    3. Төлеуші чекті тауар немесе  қызмет төлеміне жібереді.

    4. Жабдықтаушы өзінің банкіне төлемі  үшін, төлем құжаттарын және чектің  реестрлерін ұсынады.

    5. Жабдықтаушы банкінде жабдықтаушы шотына есепке қосу қорлары орындалады да, сатып алушы банкіне құжаттар ұсынылады.

    6. Төлеушінің банк шотынан сызады, банк төлеушінің бөлек шотын  депонирлейді. 

    Чекпен  есеп айырысу операциялары орындалғандары бойынша бухгалтерлік өткізбелер:  

 
 
 

    2.6. Аккредитивпен есеп  айырысу

    Құжаттылық  аккредитив дегеніміз – құжаттылық есеп айырысудың бір түрі. Ол кезде банк өзіне клиенттің арызы және нұсқаулары бойынша міндеттемелерді қабылдайды. Егер, банкте Қазақстан Республикасының Ұлттық банктің кепілдік операцияларын жасау лицензиясы болса, сол кезде банк аккредитивті ашуға құқылы. Аккредитивті ашу үшін, бұйрық беруші (клиент) өзінің эмитент – ол банктің бұйрық берушінің аккредитивті ашу туралы арызы бойынша аккредитивті ашады және сол аккредитивтің орындалу шарттары бойынша міндеттерін қабылдайды. Арыздың реквизиттері:

• бұйрық берушінің аталуымен мекен-жайы;
• бенефициар атауы, мекен-жайы, банктің реквизиттері;
• банк эмитент атауы;
• аккредитив түрі;
• аккредитив сомасы;
• аккредитив орындалуының шарттары және т.б.

    Аккредитивті  ашу туралы арыз 2 данада тапсырылады:

    1 данасы: Банкте аккредитивті ашу үшін қалады.

    2 данасы: Банкпен белгіленген мерзімде  клиентке қайтарылады.

    Банк  келіп түскен арыз негізінде аккредитивті бенефициар банкіне жіберу және ашу үшін ашады.Аккредитивте нөмірден, күннен және ашу орнынан басқа, оны ашу туралы арызының реквизиттері болуы тиіс. Аккредитивте шақырмалы және шақырусыз деп есептеледі.

    Шақырмалы аккредитив дегеніміз – ол аккредитив банк эмитенттің жабылуы және өзгертілуі алдын – ала бенефициарды ескертілмеуі мүмкін.

    Шақырусыз аккредитив дегеніміз – аккредитив банк эмитенттің рұқсатысыз өзгертіледі және жабылады.

    Аккредитивте  орындау әдісі көрсетілуі тиіс. Олар: көрсетілу төлемі, мерзімін ұзарту төлемі, аудармалы вексельдердің  акцептісі және негоциациясы*.

    Бенефициар келіссе, бұйрық беруші бірінші ұсынылған аккредитивтің шарттарына өзгертулерді қабылдауды немесе қабылдамауды бұйрық берушіге ескертуі тиіс. Аккредитивтер өтелген және өтелмеген болып бөлінеді.

    Өтелген аккредитив – аккредитив клиенттің  қаражатынан өтелуі жүзеге асырылады.

    Өтелмеген аккредитив – аккредитив банк есебінен есептеуге кепілді болуы.    

    Барлық  аккредитивтер мерзімі, күні аяқталғанына дейін қарастырылады және төлем  үшін көрсетілген құжаттардың орны, акцепті, негоциациялары. Төлем мерзімі, акцептің немесе негоциациясының ұсынылған құжаттардың мерзім күні аяқталғанша болып келеді. Яғни, құжаттың мерзімі аяқталғанға дейін ұсынылады.

    Аккредитив  толық немесе бөлек, бір немесе бірнеше тұлғалармен қолданылады. Мұндай аккредитив аудармалы немесе трансферабельді деп аталады. Аккредитив банк – эмитент белгілеген аудармалы болған жағдайда ғана аудармалы болып табылады.

    Аккредитивтік аударым жүргізілуі үшін бірінші  бенефициар банкке шақырусыз аударуды екінші бенефициарға банк аудару келісімімен босату туралы құқығын қалдырғанын қарайды. Егер, мұндай бекітулер бойынша аккредитивті аударуды банк аударуға банк келісім берсе, банк аудару барысында екінші бенефициар бірінші бенефициар көрсеткен түзулердің дұрыстағанын хабарлайды. Аккредитив екінші бенефициардың үшінші бенефициарға көрсеткен үлгі бойынша аударылмайды.

    Егер, төлем бенефициар пайдасына жүргізілсе, банк – эмитент аккредитивтің  төлем тапсырыс сомасын толтырады, оның орындалуы Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкінің заң актілерімен  сәйкес қарастырылып, орындалады.

    Ал, аккредитив төлемі шетел валютасымен орындалса, мемлекеттік валюта заңына сәйкес шығарылады.

                   

     Аккредитив формасымен есеп айырысу  схемасы:

    4 

    8

          3       2 10 9 7 5 

    1

    6    
 

    1. Жабдықтаушымен сатып алушы арасында аккредитивпен есеп айырысу формалары көрсетілген келісім шарт толтырылады.

    2. Сатып алушы өз банкінде аккредитивті  ашуға арызын ұсынады, онда  мерзімі, сомасы, жабдықтаушының  пайдаланатын шаттары көрсетіледі.

    3. Төлеушінің банкі төлеушіге аккредитив ашу туралы есеп айырысу шотынан шығару хатын ұсынады.

    4. Төлеушінің банкі аккредитив  ашу шарттарымен хабар жібереді.

    5. Жабдықтаушы банкі жабдықтаушыға  аккредитивтің шарттарын хабарлайды.

    6. Хабар алғаннан кейін, жабдықтаушы  аккредитив шарттары бойынша тауар жеткізуді жүзеге асырады.

    7. Жабдықтаушы тауарлар жеткізген  соң, төлем және басқа да  құжаттарын өзінің банкіне аккредитив  шотына төлемін жүргізеді.

    8. Қабылданған құжаттар негізінде  алушының банкі аккредитивті  орындайды.

    9. Жабдықтаушы банкіне жабдықтауын есепке қосу шотын есептеу шотынан шығару хаты ұсынылады. 

    10. Төлеушінің банкі сатып алушыға  ашық аккредитив шотынан шығару  хатын ұсынады. 

    Орындалған  операция бойынша бухгалтерлік өткізбелер: 

 
 

    Аккредитивпен есеп айырысу есебінде келесі өткізбелер: 

 
 

    2.7. Төлем карточкаларымен  есеп айырысу

    Банк  карточкаларымен пайдалану қатынастарында келесі негізгі субъектілер:   1) эмитент, 2) карточканы ұстаушы, 3) сауда мекемесі, 4) эквайрер, 5) төлем мекемесі, 6) есеп айырысу банкі.

    Төлем карточкалары – ақша қаражатына электрондық  терминал немесе басқа да қондырғылар  арқылы қол жеткізу, ондағы ақпараттар валютаны айырбастауға, қолма –  қол ақшаны жұмсауға мүмкіндік берді. Төлем карточкаларын алу арызы арқылы орындалады. (қосымша 8)

    Төлем карточкаларын, инкосациялау шығындарын қысқарту, бухгалтерлік жұмысын жеңілдету, Қазақстан әлемнің кез-келген нүктесінен тез автоматталған ақша аударымын  жасау мақсатында пайдаланады. Төлем карточкалары: дебеттік, кредиттік және корпоративтік болып бөлінеді.

    Дебеттік карточкалар – қаржы шотындағы ақша сомасының шегінде оның ұстаушысына (иесіне) төлем жасауына мүмкіндік береді және оны ұстаушылар, өздерінің қарызын банк берген қаржы төлемінде төлей алады.

    Кредиттік карточкалар – кредиттік карточкалар  бойынша банк берген қарыз сомасының  шегінде, оның ұстаушылары төлем  жасай алады. Одан басқа кәсіпорын  іс-қағаздардың шығындарын төлеуге  офистік, үстеме шығындарына корпоративтік  төлем карточкаларын алуына болады.

    Корпоративті  карточкалар – бұл да төлем  карточкалары, оны ұстаушыға банк пен заңды тұлғалардың арасында жасалған келісім шарттың негізінде  беріледі.

    Бүгінде, әлемнің көптеген елдерінде ол қазіргі  шақтың қаржылық тегі (инструменті) ретінде 2 млрд. карточкалар қолданылып жүр. 30-жылдан асатам кезең ішінде Visa және Master Card халықаралық карточка жүйесі үлкен жетістіктерге жеткен. Сондықтан, оны 14 млн. кәсіпорын төлем карточкалары ретінде өздерінің күнделікті өмірінде пайдаланады. Олардың қатарына: супермаркеттер, авто компаниялар,  ресторандар, түнгі клубтар, дүкендер және т.б. жатады.

    Қазақстан Республикасының аймағанда Ұлттық банкінің лицензиясымен шығарылған төлем карточкалары пайдаланады. Төлем  карточкалары келесі көрсеткіштерден  тұрады:

• төлем карточкаларын берудің жағдайы;
• төлем карточкаларымен жасалатын төлем түрлері және оның жағдайы;
• төлем карточкаларымен әрекет ету мерзімі;
• талаптардың құқы мен міндеттері;
• тараптардың жауапкершілігі.