Ауыл шаруашылығы есебі

     -    Жер   қабатын   және   жол   құрылымы   мен   мелиоративтік жұмыстармен   шұғылданатын   машина   мен   тракторларды, олардың жабдықтарын   жөндейтін   маманданған   шеберханалар   мен   үлкен жөңдеу орталықтары.

     Жоғарыда  көрсетілген техникаларды олардың  тиісті жабдықтарын жөндейтін жүйелердің жұмыстарының барлығы тауар өндірушілердің құрал жабдықтарының тиімділігін арттырып, олардың алатын өнімдерінің мол және сапалы болуына бағытталған.

     Ауылшаруашылық  жұмыстар болмаған кезде техникаларды сақтау, машиналарды пайдалану ережесіне сәйкес жасалынады. Машиналарды сақтауды ұйымдастыру, оған бақылау жүргізуді аудандық аграрлық бірлестіктердің мамандарының көмегімен әрбір ұжымдар өздері басқарады. 

                     І.3. Агролизингтің дамуының әлемдік тәжірибесі.

            Лизинг — кәсіпкерлік, коммерциялық іс-әрекеттің, қызмет көрсету сферасындағы бизнестің жаңа формасы және әлемдік экономикада өте қарқынды дамуда. Көп жағдайда отандық әдебиетте Лизинг — деп машиналарды, жабдықтарды, транспорт құралдарын және өндірістік сипаттағы құрылыстарды арендалау немесе ұзақ мерзімге арендалауды түсінеді.

     Лизинг  мәселесімен айналысушы көптеген Ресей экономистері "Лизинг - аренда мен жабдықтарды арендалау төлем ақысын несиелеуді біріктіретін сала" деген пікірді ұстанады.

     Е.Кабатова, Е.Чекморева, В.Перов сияқты лизинг ұғымын кең мағынада түсіндірушілер пікірінше лизинг келісім шарт қатынастарының күрделі кешенін қамтиды және екі немесе одан да көп келісім шарт негізінде жүзеге асады. Ең алдымен сатып алу — сату және мүлікті жалға алу келісім шарт негізінде іске асады.

     Экономикалық  қатынастар жағынан алғанда лизингтер  қаржы операцияларының жаңа формасын капитал салымдарының тәсілімен іске асыру болып түсініледі: Егер лизингті белгілі бір мерзім шартымен мүлікті уақытша пайдалануға беру деп түсінсек, онда оны негізгі қордағы тауар несиесі деп есептеуге болады. Осы жағынан қарағанда лизинг дәстүрлі банк саудасына баламалы болатын машиналармен жабдықтарды несиелеудің бір формасына жатады. Кез-келген лизинг ісінде ең бастысы қаржы, атап айтқанда несие операциясы. Мүлік иесі пайдаланушыға, лизинг алушыға қаржы қызметін көрсетеді. Ол толық құнына мүлікті жеке меншігіне алады да, лизинг алушы мерзім сайын оның жарна төлеп, оның толық құнын өтейді.

     Лизинг  бүгінгі күні пайда болған жоқ. Венецияда XI ғасырдың өзінде лизингтік операцияларға ұқсас практикада әрекет етті: венециялық кәсіпкерлер сауда кемлерін иелеріне сол кездегі қымбат құрал-жабдықтарды арендаға берген. Қазіргі тарихта лизинг ұғымын алғаш пайдалану 1877 жылдан басталады.

     Алғашқы лизингтік компания АҚШ-тың Сан-Франциско (Калифорния штаты) қаласында құралған.

     Әлемдік экономикада лизингтің даму тарихы 2 кезеңге бөлуге болады:

     I кезең - алғашқы индустриялды еддерде қалыптасу кезеңі (1952-1970жж.);

     II  кезең -  "лизингтік бум",  оның қарқынды өсу кезеңі (1971- 1990жж.).

     Әлемдік лизингтік қызмет нарығының негізгі  бөлігі (шамамен 90%) "АҚШ — Батые Европа — Жапония" үшбұрышында шоғырланған.

     Ең  дамыған лизингтік қызмет нарығы АҚШ-та қалыптасты.

     50-жылдардың  соңында американдық лизингтік  компаниялар өздерінің назарларын  шетел нарықтарына аударды.

     Американдық лизингтік фирмалар ассоциациясының мәліметтері бойынша бұл елде лизингтік операциялардың динамикасы төмендегідей сипатталады: 

 

     Европада  лизингтік қызмет 60-жылдардың басында  жүйелі түрде жүзеге асырылады. Лизинг әртүрлі болып келеді, сондықтан көптеген европалық елдердің заңдарында оны белгілеу үшін әртүрлі терминдер қолданылады.

     Франция, Бельгия, Италия елдерінің заң актілерінде сәйкес мынадай терминология қолданылады: аренда, несие; аренданы қаржыландыру; қаржы арендасы бойынша операциялар. Европада лизингтік операциялар дың белсенді өсуіне көбінде азаматтық, эномикалық, саудалық қаржы және салық заңдары тұрғысынан олардың статусының белгісіздігі Кедергі болды.

     Экономикалық    өсудің     ынталандыру    мақсатында    лизингті

дамытуда  үлкен рольді мемлекеттік қаржы  органдары, сонымен қатар бірқатар халықаралық қаржы ұйымдары, оның ішінде дамушы елдер үшін   лизингті   дамытуда   арнайы   бағдарламасы   бар   Халықаралық  қаржы корпорациясы (ХКК) атқарады.

     Францияда лизингтің операциялардың белсенді дамуына 1966 жылы арнайы лизинг туралы заңның қабылдануы әсер етті. Оның негізгі мазмұны француз экономикасы үшін маңызды лизинг түрлерін бөлуге және сипаттауға келтірілген. Оларға мыналар жатады:

     •  Несиелік аренда (қаржы лизингтің бір түрі);

     •  Жай жеткізу (басқа сөзбен айтқанда,  оперативтік лизинг келісімі);

     •  Сатып алу операциясын жеткізу;

     •  Қозғалмайтын мүлік лизингі.

Француздық  лизинг практикасы ерекшеліктерінің бірі іс - әрекеттері энергия сақтау технологияларына, жаңа энергия көздері облысындағы өңдеулерге, пайдалы қазбалар қорын қалпына келтіруге жататын лизинг берушілерді қолдау болып табылады.

     Барлық  жоғарыда аталған лизингтік қызмет түрлерінің амортизациясы және салықты есептеумен байланысты жеңілдіктері бар.

     Ұлыбританияда өткен жүз жылдықтың 60-жылдарында лизингтік операциялар көбінесе американдық фирмалардың филиалдарымен  жүргізіледі және несиені алумен бәсекеге түсті.

     Ұлыбританияда 60 - 70 жылдар барысында лизинг кәсіпкерлік іс -әрекеттің қарқынды түрі болды.

     Ұлыбританияда лизингтік операциялардың негізгі  бөлігін қаржы құрайды.

     1996 жылы әлемде лизингтің көмегімен сомасы 380 млрд. АҚШ долларынан асатын жаңа құрал-жабдықтармен, машиналармен және механизмдермен келісімдер қаржыландырылды, ал бұл сома шамасы бойынша сол мерзімдегі тікелей шетел инвестицияларына тең келді.

     Батыс Еуропа елдерінде құрал-жабдық лизингі  абсолюттік шамада жылына 120 млрд.долл. болады. Жапонияда жылдық лизингтік келісім шарттар 50 млрд. АҚШ доллардан аса болады.

     Дамушы  елдерде лизинг көлемінің тез өсуі, әсіресе Индияда, Индонезияда, Малайзияда, Оңтүстік Кореяда байқалады.

     Халықаралық лизингтік операциялар даму алды. Олардың көлемі жылына 15 - 20 млрд. долл. болды, әлемдік машина және құрал-жабдық экспортының 3 пайызына сәйкес келеді. Шетелдік лизинг АҚШ-та. Жапонияда, Ұлыбританияда дамыды.

     Жалпы, экспорттық лизингтік операциялардың жалпы  инвестиция көлеміндегі үлесі 10-15 пайыз болды.

     Әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінде (АҚШ, Жапония, Германия, Франция) лизингтік тауарлық құрылымда құны бойынша үлкен үлесті ЭЕМ және кеңсе кұрал-жабдықтары – 30 – 40% (пайыз), жалпы мақсаттары өнеркәсіптік құрал-жабдықтар 15 – 30% (пайыз) құрайды.

     Дамушы  елдерде лизингтің тауарлық құрылымда  үлкен орынды өнеркәсіптік құрал - жабдықтар  және автокөлік құралдары алады.

     Лизингтік фирмалардың барлық санынан банктердің еншілес компаниялары және басқа  қаржы ұйымдары маңызды рол атқарады (АҚШ-тан басқа).

     Қазіргі кезде лизингпен айналысатын  банктердің және басқа мамандандырылған қаржы ұйымдардың ең көп несие ресурстары бар. Бұл компаниялардың ең ірі объектілерді (зауыттарды, самолеттерді, кемелерді) қаржыландыру мүмкіндіктері бар.

     Лизингпен құрал-жабдық шығаратын өнеркәсіптік компаниялар белсенді айналысуда. Ол үшін тек лизингпен айналысатын мамандандырылган филиалдар құрады. Мұндай типті лизингтік компаниялардың ролі әр елде бірдей емес. Мысалы, АҚШ - та лизингтік қызмет нарығының дамуына мұндай компаниялар біршама әсер етеді (әсіресе, ЭЕМ лизингінде).

     Келесі  фирмалар тобы - қаржылық және мамандандырылған лизингтік фирмалар.

     Қаржы фирмалары қаржы лизингімен айналысады және өзінің іс-әрекетін машина құрылысы өнімінің белгілі-бір номенклатурасымен шектемейді. Бұдан басқа, бұл фирмалар несие беруі, бағалы қағаздармен операцияларды жүргізуі лизинг тобына қатысуы мүмкін.

     Мамандандырылған лизингтік компаниялар құрал-жабдықтар лизингісінің белгілі-бір түрімен айналысады немесе белгілі бір клиенттер тобына қызмет көрсетеді. Бұл фирмалар көбінесе оперативтік     лизингпен     айналысады.     Бұдан     басқа     лизингпен  сақтандыру компаниялары, иивестициялық банктер және кез - келген мемлекеттік ұйымдар айналысады.

     Машина  және құрал-жабдық лизингімен айналысатын ұйымдардың дәл санын қай елде болса да белгілеу қиын.

     Халықаралық қаржы корпорациясының мәліметтері  бойынша жекелеген елдерде 80 - жылдардың ортасында тіркелген лизингтік компаниялардың саны: АҚШ-та - 802; Германияда — 685, қозғалмайтын мүлікті қосқанда; Францияда - 43; Ұлыбританияда — 63; Италияда -300. қозғалмайтын мүлікті қосқанда; Жапонияда — 195, Индияда — 200 бодды.

Лизингтік қызметті тұтынушылар көбінде шағын және орта фирмалар болып табылады.

     Лизингтің қалыптасуының бірінші кезеңі үшін лизингтік  операцияларды елдің ішінде кеңейту тән.  Қазіргі кезде лизинг  шартымен барлық машина және құрал-жабдықтар түрі алынады. Құрал - жабдық құнының мөлшеріне қатысты шектеу жоқ.

                   
 
 
 
 

                    II. Ауыл шаруашылығындағы есептің ерешелігі.

        2.1. Ауыл шаруашылығының бухгалтерлік есептің мақсаты және                                                                                                                                ерекшелігі.

   Ауыл  шаруашылығындағы ҚР-ның экономикаың  негізгі саласы болып саналады. Ауыл шаруашылыыың бухгалтерлік  есебін ұйымдастыру үшін 

мынадай ерекшліктер  білу керек:   

1. 1. Жер өзгермейтін және басты өндірісқұралы болып саналады. Жер- еңбек құралы ретінде пайдаланады. Сөйтіп ол өңеуді, суландыруды, тыңатқыштарын күтіп бптауды қажет етеі.
2. 2. Мал және өсімдік шаруашылығындағы тірі оргаизімдер ретінде өндіріс процесінде пайдалаған экономилық және биологиялық факторары бір-біріне байланысты анықталуы қажет.  

3. 1. Ауыл шаруашылық өндірісі кең көлемдегі алқапта аудандарда жүргізілген, мұнда негізінен үлкен көлемдегі арнайы техникалар пайдаланады.
4. 2. Ауыл шаруашылық өндірісінде өндірс уақыты мен жұмыс кезінің арасындаелулі өзгеріс болады. Кейінгі салаларда ндіріс процесі календалық жылдан асып кетеді. Сол себепті бухгалтерлік есепте күнтізбелік жылға сәйкес келмейін өндіріс цикылының шығындары ағымдағы жылдың шығындары, лдағы уақытташығындары болып бөлінеді.
5. 3. Ауыл шаруашылық әсіпорында өсірілетін шаруашылық малдары ретінде пайдаланатын өнім және жұмыс малдары ретінде пайдаланады.
6. 4. Ауыл шаруашылық өнімнің биологиялық ерекшелігі – бір өнімнен не малдың түрлерінен бір уақытта бірнеше өнім алуға мүмкіндік бар. Осыған баланысты бухгалтерлік есепте шоттары шектеу мен өнімнің түрлеріне байланысты өзіндік құны есептеу қажеттілігі туындайды.
7. 5. Негізгі жұмысты орындау барысында тұқымды себу, егінді жинау кезеңінде, әсіресе, ескеру қажет.
8. 6. Бухгалтерлік есептің ерекшелітерінің бірі болып алынған өнімнің көлемін тіркеу, яғни өнімнің көлемін тіркеу болып табылады.