Қаржылық есеп беру құрамы мен элементтері

   

                  

Осы баптардың барлығның сомасының өзгерісі түсіндірме жазбада ашылып көрсетілуі тиіс .

Стандарт төтенше жағдай деп аталып жүргендерге түсінік  береді . Бұл кәсіпорынның әдеттегі қызметінен ерекшеленетін оқиға  немесе операция .

Яғни олар жиі қайталанбайды немесе тұрақты болып отырмайды.Төтенше жағдайда кірістің немесе зиянның мәні мен сомасын түсіндірме жазуларды бөлек ашып көрсету керек .

Стандарт сондай –  ақ тоқтатылған операцияға анықтама береді . Бұны тоқтатылған операциялар  бойынша кәсіпорын филиалының сатылуымен немесе таратылуымен түсіндіруге болады .

Түсіндірме жазуда мыналар  ашылуға тиіс : тоқтатылған операцияның  мәні, тоқтатылған операцияның сомасы мен географиялық ауданы, операцияның  нақты тоқтатылған күні, операцияны тоқтатудың әдісі (сату немесе тарату және олардың себебі ), тоқтатылған операциядан алынған кіріс немесе зиян , өнімдерді сатудан немесе есепті кезеңдегі кәсіпорнның әдеттегі қызметінен алнған кіріс немесе зиян .

Стандарт бақылауды  өзгертудің әдістерін және олардың  кіріске немесе зиянға әсерін қарастырады .Есептік бағалаудағы өзгерістердің нәтижесі  таза кірісті немесе зиянд анқтаған кезде мыналарға қосылады :

* есепті кезеңге , егер  өзгеріс осы кезеңге ғана әсер  етсе ;

* өзгеріс болған есепті  кезеңге және келесі есепті  кезеңге , егер өзгеріс оларға да әсер етсе .

Кірістер мен зиянға әсер ететін есептік бағалаудағы  өзгерістердің        мәні мен көлемі де түсіндірме жазуларда  көрсетілуге тиіс .Сонымен қоса стандартта елеулі қателіктер мен олардың шаруашылық қызметіне әсері қарастыпылады . Елеулі қателік дегеніміз есепті кезеңде анықталған , маңыздылығы соншалық , тіпті бұрыңғы жылдардың қаржылық есептемелері жарамсыз деп санауға әкеп соқтыратын бұрынғы жылдардың қателіктері .

        

2.3 Қаржылық  есеп беруді жасау және ұсыну .

 

 Қаржылық есеп беруді жасамас бұрын оның деректерінің шынайылығын қамтамасыз ету үшін “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” Заңға , 24 “Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру” бухгалтерлік есептің стандартына сәйкес субъект мүлікті және міндеттемелерді түгендеуге міндетті .

Есептік кезкңдегі түгендеу санын , оның жүргізілетін күнін , оның әрбіреуін  тексеретін мүлік тізбесін субъект  белгілейді . Субъект түгендеуді жүргізу  міндетті мына жағдайларда қалып  қалады :

-  жылдық бухгалтерлік  есеп беруді жасау алдында  , алайда есептік жылдың қараша айынан бұрын бастамауы керек ;

-  субъект мүлікті жалға , сатуға , сатып алуға , сондай –  ақ шаруашылық жүргізуші субъектінің  қайта құрылуына тапсырғанда  ;

-  материалды – жауапты тұлға  ауысқанда (істі қабылдау –  тапсыру күні);

-  талан – тараж және қаскүнемдік  фактілерін белгілегенде сондай  – ақ құндылықтар бүлдірілгенде  – мұндай фактілерде дереу  түгендеу ;         

- төтенше жағдайдан  болатын өрт немесе стихиялық  (дүлей) апат кезінде, бұл апаттар  басылғаннан кейін түгендеуді  дереу қолға алу ;

- тарату (бөліністік) балансы жасалмастан  бұрын субъектіні таратуда (қайта  ұйымдастыруда) ;

- негізгі құралдарды және тауарлы  – материалдық қорларын қайта  бағалауда – субъектінің есептік  саясатымен белгіленген мерзімде  және Қазақстан Республикасы заңында қарастырылған басқа  жағдайлар .

Аяқталмаған құрылыстарды түгендеу барысында оның бар – жоқтығын және заттай көлемі тексеріледі , сонымен бірге оның құрамына құрал – сайман , құрастырылмай есептен шығарылған монтаж кіретінін немесе кірмейтінін анықтау ; құрылыс – монтаж жұмыстарының құрамында – жоспарсыз жұмыстың бар – жоғы анықталуы керек ; тоқтатылған және уақытша тоқтатылған құрылыс объектілерінің жағдайын анықтайды .

Аяқталмаған күрделі  жөндеулерді түгендеу нақты өндірістің заттай жұмысын , оның көлемін және құнын белгілеуді білдіреді .

Кассадағы ақша қаражатын кассадағы қолда бар ақшаны белгілеу жолымен және қатаң есеп берумен банктерді полистік ( сақтандыру куәлігі ) қайта есептеумен түгендейді .Түгендеу нәтижесін жеке “Қолда бар ақшаны түгендеу актісімен” рәсімдейді .

Кассадан түгендеу шаруашылық жүргізуші субъектінің басшылығымен әзірленген және бекітілген кассалық операцияларды жүргізу Ережесіне сәйкес жүзеге асырылады . Кассаны түгендеу , қатаң есеп барумен құжаттар және бланкілерді (әуе – және теміржол билеттері , жанар – жағай май ( бензин ) талондарын және т.б. ) түгендеу әдетте бас бухгалтер мен кассирдің қатысуымен кенеттен болады . Түгендеу кезінде қолда бар ақша полистік қайта есептеліп , кассада сақтаулы басқа да құндылықтар тексеріледі . Түгендеу басталғанша ( бірнеше касса ) оларға сүргі салынады , яғни мөрленеді . Кассир түгендеу сәтінде кассалық есеп беруді жасау керек және кассалық кітапша бойынша ақша қаражатының қалдығын шығаруы керек . Кассирден барлық кіріс және шығыс құжаттары есеп беруге кірді және кассада кірістелінбеген , есептен шығарылмаған сомма қалған жоқ , деген қолхат алынады . Ақша қайта есептелінгеннен кейін кассадағы ақша қаражатын түгендеу актісі жасалады . Түгендеу нәтижесі кассалық кітапша бойынша бухгалтерлік есеп деректерімен салыстырылады . Актіге анықталған жолсыздықтар туралы кассирдің түсініктемесі және түгендеу нәтижесі бойынша ары қарай шешім туралы субъект басшысының қарары жазылады .

Түгендеу барысында  мыналарды тексеру аса қажет : кассирмен толық материалдық  жауапкершілік туралы келісімшарт  бекітілді ме , касса талапқа сай  жарақталған ба , сейф кілттерінің дубликат ( көшірме нұсқасы ) қайда сақталады .

              

 Мысалы. Кассаны түгендеу барысында 150 тенге артық шықты . Мұндай жағдайда кассалық кіріс ордері жазылып , мына жазулар бойынша ресімделетін субъект қызметінің нәтижесіне кірістеледі ( жатқызылады ) :

451” Кассадағы  ұлттық валюта түріндегі қолма  - қол ақшалар” шот дебеті 

               727 “Негізгі емес қызметтен алынған  басқадай табыс” шот кредиті    150 теңге

                Егер кассаны түгендеу кезінде  5 000 тенге кем шықса , мұндай жағдайда :

                -  анықталған кем сомаға кассалық  шығыс ордері жазылады :

334 “Бүлінген  құндылық шығыны , кем шығу” шот  дебеті 

                451 “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі  қолма - қол ақшалар” 

шот кредиті                                                                                                              5 000 теңге    

                - кассирдің мойнына ақшы салу ;

333 “Материалдық  зиянның орнын толтыру бойынша  есеп айырысу” шот дебеті 

                334 “Бүлінген құндылық шығыны , кем шығу” шот кредиті                  5 000 теңге

                 - кассирмен кем шығуды жабу ( кассалық  кіріс ордері жазылады ) :

451 “Кассалық  ұлттық валюта түріндегі қолма  - қол ақшалар” шот дебеті 

                 333 “Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу” шот кредиті    5 000 теңге  .

               Тексеруге жататындар :

- есеп беруші  тұлғалармен есеп айрысу - Қазақстан Республикасы заңында белгіленген іс сапар және өкілдік шығындардың орнын толтыру нормасына , субъектінің кассалық операцияларды жүргізу Ережесіне сәйкес шаруашылық , өкілдік және іссапар шығындарына арналған ақшалай қаражатты беру негіздемесінің дұрыстығын тексереді .Ақшалай қаражатты беру және шығын кәсіпорындардағы   24 “ Шығын кәсіпкерлік субъектілердің есебі және есеп беруі”  Стандартына сәйкес тексеріледі ;

- кредиттерді алу және өтеу бойынша ба айырысу нкпен есеп– тексеру барысында ағымдық , корреспонденттік немесе жинақ шоттары мен оларға тіркелген қосымша ақтау құжаттарына қатысты банк жазулары салыстырылады .Ақшалай кредит сомасының есептелу мерзіміне және процент төлеміне ( кредиттік келісімшартпен анықталады) сәйкес көрсетіледі;

- сатып алушылар және тапсырыс берушілермен , жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу – субъект таңдаған есептік саясатқа сәйкес тексереді . Мынаны есте ұстау керек : талап қою мерзімі 3 жылды құрайды ( Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 178 – бабы , Салық кодексінің 219 – бабы , 1 – тармағы , 1 – тармақшасы ) . Талап қою мерзімі келісімшарт негізінде қарызды кешіктіру ( қарызды төлеу мерзімін өткізіп алу ) сәтінен басталады . Талап қою мерзімі біткен (өтіп кеткен ) дебиторлық берешек субъект басшысының шешімі бойынша резерв есебінен есептен шығарылады (БЕС 5 “Табыс” және оған әдістемелік ұсыныс

болып табылатын “Күмәнді қарыздар бойынша пайда болған резерв” ) немесе резерв құрлмаған болса , онда шаруашылық қызметінің нәтижесіне жатқызылып , салық салғанда түзетуге кіреді ( Салық көдексінің 219 – бабы);

- еңбекақы бойынша субъектінің қызметкерге берешегі – комиссия істелінген және істелінбеген уақыт үшін есептелген соманы білдіреді ( Салық кодексінің 149 – бабы , 2 – тармағы)

- есептеудің дұрыстығы , мөлшерлеме көлемі және салық төлеу мерзімдері жинақтаушы зейнетақы үшін ұсталымдар , сондай -ақ бұлардың бухгалтерлік есеп шоттарында көрініс табуы ;

- алдағы кезең шығындары - құжат бойынша шотта көрініс табатын сома , сонымен бірге шығынға жатқызылатын сома белгіленеді ;

- жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу – жолдағы тауарлар сомасының бір бөлігі және фактурасы жоқ жеткізілім бойынша .

Инвестицияны  түгендеу құнды қағаздарға жұмсалған шығынды растайтын құжаттар , олардың дұрыс ресімделуі , құнды қағаз балансында ескерілген құнның нақтылығы ,уақтылығы және қағаз бойынша алынған табыстардың бухгалтерлік  есепте толық көрініс табуы тексеріледі .

Материалдық емес активтерді түгендеу олардың есепте дұрыс әрі уақтылы көрініс табуы , субъектінің оны пайдалану құқын растайтын ( патент , лицензия , тауарлық таңба және т.б.) құжаттардың қолда бар болуы тексеріледі .

Материалдық емес активтерді қабылдау – тапсыру Актілерінің  қолда бар болуы және уақтылы  жасалынуы , олардың бастапқы құны , амортизациялық аударымның анықталуы  мен есептелуі және басқа да аса  қажетті деректер көрсетіледі .

Қаржылық есеп беру – субъектілердің пайдалануына ұсынылатын қаржылық ақпараттардың сипаты және көлемі.Экономикалық шешім қабылдау барысында олар субъектілердің қаржылық есептеріне сүйенеді .

Қаржылық ақпараттарды пайдаланушылардың 2 негізгі топтары :

1. Ішкі

2. Сыртқы

Сыртқы пайдаланушылар 2 факторға бөлінеді :

1. Субъект қызметіне  тікелей қаржылық мүдесі бар  .

2. Субъект қызметіне  жанама қаржылық мүдесі бар  .

Тікелей қаржылық мүдесі бар пайдаланушылардың категориясына  жататындар :

1. Қазіргі және болуы  ықтимал инвесторлар .

2. Қазіргі және болуы  ықтимал кредиторлар.

3. Сатып алушылар .

Жанама қаржылық мүдесі бар пайдаланушылар категориясына  жататындар :

1. Салық органдары

2. Реттеуші органдар

3. Статистикалық органдар 

4. Аудиторлар , кеңесшілер , тұтынушылар тобы және т.б. .

 

1. Нығайтылған қаржылық есеп туралы түсінігі.

 

Бизнестің дамуындағы болашағы анағұрлым зор тенденцияның бірі бір компаниялардың акциялық пакетін  екіншілердің сатып алуы, еншілес  қоғамдар құру, бірлесе қызмет жасау  туралы келісім-шарттар жасау, компаниялардың басқаша жолдармен қосылуы мен бірігуі болып табылады. Компаниялар басшылары, иелері, инвесторлар және басқа да тұтынушылар шаруашылық субъектісі қалай жұмыс істеп жатқаннын бағалап, талдау үшін ерекше, дәлдеп айтқанда нығайтылған есеп жасау қажеттілігі туындайды.

Нығайтылған есеп дегеніміз  – бір-бірімен өзара байланысты, бірыңғай шаруашылық бірлестігі ретінде  қарастырылған ұйымдар тобының  қаржылық есебі. Ол осы топтың есеп беріліп отырған уақыт ішіндегі мүліктік және қаржылық жағдайын, сондай-ақ оның есепті кезең ішіндегі қызметтің қаржылық нәтижелерін сипаттайды. Мұндай есепті жасау тәртібін ҚР-ның бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық коиссиясының 1996 жылғы 14 қарашадағы қаулысымен бекітілген №13 «Нығайтылған есе және еншілес серіктестіктерге берілетін инвестиция есебі» СБУ ретке келтіреді.

 

3.2 Қаржылық  салымдарының есебі.

 

Қаржы салымына (қаржылық инвестиция) кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды тұлғалардың құнда  қағаздарын (акцияларды, облигацияларды және басқа да құнды қағаздарды сатып  алуға, депозитке салған тағы да басқа ) сатып алуға жұмсаған қаржылар жатқызылады.

Қаржы нарығының айрықша  бөлігі, ол – құнды қағаздар нарығы. Ал қаржылық инвестициямен осы құнды  қағаздар нарығы тікелей байланысты. Бүгінгі күні елімізде көптеген акционерлік  қоғамдар, сақтандыру компаниялары, иевестициялық және мемлекеттік емес зейнетақы қорлары, сонымен қатар басқа да кәсіпорындар мен ұйымдар тіркелген. Осы жоғарыда аталған кәсіпорындар мен ұйымдардың барлығы да еіміздегі құнды қағаздар нарығының потенциалды қатысушылары қатарына жатқызылады. Олардың кейбіреулері эмитент, яғни айналымға құнды қағаздар шығарушылар болып табылса, ал екіншілері инвестор ретінде қызмет атқарады. Кәсіпорындар мен ұйымдарға жаңа технология енгізу, өндірісті жаңғырту (модернизациялау) қайта құру (реконструкциялау) әрқашанда ірі капитал салымын керек етеді. Ал бұндай жұмысты атқару үшін өндірушілерде әр уақытта капитал бола бермейді. Сондықтан да кәсіпорындар мен ұйымдар қарыз капиталы нарығына несиелер мен заемдарының қаражаттарын, айналымға акциялары мен облигацияларын шығарса, онда елімізде бағалы қағаздар нарығы пайда болады.