Бағалы қағаздар нарығы

Назарға салымдардың бірдей емес екенін ала  отырып, кейбір серіктестіктер әріптестерге еңбекақы мен салынған капиталға  пайыздар тағайындайды. Олардың комбинациясы пайданы бөлуде есепке алынады. Пайыздар мен еңбекақы пайданы анықтаған  уақытқа дейін шығын ретінде  қарастырылмайды.

Ахметов пен Балтабаев салынған алғашқы  капиталынан 10 пайыз алуды шешті, сонымен қатар еңбекақы (Ахметов 700 000 тг және Балтабаев 600 000 тг). Қалған табыс немесе зиян тең бөлінуі керек. Жалпы пайда 1 400 000 тг құрады.

Еңбекақы  мен пайыздарды бөлгенен кейін пайданы  бөлуде теріс сома пайда болуы  мүмкін. Ол серіктестіктің келісім  шартында көрсетілген пропорцияға  сәйкес жабылуы керек. [13;94б]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

	Әріптестер		Бөлінетін пайда
	Ахметов	Балтабаев
Бөлінетін пайда                                                                                                     1 400 000 Еңбекақыны бөлу                                       700 000                  600 000              1 300 000 Еңбекақыны бөлуден кейінгі  пайда                                                                       100 000 Салынған капиталға пайызды  бөлу: Ахметов   (650 000 * 10%)                           65 000                 60 000                    125 000 Балтабаев (600 000 * 10%)                                              Пайыздар мен еңбек  ақыны бөлуден кейінгі пайда соммасы                                                                                           -25 000  Қалған соманы тең бөлу                              -12 500                     -12 500              25 000 Жиыны                                                          752 500                    647 500           1 400 000

 

Пайданы бөлу бойынша бухгалтерлік жазу:

Д 5410 Таза пайда ...............................................................................1 400 000

К 5020 Ахметовтың капиталы ..............................................................752 500

К 5020 Балтабаевтың капиталы ............................................................647 500

Серіктестікті тарату (қайта тіркелу).

Серіктестікті тарату оның бастапқы құрамында өзгерістер орын алғанда жүргізіледі. Жаңа әріптесті  қабылдау соңынан серіктестікті  таратуға әкеліп соғады, себебі ол жаңа ассоциация ұйымдастырады. Бұрынғы  серіктестікті тарату мен жаңасын  құру тек алдыңғы қатысушылардың келісімімен жүргізіледі. Тұлға  серіктестікке екі әдіспен қабылдануы мүмкін:

1. бір немесе бірнеше бұрынғы әріптестердің капиталының үлесін сатып алу жолымен;
2. серіктестіктің капиталына салым салу жолымен;

Әріптестің  капиталының үлесін сатып алу. Әріптес  Ахметов өзінің үлесіндегі 700 000 теңгені 1 000 000 теңгеге Рахимбековқа сатпақшы болды. Балтабаев бұған келісті. Бухгалтерлік жазу келесідей болады:

31 тамыз 

Д 5020 Ахметовтың капиталы ..........................................................700 000

К 5020 Рахимбековтың  капиталы......................................................700 000 

Серіктестікке капитал салу. Әріптестер Ахметов  пен Балтабаев Рахимбековты егер ол 750 000 тг салса ғана қабылдамақ.

31 тамыз 

Д 1010, 1040 Ақша қаражаттары ................................................750 000

К 5020 Рахимбековтың  капиталы...............................................750 000

Алдыңғы әріптестерге сыйақы.  Кейде, бұрынғы  әріптестер жаңа әріптесті қабылдай отыра оның үлесін анықтап одан сыйақы алуы мүмкін. Жаңа әріптес  1 000 000  тг салуды қалайды, ал оның капиталдағы үлесі 800 000 тг құрайды. 200 000 тг артықшылық алдыңғы әріптестерге сыйақы болады. Егер сыйақыны бөлу тәртібі келісім шартта қарастырылмаса, онда сыйақы пайда мен зиян сияқты бөлінеді.

Ахметов пен Балтабаев серіктестікте  бірнеше жыл жұмыс істеді және келесі капиталды иеленді.

Әріптес                          Капитал(тг)                         Үлес

Ахметов                         1 600 000                               55%

Балтабаев                      1 400 000                                45%

Жиыны                          3 000 000                                100%

Рахимбеков  осы серіктестікке қосылғысы  келеді және 1 желтоксанда 1 000 000 тг әріптестер капиталының бестен бір бөлігін салуды ұсынады.

Алғашқы әріптестерге сыйақы есебі:

5020 Алғашқы  әріптестердің капиталдары ...................................3 000 000

5010 Рахимбековтың  салымы .........................................................1 000 000

5020 Жаңа  серіптестіктің капиталы ...............................................4 000 000

 

Алдыңғы әріптестерге сыйақылар:

5010 Рахимбековтың  салымы...................................................................1000 000

Минус:Рахимбековтың  капиталының үлесі( 4 000 000*1/5).800 000..200 000

 

Сыйақыны  бөлу:

Ахметов (200 000*55%)...................................................................110 000

Балтабаев (200 000*45%)...................................................90 000...200 000

Серіктестікке Рахимбековтың  1 000 000 салымы тіркелгенде келесі жазу жазылады:

1 желтоқсан

Д 1010, 1040 Ақша қаражаттары.....................................................1 000 000

К 5020 Ахметовтың капиталы............................................................110 000

К 5020 Балтабаевтың капиталы............................................................90 000

К 5020 Рахимбековтың капиталы.......................................................800

 

               

 

 

 

 

 

 

 

2.Тарау. АКЦИОНЕРЛІК КАПИТАЛ ЕСЕБІ

 

2.1 Акционерлік  қоғамдағы жарғылық капитал есебі

 

Қазақстан Республикасы Азаматтық  Кодексі және «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңға сәйкес, жарғылық капиталы салымдардың белгіленген тең акцияларының белгілі бір санына  (үлестің номиналдық құнына сәйкес) бөлінген серіктестік акционерлік қоғам болып танылады.[1;210б]

Қоғам мүшелері (акционерлер) оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді, оларға жататын акциялар шегінде оның қызметімен байланысты шығындар тәуекелін көтереді. Акционерлік қоғам ашық және жабық болуы мүмкін.

Ашық акционерлік қоғам  акционерлері басқа мүшелерінің  келісімінсіз оларға жататын акцияларды иеліктен айыруға құқығы бар.

Жабық акционерлік қоғам  акциялары оның құрылтайшылары арасында ғана немесе күні бұрын анықталып қойылған тұлғалар шеңбері арасында ғана таралады. [1;210б]

 

       Акцонерлік қоғамның меншікті капиталының құрамы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Акционерлік қоғамның меншікті капиталы.

 

Акционерлік қоғамның жарғылық капиталы шығарылған акциялардың белгіленген  құнының сомасына тең, бірақта заңмен белгіленген ең төменгі мөлшерден  аз болмауы тиіс.

Акционерлік қоғамды құру кезінде  оның бүкіл акциялары құрылтайшылар  арасында бөлінген болуы тиіс. Акцияларға ашық жазылуды жүргізуге жарғылық капиталды  толық төлегенге дейін рұқсат етілмейді.

Жарғылық капиталды көбейту  акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша:

• акциялардың нақтылы құнын өсіру;
• қосымша акциялар (қосымша эмиссия) шығару жолымен жүзеге асырылуы мүмкін.

Акционерлік қоғамның жарғылық капиталын азайту акционерлердің жалпы жиналысының шешімі негізінде:

• акциялардың нақтылы құнын төмен түсіру;
• олардың жалпы санын қысқарту мақсатымен акциялардың бір бөлігін сатып алу және қайтарып алу жолымен жүзеге асырылуы мүмкін.

Егер өзге (негізгі) шаруашылық серіктестігі оның жарғылық капиталына басым үлеспен қатысса немесе олардың арасында жасалған шартқа сәйкес немесе басқалай түрде осындай серіктестік қабылдайтын шешімдерді айқындау құқығына ие болса, мұндай шаруашылық серіктестік еншілес серіктестік деп танылады.

Тәуелді серіктестік - өзге (қатысушы, басым үлеспен қатысушы) заңды тұлға 20%-дан артық оның акциялар дауысына ие болатын серіктестік. Бір-бірінің жарғылық капиталына акционерлік қоғамдардың өзара қатысуы әрбір жарғылық капиталдың жиырма бес пайызынан артып кетпеуі тиіс.

Заңды тұлға өндірістік кооператив формасында ұйымдастырылуы мүмкін. Олардың жеке еңбекпен қатысуы және оның мүшелерінің мүліктік жарналарын (пайларын) біріктіруіне негізделген бірлескен кәсіпкерлік үшін мүшелік негізінде азаматтардың ерікті түрде бірігуі өндірістік кооператив болып танылады.

Өндірістік кооператив жарғысы заңды тұлға жарғысының жалпы ережелерінен өзге, кооператив мұшелерінің пайдалары туралы кооператив мүшелерінің құрамы мен пайлар салу тәртібі туралы және пайлар салу бойынша міндеттемелерді бұзғаны үшін олардың жауапкершілігі туралы; кооператив қызметіне оның мүшелерінің еңбекпен қатысу тәртібі туралы; кооператив пайдаларын бөлу мен шығындарын (зияндарын) өтеу тәртібі туралы; кооперативті басқару органдарының құрамы мен құзырлары туралы жағдайлардан тұруы тиіс.

Салынған пай кооператив мүшесінің үлесі болып саналады.

Кооператив пайдасы, егер кооператив жарғысында басқалай қаралмаған болса, олардың еңбектеріне сәйкес, кооператив мүшелері арасында бөлінеді.  

Мемлекеттік кәсіпорындарға:

• шаруашылық жүргізу құқығымен құрылған мемлекеттік кәсіпорындар;
• жедел басқару (қазынашылық кәсіпорындар) құқығымен құрылған мемлекеттік кәсіпорындар жатады.

Мемлекеттік кәсіпорынның мүлкі мемлекетке жатады, бөлінбейтін болып саналады және салымдар (үлес, пай) бойынша, оның ішінде кәсіпорын жұмыскерлері арасында бөлінбейді.

Мемлекеттік кәсіпорындар өкілетті мемлекеттік органның шешімі бойынша құрылады. Мемлекет мемлекеттік кәсіпорынның құрылтайшысы болып қатысады. Жарғылық капитал мемлекет бөлген мүлік есебінен қалыптасады.

Шаруашылық жүргізу құқығымен  құрылған мемлекеттік кәсіпорынның өзгешелікті сипаты болып мыналар саналады:

• өзіне жататын барлық мүлікке өзінің міндеттемелері бойынша жауап бере отырып, мемлекет міндеттемелері бойынша жауап бермейді
• құрылтайшының әрекетінен туындай отырып, оны банкрот деп жариялағаннан басқа жағдайларда, мемлекет бұл кәсіпорынның міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Егер кәсіпорынның кредиторлар талабын қанағаттандыру үшін қаржылары (құралдары) жеткіліксіз болғанда, кәсіпорын міндеттемелері бойынша мемлекет жауап береді.

Мемлекеттік қазынашылық кәсіпорындар, оның міндеттемелері бойынша құрылтайшылардың субсидарлы жауапкершілік көтеретіндігімен сипатталады.

Коммерциялық емес сипаттағы басқарушылық, әлеуметтік – мәдени және өзге де міндеттерді жүзеге асыру үшін меншік иесі құрған және сол қаржыландыратын ұйым, коммерциялық емес ұйым, яғни мекеме болып танылады.

Коммерциялық емес ұйымдар:

• қоғамдық бірлестіктер;
• қоғамдық қорлар;
• тұтыну кооперативтері;
• діни бірлестіктер;
• қауымдастықтар (одақтар) формасындағы заңды тұлғалардың бірлестіктері жатады.

Коммерциялық емес ұйымдарға мыналар тән емес болып саналады:

• мекеме құқығы, оған мүлікті бекітіп беру, олардың қызметін басқару және бақылау тәртібі олардың жарғысымен айқындалады;
• меншікті мүлік, жарғыда қаралған ерікті мүліктік немесе кіру және мүшелік жарналар есебінен, сондай-ақ ерікті қайырмалдықтар, демеушілік және т.б. қаражаттардан құрылады;
• оларды, саяси мақсат көздейтін шетелдік заңды тұлғалар мен азаматтардың, шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың қаржыландыруына рұқсат етілмейді.

 

 

 

 

 

2.2 Қайтарып алынған капитал есебі және резервтік капитал есебі