Деванттық мінез-құлықтағы балалармен жүргізілетін жұмыс әлеуметтік

Деванттық мінез-құлықтағы  балалармен жүргізілетін жұмыс әлеуметтік

Кіріспе

І Деванттық мінез-құлықтың қалыптасуын теориялық зерттеу.

1.1. Балалардағы деванттық  мінез-құлықтың түрлері. 

1.2.Балалардағы деванттық  мінез-құлықтың қалыптасуына әсер  ететін факторлар.

ІІ Бөлім.Әлеуметтік жұмыста  девантты мінез-құлықты балалармен жұмыс жүргізудің ерекшеліктері.

2.1.Балалардағы девантты  мінез-құлықпен жүргізілетін әлеуметтік  жұмыс.

2.2.Балалар тәрбиесін  алдын-алу жолдары(профилактика)

Қорытынды

 Кіріспе

 Еліміздің нарықтық қатынастар кезеңінде болашақта бүкіл әлемдік өркениет аренасында өз орны бар мемлекет деңгейінде дамуы халқымыздың ұлттық менталитетінің болмысына әсіресе жаңа жас ұрпақтың тәлім-тәрбиесіне тікелей байланысты.

 Дегенмен бүгінгі  таңда ұлттық болмысымызға кереғар,келеңсіз құбылыстардың балалар арасында кең етек алуы жас ұрпаққа қажетті заман талабына сай тәлім-тәрбие жүйесін жаңартуға, ұстаздардың сонымен қатар ата-аналардың алдына аса маңызды міндеттер қояды.Бұл міндетке халқымыздың ғасырлар бойғы ұрпақ өсірудегі ұлттық тәрбие дәстүрлер тәжірибесі негізінде адамгершілік қадір қасиеттері тағылымды, рухани дүниесі бай, мінез-құлық мәдениеті еліміздің болашағы үшін қызмет етуге дайын азаматты қалыптастыру арқылы жетуге болады.

 Бұл мәселеге байланысты ел басымыз Н.Назарбаев: “Жаңа жағдайға сай біздің бәрімізді алаңдататын мәселе-білімді,кәсіби даярлығы бар адам тәрбиелеу ғана емес, қоғамдық өмірдің барлық саласында ұлттық және дүниежүзілік құндылықтарды қабылдауға қабілетті рухани және әлеуметтік адамгершілік мүмкіндігі мол тұлғаны қалыптастыру болып табылады” деп атап көрсетті.

 Осыған байланысты  бұл күндері жалпы білім беретін  мектептердегі тәрбие ісінің  мазмұны Отандық және әлемдік  өркениетті елдердегі психология, педагогика және физиология ғылымдарының жетістіктерін пайдалана отырып жетілдірудің қажеттігі туындауда. Бұл бір жағынан, екінші жағынан, бүгінгі өскелең ұрпақтың бойындағы рухани құндылықтардың өнегелік нұсқаларын бір-біріне кіріктіре отырып игеруге бағыттай білу балалар тәрбиесінің мазмұнын, құрылысын және нысандарын одан ары жетілдірудің қажеттілігін туғызып отыр. Үшіншіден әрбір қоғамда болып тұратын формациялық өзгерістер өскелең ұрпақ тәрбиесінің мақсаты мен мазмұнын өзгертуді, тәрбиелік әдістемелік технологияларын жаңартып, толықтырып отыруды талап етеді. Бұл мәселенің шешімін табу, өсіп келе жатқан жеткіншек ұрпақты жан-жақты жетіліп, үйлесімді дамыған адамгершілік қадір-қасиеттері мол жеке тұлға етіп тәрбиелеуде берік тұғырлық негізін қалайды.

Қазіргі кезде елдегі әлеуметтік қайшылықтардың асқынуы кәмелетке толмаған балалардың арасында қылмыстық істерге баруына мүмкіндіктер туғызуда. Дөрекілік күйдегі бейресми жастар құрамдары саны өсуде, олардың өзгермелі теріс пиғылдары сана-сезімдері қаталдыққа, озбырлыққа, жеке басын ойлау бағдарламаларын мінездейді.

 Мектептер мен отбасы  жағдайларында кейбір балалардың  талап – тілектерімен келіспеу, ой- пікірлерімен санаспау, жеке  – дара ерекшеліктері мен бейім  қабілеттерін ескермеулеріне бұлар  тарапынан қарсылық туғызса, оларға  ұсынылған идеялар мен мұраттардың күйреуі, табиғи түрде шиеленіске апарады.

Рухани жағынан кейбір балалардың азуы және соның нәтижесінде  өзімшілдік қатынасқа мойын бұрып, оларды енжарлыққа, өзіне және басқаға  немқұрайлықпен қарауға, арақ-шарап, темекі, наша тарту және уытты сұйық заттарды иіскеу, қылмыстық істер жасауға дағдылана бастайды.Екіншіден, балаларға тән қасиет - өзіндік тәуелсіздік, дербестік, басқаға бағынышты болмау. Сол себептен, өзінің күш- қуатын, жеке басының мән – мағынасын түсінуге ұмтылыс жасайды. Оны ұғынуға мүмкіндіктерді мектептегі оқу – тәрбие мен еңбек процесіне қатыстарынан байқалады. Себебі, девиантты мінез – құлықты балалар типтік ерекшеліктеріне байланысты тіршілік қиыншылықтарына кезігіп, оны жеңіп шығуға ішкі жай – күйі жол таба алмай әлеуметтік – педагогикалық тұрғыдан қорғалынбайды.Содан девантты мінез – құлықты бала ешкімге керегім жоқ деген сезімге беріліп кінәны үлкендерге теліп айналасымен жанжалдасуға, ұрыс – төбелеске бейімделеді. Қажеттіліктің орнын толықтырудың жолы – бос уақытын мақсатсыз пайдалану, мектеп тәртібін ұстамау, заң нормаларын бұзу, қылмыстық істер жасау.

 Курстық жұмыстың  мақсаты: Әлеуметтік ауытқушылықтардың  алдын-алу, күресу және оның  болдырмау жолдарын қарастыру. 
Тақырыптың міндеті: Бала мүддесін қорғап, қалпына келтіру,құрбыларымен қарым-қатынас орнатуға көмектесу,жаңа ортаға бейімделу, баланы қолымен істегенін мойнымен көтеруге тәрбиелеу, жаман істер мен қылықтарға барудан өзін тыя білуге және сақтануға тәрбиелеу, өз білімін бағалап, қабілеттері мен бойындағы мүмкіндіктерін керекті істерге жұмсауға тәрбиелеу, өмірін жоспарлап, құнды мақсаттар қоюға, оларды жүзеге асыруға ұмтылуға баулу, қараусыз,көшеде қаңғып қалудан сақтау, әлеуметтік тәртіпті сақтауға және жауапкершілікке сезінуге үйрету болып табылады. 
Курстық жұмыстың құрылымы: Меннің курстық жұмысым кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І Деванттық мінез-құлықтың қалыптасуын теориялық зерттеу.

1.1Балалардағы деванттық  мінез-құлықтың түрлері.

 Әлеуметтанудағы девиантты  мінез-құлық тұжырымдамасын қалыптастырған француз әлеументтанушысы Эмиль Дюркгейм. Ол әлеуметтік девиацияны түсіндіру үшін аномия тұжырымдамасын ұсынды. «Аномия» термині француз тілінен аударғанда ұжымның, заңның болмауы.

Ал, Роберт Мертон мінез-құлық  ауытқушылығының себебін қоғамның мәдени мақсаттары мен оған жетудің әлеуметтік мақұлданған жолдарының арасындағы үйлеспеушілік деп түсіндіреді.

Девиация бірнеше түрден тұрады: девиантты, делинквентті және криминалды мінез-құлық. Девиантты мінез-құлық - әлеуметтік нормалар мен ережелерге сәйкес келмейтін мінез-құлықты айтады. Ол ауытқыған мінез-құлықтың бір түрі. Кейбір әдебиеттерде бұл типті «антидисциплиналық» деп те атайды.

Девиантты мінез-құлықтың көрсеткіштеріне: агрессия, демонстрация, оқудан, еңбектен бет бұру, үйден кету, алкоголизм, наркомания, қоғамға жат қылықтар, жыныстық жат мінез-құлық, суицид т.б. жатады.

Девиацияның екінші түрі - делинквентті мінез-құлық. Ол заң бұзушылықпен ерекшелінеді. Оның мынадай типтері  бар:

1. Агрессивті-зорлаушылық  мінез-құлық. Бұл жеке тұлғаға көрсетілетін дөрекілік, төбелес, күйдіріп-жандыру сияқты жағымсыз іс-әрекеттерде көрініс береді.

2. Ашкөздік мінез-құлық  (корыстное поведение): майда ұрлықтар, қорқытып-үркіту, автокөлік ұрлау  т.б. жалпы материалдық пайдакүнемдікке  байланысты жат мінез-құлық.

3. Наша сату және  тарату.

Криминалды мінез-құлық  заң бұзушылық болып табылады. Балалар сот үкімі арқылы жасаған  қылмысының ауырлығына байланысты жазаланады.

Девиацияның негативті  формалары әлеуметтік патология  болып табылады: алкоголизм, токсикомания, нашақорлық, жезөкшелік, суицид, заң бұзушылық және қылмыскерлік. Олар жалпы қоғамға, айналадағы адамдарға және ең бірінші өздеріне үлкен зиян келтіреді.

Девиацияны зерттеуші  көптеген ғалымдар девиантты мінез-құлықтың пайда болу факторларын түрліше түсіндіреді. Біріншілері оларды екі үлкен топқа ішкі және сыртқы факторлар деп бөлсе, екіншілері оларды бөлмей:

• жанұяда берекенің  болмауы;

• ата-ананың «ерекше» қамқарлығы;

• тәрбие берудегі кемшіліктер;

• өмірде кездесетін қиыншылықтар мен күйзелістерді жеңе алмау;

• өмірлік дағдының болмауы, айналысындағы адамдармен, құрбыларымен жарасымды қатынасқа түсе алмауы;

• сырттан келген қысымға  төтеп бере алмау, өз бетінше шешім  қабылдай алмау, сынаушылық ойды дамыта алмау;

• психоактивті заттарды жиі пайдалануы;

• агрессиялық жарнаманың ықпалды болуы;

• мектептерде психологиялық  көмек көрсету қызметінің нашар  дамуы;

• балалар мен жасөспірімдердің бос уақытының проблемалары,- деп көрсетседі.

1.2 Балалардағы деванттық  мінез - құлықтың қалыптасуына  әсер ететін факторлар.

Ғалымдар балаларда  деванттақ мінез - құлықтың даумына  әсер ететін негізгі бес факторды атап көрсетті.

Оларды жекеше қарастыратын болсақ:

1. Биологиялық факторлар  – баланың әлеуметтік бейімделуіне  кедергі жасайтын физиологиялық  және анатомиялық жағымсыз ерекшеліктер. Оларға мыналар жатады:

- ұрпақтан-ұрпаққа берілетін  немесе ананың жүкті болғанда  дұрыс тамақтанбауы, арақ-шарап,  нашақорлы заттарды пайдалануы, темекі тартуы, ананың физикалық,  психикалық т.б. сырқаттары себеп  болатын генетикалық факторлар: ақыл-ой дамуының бұзылуы, есту, көру кемшіліктері, жүйке жүйесінің зақымдауынан пайда болған денедегі кемшіліктер.

- психофизиологиялық  факторлар: психофизиологиялық күш,  дау-жанжал, келіспеушілік жағдайлар,  адам организмдеріне кері әсер  ететін, қоршаған ортаның химиялық құрамы, соматикалық, аллергиялық, токсикалық ауруларға душар ететін энергетикалық технологияның жаңа түрлері;

- физиологиялық факторлар:  сөйлеу дефекттері, адам бойындағы  соматикалық кемшіліктер.

Бұлардың бәрі адамның  қоршаған ортаға, жеке адамдарға деген жағымсыз қарым-қатынасын тудырады, ал балалар болса, өзіндік сезім мен танымдық деңгейіне байланысты, құрбы-құрдастары арасында, ұжымда еркін сезіне алмайды, қатынасы бұзылады.

2. Психологиялық факторлар.  Бұған баладағы психопатологиялар мен мінездегі кейбір қасиеттердің басым болуы т.б. жатады. Бұл ауытқушылықтар жүйелік-психикалық ауруларда, психопатияда, неврастенияда т.б. көрінеді. Акцентуациялық сипаттағы мінезді балалар өте ашушаң, дөрекі болады. Оларға міндетті түрде әлеуметтік-медициналық реабилитация, сонымен қоса, арнайы ұйымдастырылған тәрбиелік жұмыстар жүргізу керек.

Баланың әрбір даму сатысында, олардың психикалық қасиеттері, тұлғалық және мінездегі ерекшеліктері қалыптасып, дамып отырады. Бала даму барысында  әлеуметтік ортаға бейімделуі немесе керісінше бейімделмей, жатсынып кетуі мүмкін.

Егер, балаға ата-ананың жылуы, махаббаты, ықыласы жетіспесе, онда, ол ата-анасынан шеттеніп кетеді. Шеттену - невротикалық реакциялар, қоршаған ортамен қатынастың бұзылуы, сезімдік (эмоциалық) тепе-теңсіздік және суықтық, ашуланшақтық, психикалық аурулар және психологиялық патологиялар сияқты жағымсыз мінез-құлықтың пайда болуына жол ашады. Егер, балада адамгершілік құндылықтар қалыптаспаса, онда, ол пайдакүнемдік, қанағатсыздық, зорлаушылық, дөрекілік т.б. сияқты жағымсыз қасиеттерге бейім тұрады.

3. Әлеуметтік-педагогикалық  факторлар. Олар мектептік, отбасылық,  қоғамдық тәрбиедегі кемшіліктердің  нәтижесінде, баланың оқудағы  үлгермеушілігіне байланысты. Мұндай  балалар көбінесе мектепке дайындығы жоқ, үйге берілген оқу тапсырмаларына және бағаларға парықсыз қарайтындар. Бұның бәрі баланың оқудағы бейімсіздігін көрсетеді. Оқушының оқудағы бейімсіздігінің (дезадаптация) қалыптасуы мынадай сатылардан өтеді:

- оқудағы декомпенсация  – баланың жалпы мектепке деген қызығушылығы жоғары, бірақ бір немесе бірнеше пәнді оқуда қиыншылықтарға тап болуынан;

- мектептік бейімсіздік  (дезадаптация) – бала сабаққа  үлгермеуімен қатар, оның мінез-құлқы  өзгеріп, мұғалімдермен, сыныптастарымен  қарым-қатынасы бұзылып, сабақтан қалуы көбейеді немесе мектептен біртіндеп қол үзе бастайды;

- әлеуметтік бейімсіздік – баланың  оқуға, мектепке, ұжымға деген  қызығушылығы жойылады, асоциалдық  топтармен араласып, алкогольге, нашақорлыққа  қызыға бастайды;

- криминалдылық – кейбір отбасындағы әлеуметтік жағдайдың өте төмен болуы, балаларды да өз ортасындағы әлеуметтік теңсіздікке әкеледі, ал мектеп оқушысы, жасы жетпегендіктен жұмыс істей алмайды, содан барып олар қылмысты іс-әрекеттрмен айналыса бастайды.

Баланың психоәлеуметтік дамуындағы ауытқушылықтардың негізгі факторы - ата-ана. Баланың бойындағы асоциалды мінез-құлықты қалыптастыратын отбасы қатынасының бірнеше жағымсыз стилдері бар:

- дисгармонды стиль - бір жағынан  ата-ана баланың барлық тілектерін  орындайды, үлкен қамқорлық жасайды, екінші жағынан конфликті жағдайларға баланы итермелейді;

- тұрақсыз, конфликті стиль –  толық емес отбасындағы, ажырасу  кезіндегі, ата-ана мен балалар  бөлек тұрған жағдайдағы тәлім-тәрбиелік  кемшіліктерден туындайды;

- асоциалды стиль - ата-ананың арақ ішуі, нашақор заттарды пайдалануы, криминалды іс-әрекет, аморальді өмір сүру жағдайы, отбасылық қаттыгездік, зорлаушылық жатады.

Балаға көрсетілген қатыгездік қатынасқа жататындар: қинаушылық, физикалық, эмоционалды, жыныстық зорлық-зомбылық. Қатыгездік үйде, далада, мектепте, балалар үйлерінде, ауруханада көрсетілуі мүмкін. Мұндай іс-әрекетке душар болған балалар қалыпты түрде даму көрмей, қоршаған ортаға бейімделе алмай қалады. Соның әсерінен, бала өзін жаман, керексізбін деп сезінеді. Баланың қаттыгездікке жауап беру түрі баланың жасына, тұлғалық ерекшелігіне, әлеуметтік тәжірибесіне байланысты. Психикалық реакциялардан басқа (қорқыныш, үрей, ұйқының бұзылуы, тәбеттің болмауы т.б.) балалардың мінез-құлқы да өзгереді: агрессия жоғарылайды, төбелескіш, өзіне сенімсіз, ұялшақ, өзіне деген бағасы өте төмен болады. Зерттеулерге қарағанда, зорлық-зомбылықты көп көрген балалар өскенде зорлаушы рөлінде болуды қалайды.

4. Әлеуметтік-экономикалық факторлар.  Әлеуметтің теңсіздігі, қоғамның  кедей және бай болып бөлінуі, жұрттың кедейленуі, жұмыссыздық, инфляция, әлеуметтік кернеу, т.б.

5. Моралді-этикалық факторлар. Қазіргі  қоғамның адамгершілік қасиеттерінің  деңгейі төмен болуы, рухани  құндылықтардың бұзылуы.