Cтатисикалық жоспарды ұйымдастыру

 Әлеуметтік саясаттың негізгі  мақсаттары:

- Қоғамдық қатынасты үйлесімді  дамыту, халықтың әр түлі топтарының  мүдделері мен қажеттіліктерін  қоғамның мүддесімен келістіру,  қоғамдық саяси жүйені тұрақтандыру.

- Халықтың материалдық тұрмыс  жағдайын көтеруге жағдайлар жасау, қоғамдық өндіріске қатысу үшін экономикалық ынталандыру, әлеуметтік мүдделерді теңестіру.

- Халықты әлеуметтік қорғау  мен мемлекеттік кепілдік беретін  әлеуметтік экономикалық құқықты  қамтамассыз ету. Оның ішінде  халықтың табысы аз, тұрмыс жағдайлары төмен бөлігіне қолдау көрсету.

- Қоғамдағы еңбекпен қамтамасыз  етуге ықпал ету. 

- Қоғамдағы қылмыс деңгейін  төмендету. 

- Әлеуметтік салаларды (білім  беру, денсаулық сақтау, ғылым, мәдениет, тұрмыстық 

 үй т.б. ) дамыту.

- Еліміздің экологиялық қауіпсіздігін қамтамассыз ету.

 

 Әлеуметтік саясатты жүзеге  асырудағы мемлекеттің экономикалық  саясатының әдістері 

 Әлеуметтік саясатты жүзеге  асыру үшін мемлекеттік реттеу  әдістері қолданылады: 

- құқықтық реттеу – бұл барлық  деңгейде қабылданған құқықтық актілер мен нормативтік құжаттардағы міндеттердің орындалуы;

- қаржы- несиелік реттеу –  қаржы ағындарын реттеу құралдары,  яғни әлеуметтік саланы қаржыландыру  үшін мемлекеттік бюджетте арнайы  баптың қаралуы. Сондай-ақ бюджеттен  тыс әлеуметтік қорлар құру (зейнетақы, әлеуметтік сақтандыру, міндетті медициналық сақтандыру т.б.)

- жекешелендіру - әлеуметтік саладағы  кәсіпорындарды жеке меншікке  беру шектелген, өйткені мұндай  кәсіпорындардың шығындарын көпшілік  жағдайда мемлекет өтейді. Сондай-ақ әлеуметтік саясатта төмендегі маңызды ұғымдар қарастырылады.

 Әлеуметтік саясатты жүргізу  құралдарына мыналар жатады:

 Әлеуметтік кепілдік - мемлекеттің  азаматар алдындағы, азаматтардың  мемлекет алдындағы міндеттері  мен жауапкершілктерін заңды  түрде қамтамасыз ету.

 Әлеуметтік стандарттар - бұл  әлеуметтік қызмет көрсетудің  әр түрлі формалары мен көлемдерін  қалыптастыру. Бұл қаржы норматиытерін  белгілеу үшін қажет. Мемлекеттік  әлеуметтік стандарттар бірыңғай  негізде және жалпы әдістемелік  принциптерде жасалады.

 Минималды тұтыну бюджеті  тұрмысы төмен отбасыларына көмек  беру үшін, сондай-ақ зейнетақы  мен жалақының минималды деңгейін  белгілеу үшін қолданылады. 

 Өмір сүру минимумы - бұл минималды  табыс. Ол әлеуметтік саясаттың  маңызды құралы. Оның көмегімен халықтың өмір сүру деңгейі бағаланады, табыстар реттеледі және әлеуметтік төлемдер белгілегенде қолданады. Өмір сүру минимумы экономиканың белгілі деңгейінде адамның денсаулығын сақтау мен қызметке қабілетін қамтамассыз ету үшін қажет. Оның құрамына ғылыми негізделген азық-түлік, өндірістік тауарлар мен қызметтердің жиынтық құны және салықтар мен міндетті төлемдер кіреді. Минималды өмір сүру минимумын анықтау үшін тұтыну қаржыны қолданылады.

 Жалақының минималды көлемі  – квалификациясы төмен қарапайым еңбекке негзделген жалақының ең төменгі шегі. Оны басқа маман жұмысшылардың жалақысын белгілеу үшін қолданады.

 Зейнетақының минималды деңгейі  – нормативті актілер бойынша  белгіленетін зейнетақының ең  төменгі шегі. Ол минималды жалақы  мен өмір сүру минимумына негізделеді.

 Әлеуметтік-экономикалық саясаттың  негізгі бағыттары: 

1. Халықтың өмір сүру деңгейін  көтеру, яғни халықты материалдық  және рухани игіліктерімен қамтамассыз  ету. Ресейлік ғалымдар өмір  сүрудің 4 деңгейін атап көрсетеді: 

- молшылық - жан-жақты қамтамасыз етілген өмір, яғни өмір сүрудің жоғары деңгейі;.

- қалыпты өмір - адамның физикалық  және интелектуалды күшін қалпына  келтіру деңгейі; 

- кедейшілік – еңбекке қабілетін  сақтау мүмкіндігі;

- жоқшылық - бұл биологиялық критерий  бойынша өмір сүру.

 БҰҰ бойынша өмір сүру  деңгейінің көрсеткіштер жүйесі  құрылған. Оған мыналар кіреді: Өмірге  келу; Өмірден кету; Өмір сүрудің  санитарлық - гигиеналық жағдайы;  Азық-түлікті тұтыну; Тұрғын үй  жағдайы; Жұмысбастылық; Білім  деңгейі немесе сауаттылық; Мәдениеттілік деңгейі; Демалыс; Көлікпен қамтамасыз етілуі; Адам құқықтарының қорғалуы.

2. Мемлекеттің әлеуметтік саясатының  маңызды бағыты әлеуметтік қорғаудың  тиімді жүйесін қалыптастыру. Халықтың  кедейшілікке ұшыраған тобына, аурулар,  мүгедектер, қарттар, көп балалы отбасыларға мемлекет тарапынан әлеуметтік көмекті қажет ету жүйесін қалыптасыру. Бұл топтар мемлекеттен өмірге қажетті минималды игілктер мен қамтамассыз етілуі тиіс. Ол үшін түрлі мақсаттағы қорлар, арнайы көмектер, тегін мемлекеттік мектептер, тегін медициналық көмек көрсетілу түрлі жеңілдіктер алуға міндетті.

 Мемлекеттік әлеуметтік саясатта  міндетті түрде еңбек пен халықты  жұмыспен қамту бағытын қамтиды. 

 Мемлекеттік еңбек нарығы  тек құқықты мамандық таңдау  еркіндігіне кепілдік беруі тиіс. Ол үшін орта және жоғарғы білім беру жүйелері бар минималды жалақы деңгейі белгіленіп, жұмыс аптасының ұзақтығы демалыс уақыты заңды түрде келісім арқылы белгіленеді. Сондай-ақ жұмыссыздықпен күресу шаралары қолданылады. Мұндай бағдарламалармен еңбек биржалары айналысады. Олардың қызметтеріне сонымен қатар төмендегілер жатады:

- көші-қон үрдістерін реттеу;

- зейнетақы жүйесін жетілдіру; 

- Мемлекеттің денсаулық сақтау  мен әлеуметтік медициналық сақтандыру  саласындағы рөлі.Бұл бағыт мемлекет тарапынан тегін медициналық көмек берілуін қамтамассыз етуді көздеуді.

 Казіргі кездегі аймақтық  саясат ерекшеліктері. 

 Елдің әлеуметтік-экономикалық  дамуының ұзақ мерзімге арналған  стратегиясы табиғи, әлеуметтік-экономикалық  және т.б. аумақтық факторлары толықтай ескеріп, оларды мемелекеттік саясаттың барлық бағыттарында нақтылағанда ғана ғылми тұрғыдан негізделген және жүзеге асу мүмкіндігі жоғары болады.

 Қазіргі уақытта ресрублика  кеңістігіндегі әлеуметтік-экономикалық  даму жағдайларының біркелкі болмауы мемелект тарапынан жүргізілетін аймақтық саясат ерекшеліктерін анықтайды. Соған орай мемелекеттің аймақтық саясатының мақсаттары мен міндеттері, оларды жүзеге асыру механизімдері анықталады.

 Мемелекет нарықтық қатынастардың  дамуы барысында кәсіпорындарға толықтай дербестік бере отырып, олардың шаруашылық қызыметіне тікелей араласпағанымен де, жанама түрде (салықтар, экологиялық, монополияға қарсы шектеулер т.б,) арласады. Бұл нарық жағдайында кәсіпорындардың тимді қызымет етуінің бір шарты деуге болады. Ал егер мемелекет аймақтармен дұрыс өзара қарым-қатынас орнатпаған болса, немесе халықтың өмір сүруін қамтамасыз ететін ортасы болып табылатын мемелекеттің барлық аумақтарының дамуы үшін жауапкершіліктен бас тартатын болса, онда жүргізіліп жатқан реформалардың оң нәтижеге жеткізбейтіндігі анық. Демек, аймақтардың дамуын мемелекеттік реттеу олардың дамуының қажетті шарты.

 Экономиканы мемелекеттік реттеудің  ерекше бағытты ретінде қарастырылатын  аймақтық саясаттың қазіргі ерекшеліктерін  қарастыру оның тимді жүзеге асуына ықпалын тигізетін негізгі мәселердің бірі болып табылады. Сондықтан да аймақтар дамуындағы қазіргі қалыптасып отырған жағдайды саралау және соған орай аймақтық саясаттың бағыттарын айқындау өзекті мәселеге айналды.

 

 

 

Ақша-несие саясаты

 

Ақша-несие саясаты мемлекетті реттеу саясатының бір бағыты болып  табылады. Соның ішінде төлем балансын іске асырудағы маңыздылығын баса айтып  өткен жөн. Ақша – несие саясаты  – нарықтық экономиканың тірегі ретінде  экономикалық дамудың ажырамас элементін білдіреді.

 

Қазақстан Ұлттық Банкі мемлекеттік  ақша-несие саясатын анықтайтын және жүзеге асыратын орган болып табылады.

 

ҚҰБ ақша-несие саясатының басты  мақсаты: ұлттық валютаның тұрақтылығын, яғни оның төлем қабілеттілігі мен  басқа шетел валюталарына қатысты түрактылығын қамтамасыз етуді көздейді. Ақша-несие саясяты—бұл айналыстағы ақша массасын, несие көлемін, сыйақы (мүдделендіру) мөлшерлемесін өзгертуге жалпы банк жуйесінің қызметін реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы.

 

Ақша-несие саясатының макроэкономикалық деңгейдегі субъектісі — Ұлттық Банк болып табылады. Ал ақша-несие саясатының Ұлттық Банк тарапынан реттеу объектісіне экономикадағы қолма-қол және колма-қолсыз ақша массасының жиынтығы жатады.

 

Шаруашылық конъюктурасынын, жағдайына  байланысты ақша- несие саясатының екі түрі болады:

Рестрикциялық ақша-несие саясаты;

Экспанцондық ақша-несие саясаты.

 

Рестрикциялық ақша-несие саясаты  — екінші деңгейлі банктердің несиелік операциялар көлемін шектеуге және қатаң шарт белгілеуге, сондай-ақ сыйақы мөлшерлемесінің деңгейін арттыруға бағытталатын шаралар жиынтығы.

 

Экспанциондық ақша-несие саясаты  — несие беру көлемін кеңейтумен, айналыстағы ақша-массасының өсуіне бақылаудың әлсіздігімен және сыйақы мөлшерлемесінің төмендеуімен байланысты шаралар.

 

Соңғы жылдардағы ақша-несие саясатының басты көздеген бағыты: инфляцияны төмендету және теңгені тұрақтылығын қамтамасыз ету. Бұл мақсатқа жетуде Ұлттық Банк қатаң ақша-несие саясатын жүргізуде.

 

Қазақстан Ұлттық Банкі мемлекеттің  ақша-несие саясатын (бұдан әрі  — АНС) жүргізуші болып табылады. Нақтырақ айтсақ ақша-несие саясатының бағдарламасын және қайта қаржыландыру мөлшерлемесін ҚҰБ Басқармасы анықтайды, ал Директорлар кеңесі оны жүргізеді және өзге ресми мөлшерлемелерді белгілейді. Сонымен қатар АНС-ның жүзеге асырылуына ҚҰБ-нің ақша-несие саясаты жөніндегі Техникалық комитеті тікелей жауап береді. Техникалық комитет әр апта сайын АНС-на байланысты мәжіліс өткізеді және ұсыныстар жасайды. Оның құрамы 13 мүшеден: басшы, екі орынбасары, төрт департамент директорлары, төрт басқарма бастықтары, Төрағаның кеңесшісі және Қаржылық қадағалау агенттігінен бір өкіл кіреді.

 

АНС-ның мақсаты — инфляцияны төмендету және теңгені тұрақтылығын қамтамасыз ету. 2004 жылдан бастап, Қазақстан  Республикасы Ұлттық Банкінің қолданып отырған ақша-несие саясатының құралдары екі топқа бөлінеді. Тікелей құралдар (несие бағасы мен немесе сомасына тікелей бақылауға арналған):

несиенің бағасын (Р — сыйақы мөлшерлемесін) не санын (Q) белгілеу немесе шектеу;

коммерциялық банктердің балансына  қатысты несиелік лимиттер белгілеу.

 

Жанама құралдар (нарыққа ықпал  ету арқылы ақшаға деген сұраныс  пен ұсынысқа ықпал етуге арналаған):

ашық нарықтағы операциялар;

міндетті резервтік талаптар;

несиелеуге және вексельдерді қайта  есепке алуға байланысты операциялар.

 

Қазіргі уақытта жоғарыда аталған  құралдардың ішінде іс-жүзінде қолданылып отырғандары: ресми сыйақы мөлшерлемелерін  белгілеу, қысқа мерзімді ноттарды эмиссиялау, ашық нарықтағы операциялар.

 

 

 

 

Жиынтық сұраныс - ел нақты сатып алушылық қабілетінің  көрсеткіші, яғни елдегі сатып алушылар бағаның белгілі бір деңгейінде сатып алғысы келетін тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің құндық тұлғадағы жиынтық көлемі. Жиынтық сұраныс халықтың жиынтық табыстың белгілі бір деңгейінде жоспарлайтын тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге жұмсалатын шығысының деңгейін көрсетеді. Сондықтан Жиынтық сұранысты жиынтық шығыс деп те атайды, бұл шығысқа мемлекеттік тұтыну шығысы, жеке меншік сектордың тұтынуы, жиынтық инвестициялар және экспорт-импорт шығыстың сальдосы кіреді

Жиынтық сұраныс  тұтынушы сұранысына ие болатын өндірілген өнім саны мен баға арасындағы байланыс. Немесе жиынтық сұраныс дегеніміз  кез-келген мүмкін болатын баға деңгейінде тұтынушылар, кәсіпорындар мен үкіметтің  сатып алатын нақты өнімінің көлемі (Нақты ЖҰӨ). Жеке тауар нарығындағы секілді жиынтық сұраныс пен баға деңгейінің арасында тығыз байланыс бар. Неғұрлым баға деңгейі төмен болса, соғұрлым елде өндірілетін тауарлар мен қызметтердің көп бөлігін тұтынушылар, кәсіпорындар және үкімет сатып алады. Ал баға деңгейі жоғары болса, оны тұтыну да қысқарады.

 

Жиынтық ұсыныс (АS) – бұл бағаның  әрбір мүмкін болатын деңгейінде ұсынылатын жалпы тауарлар мен қызметтердің көлемі. ЖҰӨ Жиынтық сұранысқа  бағалы және бағасыз факторлар әсерін тигізеді. Бағалы факторлардың әсері жиынтық сұраныс көлемінің өзгеруіне әкеледі және сызықтың өз бойымен жылжиды. Бағасыз факторлардың әсері жиынтық сұраныс қисығының оңға (АД2 - өсуі) немесе солға (АД - азаюы) жылжуына әкеледі. Жиынтық сұранысқа бағалы және бағасыз факторлар әсерін тигізеді. Бағалы факторлардың әсері жиынтық сұраныс көлемінің өзгеруіне әкеледі және сызықтың өз бойымен жылжиды. Бағасыз факторлардың әсері жиынтық сұраныс қисығының оңға (АД2 - өсуі) немесе солға (АД - азаюы) жылжуына әкеледі.

 

Жиынтық ұсынысқа мерзім аралықтары әсерін тигізеді: қысқа мерзімде – АS –көлденең сызық, ұзақ мерзімде - АS - тік сызық. 1 – кейнсиандық сызық, қысқа мерзім 2 – аралық мерзім 3 - классикалық сызық, ұзақ мерзім. Жиынтық ұсынысқа бағасыз факторлар әсерін тигізеді:

Өндіріс ресурстары бағаларының деңгейі.

Нарықтық  құрырылымы.

Өнімділік.

Құқық заңдылық нормалардың өзгеруі.

 

Жиынтық сұраныстың ұлғаю нәтижелері жиынтық ұсыныс қисығының әр бөлігіндегі өзгерістерге байланысты болады.[1]