Зейін туралы жалпы ұғым

МАЗМҰНЫ  
КІРІСПЕ  
ЗЕЙІН ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК.  
1.1 Зейін туралы жалпы ұғым.  
1.2 Зейіннің физиологиялық негізі.  
1.3 Зейіннің түрлері және қасиеттері.  
1.4 Зейінді дамыту жолдары.  
1.5 Зейінді тәрбиелеу жолдары.  
ЗЕЙІНДІ ДАМЫТУ МЕН ТӘРБИЕЛЕУ.  
2.1 Зейінді дамыту мен тәрбиелеудегі мұғалімнің ролі.  
2.2 Зейінді дамыту мен тәрбиелеуде орындалатын талаптар.  
ҚОРЫТЫНДЫ  
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ  
Психикалық іс әрекеттің мақсат бағдарлы және нәтижелі болуы 
Келтірілген мысал адамның бір мезгілде әрқандай заттар туралы 
Ой–сананың бағытталуы деп ең алдымен психикалық әрекеттің таңдамалық 
Зейін сөзі сонымен бірге ой–санамыздың белгілі іс-әрекетке шоғырлануы 
Өз кезегінде зейін шоғырлануы ой – сананы қажетсіз 
Сонымен, қандай да бір затқа зейін қоюымыздан, ол 
Зейін, әдетте, адамның бет, дене қалпы мен қозғалыстарында 
Зейіннің мұндай қызықты да қайшылықты қасиеттері ғалым назарына 
Зейін қимылдық икемделудің нәтижесі. Мұндай пікір келесі негізде 
Зейін сана аумағының шектеулі болуынан туындайды. Cана аумағы 
Зейін көңіл – күй нәтижесі. Ағылшын психологиясында кең 
Зейін өткен тәжірибенің нәтижесі, яғни адам білген таңдаған 
Зейін рухтық сананың ерекше белсенділік қабілеті. Зейін құбылысының 
Зейін жүйке тітіркендіргіштері күшеюінің нәтижесі. Бұл гипотезаға орай 
Жүйкелік тежелу теориясы зейіннің негізгі себебін төмендегіше пайымдайды: 
Қазіргі заман психологтарының зейінді түсіндіруге байланысты пайымдаулары П. 
Зейін бағыттау – зерттеушілік іс - әрекеттің бір 
Өз қызметі бойынша зейін осы мазмұнға қойылған бақылау. 
Белгілі өнім шығаруға бағытталған әрекеттен ерекше зейіннің, түрін 
Психикалық бақылау әрекеті ретінде танылған құбылыс тұрғысынан зейіннің 
Аталған теориялар нақты деректерге негізделгені сөзсіз, бірақ әрқайсысы 
Зейін–бұл кісінің сезімдік, ақыл–ес және қимылдық белсенділігін көтеруге арнаған. 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Зейін туралы жалпы ұғым.  
   Зейін деп – адам санасының белгілі бір затқа 
   Осындай түрлі кезеңдерде бала психикасының белгілі бір объектіге 
   Адамға тән әрекеттің кез келген түрінде зейін орын 
   Зейінді психикалық процестердің тобына жатқызу дұрыс болмас еді. 
   Зейіннің физиологиялық негіздерін И.П. Павлов ашқан жүйке 
   И. П. Павлов, егер ми қабығының бір алабында 
   Зейіннің физиологиялық негіздерін орыс физиологы, академик А. А. 
   Cыртқы дүниенің көптеген тітіркендіргіштерінің ішінде біреуі миға көбірек 
   И. П. Павловтың оптимальдық қозу алабы теориясы ырықты 
   Қозу процесі ешқашан да ми қабығына біркелкі тегіс 
   Мұндай жағдайда адам зейіні бір жерге күшті шоғырланады 
   Бір нәрсеге зейін аудару адамның сыртқы кейпінен 
   1.2 Зейіннің физиологиялық негізі.  
   Зейіннің физиологиялық тетіктер арқылы қажетті де мәнді әсерлерді 
   Адамның сергектік деңгейін оның сырт кейпін бақылай танумен 
   Зейін механизмдерінің іске қосылуында бағдарлаушы рефлекстің рөлі өте 
   Зейіннің таңдамалылығы ағзада болып тұратын күрделі процестермен байланысты. 
   Зейіннің орталық тетіктері бір жүйке ошақтарының қозуына байланысты 
   Зейін әрекетінің физиологиялық көрінісін түсінуде Ч. Шеррингтон ғылыми 
   Зейіннің физиологиялық негіздерін айқындауда доминанта принципі (A. A. 
   Бірақ жүйке қозғалысының индукция заңы да, доминанта жөніндегі 
   Сонымен, зейін табиғаты өзара бір – біріне тәуелді 
   1.3 Зейіннің түрлері және қасиеттері.  
   Адамдардың зейіні ырықты, ырықсыз және үйреншікті болып үшке 
   Сыртқы дүниенің кез келген объектілері кейде ырықсыз–ақ біздің 
   Ырықсыз зейін физиологиялық тұрғыдан барлау (ориентировочный) рефлексінің жемісі 
   а) күшті тітіркендіргіштер (көзді аштырмайтын жарық, қанық бояулы 
   ә) адамның сыртқы дүниедегі объектілерге қатынас жасауының дәрежесі 
   Адамның ырықты зейіні әрекетті саналы түрде белгілі ерік 
   Қандай болмасын бір әрекеттің талабына сай зейінді бағындыра 
   Үйреншікті жұмыс жағдайын жасап алып, алаңдататын нәрселерден бойды 
   Орындалатын істің мәнісін, маңызын түсіну үшін білімге шын 
   Түрлі қолайсыз жағдайларда да жұмыс істеуге машықтану. Мәселен, 
   Зейінді болуды өзіңе үнемі ескертіп отыру керек. Бір 
   Зейіннің, екі түрі де бір – бірінен ешқашан 
   Зейіннің үйреншікті деп аталатын түрі де бар. Үйреншікті 
   Зейін жөнінде әңгіме болғанда оның мына төмендегі қасиеттерін 
   А. Зейіннің тұрақтылығы және жинақтылығы.  
   Адамның зейіні бір объектіге немесе бір жұмысқа ұзағырақ 
   Зейінді бір жерге тұрақтатып, жинақтап алу арқасында адам 
   Зейіннің осы қасиетінің оқу процесінде маңызы зор. Сабақ 
   Ересек адамдар жұмыс үстінде зейінін 40 минуттай бір 
   Зейінді ұзақ уақыт бойы іс - әрекетке жеткілікті 
   Ә. Зейіннің шоғырлануы.  
   Зейіннің шоғырлануы – оның белгілі бір нысанға бағытталып, 
   Б. Зейіннің аударылыуы.  
   Зейіннің аударылуы деп бір объектіден екінші объектіге назарымызды 
   В. Зейіннің бөлінушілігі.  
   Адам санасының бір мезгілде бірнеше әрекеті атқара білу 
   Зейінді бір уақытта түрлі объектіге бөлуге болатындығын арнаулы 
   Г. Зейіннің көлемі.  
   Зейіннің көлемі деп бір уақыттың ішінде оның қамтитын, 
   Зейін көлемін арттыру үшін мұғалім балаларды комплекс заттарды 
   Д. Алаң болушылық.  
   Алаң болушылық деп белгілі бір объектіге саналы түрде 
   Сыртқы алаңдаушылық–субъектіге тысқы, қоршаған орта жағдайларының әсер етіп, 
   Мектеп жасына дейінгі балаларда алаңдаушылық жиі ұшырайды. Өйткені 
   Алаң болушылыққа ұқсас көріністер адамның бір жұмысқа қатты 
   E. Зейіннің шашыраңқылығы.  
   Зейіннің шашыраңқылығы деп адамның ұзақ уақыт аралығында өз 
   Жалған шышыраңқылық – адамның бір іске өте беріліп, 
   Адамға көп нұқсан келтіретін зейіннің түрі – шын 
   Шын шашыраңқы зейіннің себептері әртүрлі. Бұларды біліп алу 
   Шын шашыраңқылықтың және бір себебі – мидың күшті 
   1.4 Зейінді дамыту жолдары.  
   Мектепке дейінгі шақтың басында баланың зейіні төңіректегі заттарға 
   Мектепке дейінгі шақта балалар іс - әрекетінің күрделіленуіне 
   Бірақ мектепке дейінгі шақта зейіннің негізгі өзгеруі баланың 
   Егер үлкен адам балаға ойынның шарттарына ынталы түрде 
   Зейінді нақтылы, дара тапсырмаларға байланысты ұйымдастырудың ахуалдық құралдарынан 
   Сөйлеудің жоспарлаушы функциясының дамуына қарай бала өз зейінін 
   Мектепке дейінгі шақ ішінде өз зейінін ұйымдастыру үшін 
   Мектепке дейінгі шақта балалар ықтиярлы зейінді меңгере бастаса 
   1.5 Зейінді тәрбиелеу жолдары.  
   Балаларда тілдің шығуына байланысты ырықты зейіннің саңылауы байқала 
   Мектеп жасына дейінгі балалардың зейінінің қалыптасуында ойын әрекеті 
   Мектеп – оқушылардың зейінін оқу – тәрбие процесінің 
   Бірінші сыныптан бастап оқушыларды зейінділікке әдеттендіру, оларда зейіннің 
   Бүкіл сыныпқа не жеке оқушыларға берілетін тапсырмалар дәл, 
   Бала қайда жүрсе де (мектепте, үйде, далада) байқағаштыққа 
   Зейінді күшті және тұрақты ететін құбылыстың бірі – 
   Төменгі сынып оқушыларының жүйке жүйесінің әлде де болса, 
   Оқушылардың зейінін дұрыс қалыптастыруға мұғалімнің жеке басының үлгі 
   Мұғалім балаларға сабақ үстінде зейінін дұрыстап аудара алмаса, 
   ЗЕЙІНДІ ДАМЫТУ МЕН ТӘРБИЕЛЕУ.  
   2.1 Зейінді дамыту мен тәрбиелеудегі мұғалімнің ролі.  
   Бастауыш сынып оқушыларының зейін ерекшеліктерін еске ала отырып, 
   Зейінді дамытуда, әрі өтілетін сабақтың жемісті болуына сыртқы 
   Ырықсыз зейінді тәрбиелеу үшін мектеп оқушысының танымдық ықыласын 
   Мектепке келген балада мұғалімді тыңдау, оқу материалының мазмұнына 
   Зейінді аударып, оны тарта білудің маңызды шарты сабақты 
   Сабақ басталарда, оның мақсатын айтқан пайдалы, өйткені оқушылар 
   Ырықсыз зейінді аудару үшін оқу материалының мазмұны және 
   Баланың зейінін тәрбиелегенде айналадағы жарамсыз жағдайды өзгертіп немесе 
   Сезім адам зейініне түрліше әсер етеді. Ол – 
   Зейін қою қызығумен да тығыз байланысты. Қызыққан нәрсеге 
   Баланың зейіні тіпті ерте, өмірінің бірінші айларында көрінеді. 
   Үлкеннің нұсқауымен түйілетін ырықты зейін 3–5 жас арасындағы 
   Зейіннің белгілі дәрежеде жетілген күші мен тұрақтылығы оқу 
   2.2 Зейінді дамыту мен тәрбиелеуде орындалатын талаптар.  
   Зейінді дамытуда мен тәрбиелеуде осындай талаптар орындалады:  
   1–сыныптан бастап оқушыларды зейінділікке әдеттендіру; оларда зейіннің жоғары 
   Бүкіл сыныпқа не жеке оқушыларға берілетін тапсырмалар дәл, 
   Бала қайда жүрсе де (мектепте, үйде, далада) байқағыштыққа 
   Зейін тәрбиесін ерік тәрбиесімен ұштастырып отыру.  
   Балалардың жүйке жүйесінің әлі де болса “қатая” қоймағандығы 
   Мұғалімнің жеке басының үлгі, өнегесі.
2. ҚОРЫТЫНДЫ

Қорыта айтқанда зейін дегеніміз – сананың қандай да 
Оқушылардың зейінін дұрыс қалыптастыруға мұғалімнің жеке басының үлгі 
Мұғалім балаларға сабақ үстінде зейінін дұрыстап аудара алмаса, 
Зейіннің белгілі дәрежеде жетілген күші мен тұрақтылығы оқу 
Оқу жұмысында зейіннің маңызы өте үлкен. Оқудың табысты 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР  
Әдеп және жантану. Хрестоматия. – Алматы, 1996 ж.  
Т. Тәжібаев. Жалпы психология. – Алматы, 1993 ж.  
М. Мұқанов. Жас және педагогикалық психология (лекциялар). – 
В.C. Мухина. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы. – 
Ж. Аймауытов. Психология. – Алматы: Рауан, 1995 ж.  
Қ. Жарықбаев. Психология. – Алматы: Білім, 1993 ж.  
А. Темірбеков, С. Балаубаев, А.В. Петровский. Педагогикалықұ және 
Психология. – Алматы: Мектеп, 1966 ж.  
Психология. 2 – басылымнан қазақ тіліне аударылған. – 
Возрастная и педагогическая психология/Под ред. Петровского А.В. 2 
Возрастная и педагогическая психология/Под ред. Гамезо М.В. – 
А. Темірбеков, С. Балаубаев. Психология. – Алматы: Мектеп, 
Общая психология/Под ред. А.В. Петровского. 2–изд.–Москва, 1977 ж. 
М.М. Мұқанов. Оқушылардың зейінін тәрбиелеу. Алматы:  
3