Саясат өнер ретінде

 

Саясаттағы клиентализм

Саяси көшбасшының өзіне  берілген жақтастарымен өзара қарым-қатынасының түрі; "патрон" мен төменде тұрған "клиентеллдік" (патрон қолынан "тамақтану") топпен қатынасы. Қатынастар қатаң сатылықпен ерекшеленеді әрі басқа жаңа мүшелер үшін жабық топ. Мұндай бейресми топты белгілі бір деңгейдегі көсем басқарады. Ал топ мүшелері оның жеке жетістіктеріне тәуелді. Клиентализм патриархалдық, жартылай патриархалдық және жартылай феодалдық қоғамдарға тән. Сонымен бірге ескі әлеуметтік-саяси жүйенің құлдырауы нәтижесінде пайда болған өтпелі түрдегі жаңа құрылымдарға да тән.

Дамыған елдердегі клиентализм  саяси әмірде азаматтық қоғамның өмірлік заңдары мен ережелерімен шектелген қысым көрсету топтары  мен лоббистік жүйе арқылы жасырын түрде өмір сүреді.

 

Саясаттағы қалжың

Саясаттағы қалжың - [ағылш. humour - көңіл-күй, таң- қалдырар жай] - маңызды және күлкілі жағдайды біріктіретін құбылыс қарама-қайшылығын бастан кешіру, адамдардыңпсихикасына, эмоциялық күйіне ықпал ету тәсілі. Қалжың тек санаға ғана емес, сонымен бірге адамның мінезі мен темпераментін білдіретін психикалық қабілетіне де қатысы бар. Қалжың - маңызды құбылысты күлкілі және жетілмеген ретінде көре алу.

 

Саясаттағы қаскүнемдік

Саясаттағы қаскүнемдік - нақты саяси мақсаттарға қол  жеткізу немесе біреулерге қарсы  саяси күштердің біріккен әрекет жасауы үшін бірнеше адамның құпия  келісімі. Қаскүнемдік - теріс, бұзушы бағытымен ерекшеленетін саяси интриганың түрі. Қаскүнемдік барлық кезде "қарсы" бағытталады, еш уақытга "қарсы емес" болмайды. Сәтті болу үшін құпия келісімге отырушылар саны аз болып келеді.

Сондықтан "реакциялық күштердің  қаскүнемдігі" деген сөз насихаттық-идеологиялық сипатта қолданылады.

Тарихтан танымал қаскүнемдік  көбінесе жеке бағытталған сипатта  болды, негізінен нақты бір жеке тұлғаларға, билік иелеріне бағытталған. Ал жеке тұлғаларға емес, идеяларға, жалпы жүйеге қарсы қаскүнемдіктер сәтсіз аяқталған. Мысалы, 1825 ж. патшалық Ресейдегі самодержавие мен крепостнойлық жүйеге қарсы ұйымдастырылған декабристер қаскүнемдігі.

Ӏс-жүзінде қаскүнемдік - билік және ықпал үшін күрестің тиімді құралдарының бірі. Тарихи алғашқы қаскүнемдік саяси қарсыластардың көзін жоюға, оларды өлтіруге бағытгалған. Бірақ саясаттың демократиялануы мен адамилануына байланысты қаскүнемдік өзінің түпкі мақсаттарын да өзгертті. Енді оппонентті саяси ысыру жеткілікті.

Саясаттағы либидо

Саясаттағы либидо - [лат. - libido - тілек, тартымдылық] - З.Фрейд психоанализінің негізгі ұғымдарының бірі, энергия, сексуалдық сипаттағы тартымдылық көзі. Психоанализ либидоны адам мінез-құлқының мотиві ретінде қарастырады. З.Фрейд либидоны өмірге ұмтылу синонимі ретінде қарастырды. Либидо - өркениет, соның ішінде саясат негізі. Қазіргі заманғы психоанализдік тұжырымдарда либидо билікке ұмтылудың қозғаушы күші ретінде қарастырылады. Сонда саясаткер ләззаттық қанағаттанбаған, оның орнын саяси билік үшін күреспен толықтыруға тырысатын адам ретінде көрсетіледі.

 

Саясаттағы мақсат

Саясаттағы мақсат - саяси  қызметтің тиімділігін айқындаушы маңызды құрылымдық элемент. Саясатта мақсат - саясат субъектісінің мүддесі мен мұқтаждықтарына сәйкес келетін нәтижеге қол жеткізу бейнесі. Мақсатнақты саяси қызметтің бастауы емес, оның орталығы. Ол реттеушілік қызметін атқарады. Яғни, саясат субъектілерінің мүдделері мен мұқтаждықтарына сәйкес болашақ әлеуметтік-саяси құбылыстар моделін қалыптастыру. Мақсат үш негізгі бөліктен тұрады: а) саясат субъектілерін қызықтыратын объекті мәні туралы білім; ә) өзінің негізі ретінде саяси мәселе; б) саяси қызмет нәтижесіндегі болашақ туралы түсінік.

Саясаттағы маргиналдылық

Саясаттағы маргиналдылық - [лат. marginalis - жақ, шет де¬генді білдіреді] - мемлекеттік шектеулер жеке тұлғалық қарым-қатынас мазмұнын индивидтің қалыптасу ортасы ретінде анықтайтын әлеуметтік өмір түрі. Саяси маргиналдықтың негізі - жалпы үйлесімділік пен жақсы өмір сүру идеясы арқылы жеке тұлғаның әлеуметтік трансформация.

Саяси маргиналдық саяси  сана ерекшеліктерімен анықталады. Ол әлеуметтік шындықтан туындайды. Саяси  маргиналдық жеке тұлғаның, топтың санасы мен мінез-құлқының әлеуметтік сапасы. Маргиналдық дегеніміз - жеке тұлға мен топтың мәнін анықтайтын алғашқы әлеуметтік субстраттан бөлінуі, қоғамдық байланыстарын тоқтатуы. Сонымен бірге, принципті түрде ықпалдастық байланыстарды қайта қалпына келтірудің мүмкін еместігі. Маргиналды жеке тұлға-аралық, шектелген адам. Ол әлемдегі өзінің орнын қандай да бір жалған бұқаралық топ, қозғалыстар мүшесі ретінде ғана сезіне алады. Маргиналдар ортақ мүдде немесе мақсатпен бірікпейді. Олар тарихи тамырдың, дәстүрдегі сабақтастықтың жоқтығымен сипатталады. Маргиналдарда қорқыныш, үрей, цинизм сияқты психологиялық сезімдербасым.

Жеке тұлғаларды маргиналға айналдыру құралдары: меншіктен аластату, қатаң мемлекеттік бақылау, жалпы ішкі миграция және қоныс аудару саясаты.

Саясаттағы мінез

Саясаттағы мінез - жеке тұлғаның, адамдардың әлеуметтік қауымдастығының  саяси билікті жүзеге асыруға, өздерінің  саяси мүдделерін қорғауға қатысу түрі. Саясаттағы мінездің екі негізгі  түрін көрсетуге болады: саяси  іс-әрекет және саяси әрекетсіздік.

 

Саясаттағы психологиялық  қысым

Саясаттағы психологиялық  қысым - үкіметтік органдарға, саяси және әлеуметтік құрылымдарға тікелей немесе жанама ықпал ету әдістері мен тәсілдер жиынтығы. Саясаттағы психологиялық қысымның субъектілері формальды немесе формальды емес топтар, ұйымдар, қозғалыстар, т.б. Дж. Магдвик пікірінше, саясаттағы психологиялық қысым субъектілері - "үкімет саясатын, оның негізгі және әкімгершілік аспектілерін әр түрлі ықпал ету түрлерін қолдану арқылы өзгертуге ұмтылатын, әрі үкіметтік билікті қолына алғысы келетін топтар".

Саясаттағы психологиялық  қысымның субъектілері тұрақты, белгілі  бір құрылымы бар, күтпеген болуы  мүмкін. Саясаттағы психологиялық қысымның субъектілері өкілетті және атқарушы билік институттарына ықпал ете алады; олар саяси партиялармен, қоғамдық ұйымдармен, жергілікті билік органдарымен одақтаса немесе күресе алады.

 

Саясаттағы романтизм

Саясаттағы романтизм - белгілі  бір әлеуметтік үлгіге қол жеткізуге  бағытталған саяси түсініктер кешені, ол саяси қызметті сол мақсатқа бағындырады. Саясаттағы романтизм қоғам өмірінің барлық салаларын түбірімен өзгертуге  бағытталған төңкерістік идеяларға  тән. Төңкерістік романтизм - кез  келген төңкерістік идеологияның негізгі  элементі, ол ер жүректілік, құрбандықпен байланысты. Бірақ оның саяси тәжірибедегі өміршеңдігі идеалды жобаны жүзеге асыру қағидасының сақталуымен байланысты. Уақыт өте келе идеалды мақсат пен оған жету әдістерінен көңілі қалуына байланысты романтикалық көңіл-күй құлдыраушылыққа ұшырайды. Романтиктер прагматиктерге орын береді. Саясаттағы романтизм жеке әлеуметтік топтар, әсіресе, жастар санасында ұзағырақ сақталады. Көп жағдайда Саясаттағы романтизм теориядан аспайды. Саясаттағы романтизм нақты принциптерді, мінез-құлық үлгісін, шындықты әсіре қабылдау тәсілін білдіреді. Ол лексика мен символикадан да көрініс табады. Саясаттағы романтизм саяси тірлікті жоққа шығару, сайлау проңедуралары мен парламенттік күрес әдістерінің тиімділігіне күмәнмен қарау тән. Саясаттағы романтизм төңкерістік сипатта болуы міндетті емес, ол демократиялық, гумандық идеалдардан да тұруы мүмкін. Саясаттағы романтизм саяси тәжірибеде адам табиғатының жақсы қасиеттерін пайдалануға бағытталады.

 

Саясаттағы символдар

Саясаттағы символдар - [грек, symbolon - белгі дегенді біл¬діреді] - белгі, үлгі көмегімен саяси мазмұнды беру тәсілі. Символдар - көне дәуірден таным және коммуникация жолдары. Саясатта символдар қандай да бір саяси құбылыстарды білдіреді. Саясатта кең тараған символдар ту, жалау, әнұран, елтаңба. Бұл белгілер саяси жүйе, оның тарихы, қазіргі кезеңі мен болашағын толық білдіреді.

Саясаттағы стратегия  мен тактика

Саясаттағы стратегия  мен тактика - саяси үрдісті жоспарлау мен басқару деңгейлері.Стратегия қозғалыстың жалпы мақсаты, оған қол жеткізетін қағидаттары мен тәсілдері ретінде қалыптасады. Ол идеологиялық теориялар, манифест, саяси партиялар бағдарламасы арқылы жүзеге асады. Тактика - стратегиялық үрдісті кезеңдер мен дәуірлерге бөлу. Тактика қадамдары стратегиялық мақсатқа сай келуі керек.

Қызмет мақсаты мен  оған жету жолы, құралдары арасында қарама-қайшылық туындауы мүмкін. Саяси  тарихта бұл қарама-қайшылықты шешудің  бірнеше тәсілдері ұсынылған. Мысалы, Н.Макиавеллидің "мақсат құралды ақтайды", "ең бастысы - мақсат, ал қозғалыс түк те емес" деген сияқты танымал тезистері бар.

                             

Саясаттағы субъект  және объект

Саясаттағы субъект және объект - саясат субъектілері - іс- әрекет жасаушы адам немесе әлеуметтік топ.

               Саясаттың субъектісі

Саясаттың субъектісі деп  өз мүдделеріне байланысты саяси  өмірге белсене араласып, басқалардың  санасына, іс-әрекетіне, жағдайына ықпал  ететін, саяси қатынастарға белгілі  өзгерістер енгізетін, саясатты жасайтын адам, ұйым не әлеуметтік топты айтады. Саясат субъектісінің құрамы, іс-әрекеттерінің  түрлері, тәсілдері, көздеген мақсат-мүдделері  және т.б. қоғамның нақты, тарихи жағдайымен айқындалады. Оған азаматтар, әлеуметтік топтар, ұлттар, қоғамдық-саяси ұйымдар, мемлекет жатады.

            

                     Саясат объектісі

Саясат объектісі көп  түрлі саясат дүниесі болып табылады, бұған мемлекетті, саяси институттарды, билік нысандарын және олардың қоғамдық жүйедегі рөлін зерттеуді жатқызуға  болады, бүл оның саяси қозғалыстардың, партиялардың, сайлау жүйелерінің маңызы мен рөлін талдау, сайлаушылардың саяси мінез-құлқының әртүрлі нысандарын және олардыңмотивациясын, бұқаралық ақпарат құралдарының рөлін және олардың қоғамдық пікір қалыптастыруға тигізетін әсерін зерттеу.

 

               Саясаттағы субъективизм

Саясаттағы субъективизм - табиғат пен қоғамның объективтік даму зандылықтарын теріске шығаруға тырысатын көзқарас. Оны жақтаушылардың ойынша, саяси өмір саясатты жасаушы субъектілердің (әсіресе, басшылардың) ерік-жігеріне, ынта-ықыласына, мақсат-мүддесіне байланысты дамиды.

               

                 Саясаттағы тәлкек

Саясаттағы тәлкек - жоққа шығару немесе күлкі ету, өтірік келісім немесе қолдау түрінде болады. Күнделікті өмірде тәлкек "мазақ ету", "күлкі ету" дегенді білдіреді. Көне дәуірде тәлкекшешендік тәсіл ретінде қолданылған. Осы шешендік түсіндіру XVIII- XIX ғғ. дейін қолданылды.

Тәлкек басқаша айтуға негізделеді. Ақиқат бүркеме сөзбен беріледі. Тәлкекте күлкілі маңызды  ретінде жасырылып, ал теріс баға ашық айтылмайды. Тәлкекте объектіге теріс қатынас басым, ал әзілде керісінше маңызды күлкілі ретінде жасырылады және оң қатынас басым. Саясаттағы тәлкектің бір түрі - сарказм, адамды немесе құбылысты аямай, теріс бағалап мазақ ету.

 

                                    Саясаттағы стратегия мен тактика

Саясаттағы стратегия  мен тактика - саяси үрдісті жоспарлау мен басқару деңгейлері.Стратегия қозғалыстың жалпы мақсаты, оған қол жеткізетін қағидаттары мен тәсілдері ретінде қалыптасады. Ол идеологиялық теориялар, манифест, саяси партиялар бағдарламасы арқылы жүзеге асады. Тактика - стратегиялық үрдісті кезеңдер мен дәуірлерге бөлу. Тактика қадамдары стратегиялық мақсатқа сай келуі керек.

Қызмет мақсаты мен  оған жету жолы, құралдары арасында қарама-қайшылық туындауы мүмкін. Саяси  тарихта бұл қарама-қайшылықты шешудің  бірнеше тәсілдері ұсынылған. Мысалы, Н.Макиавеллидің "мақсат құралды ақтайды", "ең бастысы - мақсат, ал қозғалыс түк те емес" деген сияқты танымал тезистері бар.

 

Саясаттағы субъект  және объект

Саясаттағы субъект және объект - саясат субъектілері - іс- әрекет жасаушы адам немесе әлеуметтік топ.

           Саясаттың субъектісі

Саясаттың субъектісі деп  өз мүдделеріне байланысты саяси  өмірге белсене араласып, басқалардың  санасына, іс-әрекетіне, жағдайына ықпал  ететін, саяси қатынастарға белгілі  өзгерістер енгізетін, саясатты жасайтын адам, ұйым не әлеуметтік топты айтады. Саясат субъектісінің құрамы, іс-әрекеттерінің  түрлері, тәсілдері, көздеген мақсат-мүдделері  және т.б. қоғамның нақты, тарихи жағдайымен айқындалады. Оған азаматтар, әлеуметтік топтар, ұлттар, қоғамдық-саяси ұйымдар, мемлекет жатады.

                 

Саясат объектісі

Саясат объектісі көп  түрлі саясат дүниесі болып табылады, бұған мемлекетті, саяси институттарды, билік нысандарын және олардың қоғамдық жүйедегі рөлін зерттеуді жатқызуға  болады, бүл оның саяси қозғалыстардың, партиялардың, сайлау жүйелерінің маңызы мен рөлін талдау, сайлаушылардың саяси мінез-құлқының әртүрлі нысандарын және олардыңмотивациясын, бұқаралық ақпарат құралдарының рөлін және олардың қоғамдық пікір қалыптастыруға тигізетін әсерін зерттеу.

 

      Саясаттағы субъективизм

Саясаттағы субъективизм - табиғат пен қоғамның объективтік даму зандылықтарын теріске шығаруға тырысатын көзқарас. Оны жақтаушылардың ойынша, саяси өмір саясатты жасаушы субъектілердің (әсіресе, басшылардың) ерік-жігеріне, ынта-ықыласына, мақсат-мүддесіне байланысты дамиды.