Баскару ойынын эволюциясы

БАСҚАРУ ОЙЫНЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ    

 Өндірісті  басқарудың ғылыми негіздерін  қалыптастыру өткен ғасырдың  соңғы 10 жылдығында басталды. Бұл  процесс тез арада әр жақты  сипат ала тұрса да, оның ойағдайөрекендкеу  отасы өнеркәсіптік өндіріс болады. Ғыым мен  тениканың дамуы өндііс шоырландыруға, ал соңғысы өз кезегінде жаратылыс –техникалық білімнің барлық саласында қарқынды іздестіру жұмыстарына ықпал етті   

 ХІХ ғасырдың  соғы 10жылығында өнеркәсіптік электроникада  энергетикалық базасы және су  энергетикалыцқ негізінде құралды.   

80-жылдардың  орт шегінде Г.Даймлер мен К.  Бенц автомабиль қатынсының энергеткалық  негізгі –іштен жанатын жеңіл  бензин двигателін шығарады, ал 1896-1897 жылдары Р.Дизель сол елде энергетикаолық  негізгі ауыр отынан тұратын  іште жанатын двигательді ұсынад .Соңғысы социологиялық және кеме  қондрғыларына жаппай қолданыла  батады. 1877 жылы АҚШ-та тұңғыш  телефон станциясы алынды. Метоллургия  өнеркәсібі қайта жарақтандырылып,  өнеркәсіпке химия аппай енгзіле  бастады.    Химия саласыда 1869 жылы Д.М.Менделеев ашқан элементтерінің периодтық жүйесі әйгілі жаңалық ретіде енгізілді.  

 ХІХ ғасырдың  аяғындағы ғылым , осының алдындағы  сәуірде жиналған орасан зор  нақты матералдарды теориялық  тұрғыда жинақтап, әзірлеуге арналады.   

1911 жылы Басқару  мселесіне алғашқы көңіл бөлді.Сол  кезде Фредерик Тейлор өзінің  «Ғылыми менеджмет принціптері»  деген кітабын жариялады. Міне,осы  кезден бастап босқару ғылыми  зерттнудің жеке саласы ретінде  танылады Бұл концепция ХІХ  ғасырдың орта тұсынан бастап  ХХғасырдың 20-жылдарына дейінгі  ұзақ кезеңде дамытылады. Баасқару  ісіне мүдделіктің негізгі күші, жоғарғыда атап көрсетілгендей. Алайда , басқару ісінің өзі ұйымдастырдың  дамуын және табыстылығына елеулі  ықпал етудегі идея тұңғыш  трет Амрикада пацйда болды.   Бұған себепші болған жайт, жиырмасыншы ғасырдың басында адамдардың шыққан тегіне, ұлтына қарамастан, өзінің білімі мен ақыл ойын крсете алатын бірден-бір мемлекет АҚШ болды. Миллиондаған еуропалық өз өмірін жақсарту мақсатында ХІХ ғасырда Америкаға қоныс аударып, бизнестің, сонымен қоса басқарудың алуан түрлі ролін атқара алатын еңбекқор адамдардан жұмысшы күшінің аса көп тобын жасақтады.   

 ХІХ ғасырдың  сонында құрлысы аяқталған трасконтинентадық  темір жол линиясы Американы  әлемдегі ең ірі біріңғай рынокқа  айналдырады. Елде іс жүзінде  бизнесті  мемлекеттік тұрғыда реттеу деген болады. Кәсіпкерлердің ішкі ісіне араласу деген болмағанндықтан, өз бизнесңін дамытыудың бастапқы кезеңінде-ақ олар едәуір жетістікке жетіп, монополистерболды. Осындай және басқадай факторлар ірі салаларды, ірі кәсіпорындарды қалыптастырып, басқару тәсілдерін жетілдіруді қажет етті.

Менеджметтің  бастапқы теориялары

Менеджмет-дәстүрлі тарихи концепцияларды, инстиуттарды, теория мен практиканы қамтиды бүкіл  адам мәдениетінің элементі. Бұл талассыз дәлдеген қағида. Өйткені тиімді басқару  проблемасы адамдардың ұйымдастыру  басталған мезетте пайда болды.

Басқару практикасы, ұййымдастыру секілді өт көне. Басқару  ісін жетілділдіруге мыңдаған жылдар бойы қажырлы еңбек, оны тиімді ұйымдастыру  қажет болды , Бұған өз уақытында  ең озық ақыл-ой жетістіктері жұмсалды.Біздің заманымызға дейінгі үшінші мың  жылдыққа сазбалшықтан істелген табличкаларда  көне жүйелердің комерциялық келісімдері  мен заңдары туралы дерек жазылған.     Мұның оларда басқару практикасының болғандығын дәлелдейді.   

 Үлкен  Клод пен кіші Джордждың «Басқару  ақыл-ой тарихы» кітабында біздің  заманымыздан 5000 жыл бұрын, шумерлер  сына жазуды ойлап шығарған  кезден бастап менеджметтің дами  басталғандығы айтылады.   

 Өндірісті  басқаруды дамытуға ХVІІІ ғасырдағы  ірі кәсіпорынға ауысқан өнеркәсіптік  революция күшті қозғау салды.  Қолөнершінің бармаған бал тамған  шеберлердің орнына , көбінесе жөнді  мамандығы жоқ жылдамалы жұмышылар  келді.

 

   

 Саяси  экономиканың басты өкілдерінің  басты өкілдерінің бірі - А.Смит  пен Д.Рикардо бастаған ағылшын  саяси экономикасы –жаңа жағдайда басқару мәселеріне ерекше көңіл бөлді.

Менеджмет қазіргі  мектебі.  

 М.Х.Мескон. М.Альюерд . Х. Хедоури «Менеджмет  негіздері: басқарудағы ойөпікірдің  дамуы» кітабінда мектептің 4-түрін  белгіледі : ғылыми басқару мектебі,  әкімшілік мектебі, басқару ғылымының  мектебі. Мектептің төртке бөлінуіне  бойланысты төрт түрлі тәсілге  бөлінеді. Мұнда басқару 4-түрлі  қөзқарасқа қарастырылады. 

 Жүйелік  тәсілде атап көрсетілнген : Басшылар  ұйымдастырудың адамдар, құрлым , міндеттер мен технология секілді  өзара байланысты элементтердің  жиындығы ретінде қарастырылуы , сөйтіп өзгермелі сыртқы орта  жағдайында алуан түрлі мақсатқа  жетуді көздеуі тиіс.  

 

 

  

 

1.Ғылыми  басқару «1856-1920»  

  Ғылыми менеджметтің пайда болуы Фредерик У.Т «1856-1915» есімімен байланысты. Оның басты еңбектері «Фабриканы басқару», «Ғылыми менеджмет принціптері» , «конгрестің арнайы комиссиясы алдында көрсету» оның зиратының басында «ғылыми менеджмент атасы» деп жазылған.    

 Тейлор  кщнцепциясының негізгі қағидалары:

1. Практикада  қалыптасқан ескі дәстүрлі жұмыс  тәсілдерінің орнына ғылыми  іргетасты құру, оның да әртүрлі элементінің ғылыми тұрғыда зерттеу.ол былай деді: басқаруда да көпір салу секілді асқан дәлдік керек.

2.  Жұмышшыларды ғылыми критерий бойынша таңдау, оларды жаттықтыру және балу.

3. Еңбекті  ұйымдастырудың ғылыми ойластырылған  жүйесін практикаға енгізу әкімшілік  пен жұмышылар арасындағы ынтымақтастық.

4, Еңбекті  білекті бөлісу және әкімшілік  пен жұмышылар арасындағы жауапкершілік.  

Әімшілік  мектеб «1920-1950»                      

  Ғылыми басқару  өекілдері өз зерттеулерін негізінен өндірісті басқара алады. олар деңгейден төменгі сатыдағы еңбек өнімділігін артырумен шұғылданады. Әкімшілік мектептер пайда болғаннан кейін мамандар басқаруды ұдайы жетілдірумен әкімшілік қызмет ұйымдастыру принціпімен айналысты. Бұл проблемалар француз зерттеушісі  Анри Файольдың «1841-1925» есімімен тікелей байланысты   

 Анри Файоль  именеджмерлерге арналған 14-принціпіне  басқарушылардың қызмет міндеттерін  қалай орындау керектігін көрсетеді.

1.Жұмысты  бөлісуі

2.Билік.

3. тәртіп

4.Дара басшылық 

5.Бағыт билігі

6.Жеке мүдені  жалпы мүддеге бағындыру

7. Ақы төлеу

8.Орталықтандыру

9.Иерархиялық

10.Реттілік

11.Әділеттілік

12.Қызметшілердің  тұрақтылығы және қызмет лауазымында  болу мерзімі.

13.Ынта-ықылас

14.Ерекше  рух.    

 Л.Урвик  формальды ұйым құру принціптерін  жасауға ерекше көңіл бөлді.  Мұның маңыздылығы күн бүгінгі  дейін сақталынып отыр.

-құрлымның  сәйкестігі

-арнайы және  бас штабты құру

-құқық пен  жауапкершіліктін салыстырмалықтығы.

-Бақылау  өрісі.

-мамандандыру

-анықтық.

4.Адамгершілік  қарым-қатынас мектебі.  «1930-1950»      

 

 

 

1933жылы Э.Мэйо  «индустриалдық өркениеттегі адамгершілік  қарым-қатнастар»кітабын шығарды.  «Адамгершілік қарымөқатнастар»  мектебінің көрнекті өкілдері  К.Аджерис, Ф. Лийкер, Д.Макгрегор,  Р.Блейк тағы басқалар.

5. Басқару мектебі.

1.Модельдерді  ойластыру және қолдану арқылы  күрделі басқару проблемаларын  түсіндіруді тереңдету.

2.Күрделі  жағдайда шешім қабылдайтын басшыларға  жәрдем ретінде сандық тәсілдерді  дамыту.   
 

МАЗМҰНЫ