Еркін саудаға жол ашылады

 

Көрші Ресей  дүниежүзілік сауда ұйымына кірді. Кезінде кеден одағындағы үш мемлекет оған бірге кіру жөнінде шешім  қабылдаған еді, бірақ жүзеге аспай  қалды. ДСО - ға кіру халықаралық сауда  үшін тиімді, дегенмен бұны қолдаушылар  ғана емес, қарсылар да бар.

 

 

Кеден одағына кіргелі сырттан  әкелінетін тауарларға баж салығы өсіп кетті. Бұл қанша дегенмен өндірісі бар Ресейге қолайлы да шығар, бірақ жер асты байлығына ғана тәуелді Қазақстан үшін тіпті  тиімсіз. Оның үстіне енді алпауыт көршіміз өзінің ғана  кәпір - шүкірін өткізуге тырысады.

         1995 жылы  Уругвай рундының келісімдері   нәтижесінде құрылған, Ресей 156 - мүше - мемлекет болып енген дүниежүзілік  сауда ұйымына кірудің не артықшылығы  бар? Біріншіден, шетелден келетін  тауарларға баж салығы бірте  - бірте азаяды, екіншіден, көп жақты сауда келісіміне қол жеткізеді, үшіншіден, халықаралық мамандандырылған ұйымдармен серіктесеміз, төртіншіден, ұлттық сауда саясатының мониторингі жасалады, міне осылай кете береді.

         Көп адамдар  «Шетелдік көлік арзандайтын болды» деп қуанып жүр, бірақ ДСО Ресейге тауарларды кедендегі одақ мемлекеттеріне өткізуге тыйым салуы да мүмкін. Ресей де оған құлықты емес. Сонда одақтастығымыз қайда қалады?

         Менің ойымша, Қазақстан Дүниежүзілік сауда  ұйымына ертерек кіруі керек. Өркениеттің өзекті мәселелері бар, бірақ бәрібір көштің басын кейін бұра алмайсың.

 

 

 

 

 

Жақсыбек Құлекеев, Мұнай және газ  институты директорының орынбасары:

Еркін саудаға жол ашылады 

 

Біздің ел 17 жылдан бері ДСҰ-ға мүше болу үшін көптеген мемлекеттермен  келіссөз жүргізуде. Осы кезең ішінде келіссөз жүргізетін біздің командамыз үлкен тәжірибе жинады.

Оның үстіне, біздің мемлекетіміз басқа елдермен сауда-экономикалық қатынастарын жүргізгенде осы ұйымның  құқықтық негізіне сәйкес әрекет етуде. Соңдықтан, Дәл қазір еліміз ДСҰ-ға мүше болса, онда экономикамыз бен халықтың әлеуметтік жағдайы еш қиындыққа душар болмайды. Бұған қоса, Кеден одағы құрылғалы бері Қазақстан дербес сыртқы сауда саясатын жүргізуін шектеп, басқа да Одақ мүшелері секілді ортақ кеден кодексіне сәйкес жұмыс атқаруда.

Ортақ кеден кодексін қабылдау кезінде  баж салығының мөлшері біршама  көтеріліп (3 есеге жуық), біраз тауардың  қымбаттағаны есімізде.

Қымбатшылыққа орай халықтың көңіл-күйі түсіп, алаңдағанын да айта кету орынды.

ДСҰ-ға мүше болған кезде біздің отандық кәсіпкерлер үшін бәсекелестіктің күшейетінін кейбір сарапшылар үрейлене күтуде. Жалпы, мұның негізі де жоқ емес. Бірақ отандық кәсіпкерлер үшін ең үлкен бәсекелестік Одаққа мүше алпауыт  көршіміз Ресей тарапынан болып тұр.

Сауда ұйымына мүше болған кезден бастап отандық тауар өндірушілер  үшін басқа мемлекеттер тарапынан  көрініс беретін дискриминациялық әрекеттер шектеліп, еркін сауда  жасау мүмкіндіктері пайда болады. Қазіргі кезеңде біздің тауар  өндірушілерге қарсы мұндай әрекеттер кеңінен байқалып отырғаны жасырын емес. Мысалы, көршілес мемлекеттер аумағымен жүк тасымалдаған кезде, олар өздерінің тауар өндірушілеріне жеңілдетілген тарифтер пайдаланып, біздің отандық тауар өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігін төмендетуде. Мұндай мысалдар көп. Ал ДСҰ-ға мүше болған кезде мұндай әрекеттерге жол берілмейді. Осы тұрғыда ДСҰ біздің өндірісшілерге дем береді.

 

 

Дәулетбек Тоқтасын, экономика ғылымдарының кандидаты:

Түбі баянды болмайды

 

– Дәл бүгінгі экономикалық күрделі  ахуалмен ДСҰ-ға жедел енуге өз басым қарсымын. Себебі, біздің қоғам, ашығын айтқанда, біздің жалпы өндірістік шаруашылық бұған дайын емес. Себебі, заманауи озық технологияның тетігін, тілін таппай отырып, асығыс қадам жасаудың түбі баянды болмайды. Өйткені, шағын және орта бизнесті былай қойғанда, ірі өндірістік-қаржы топтарының мүмкіндігі шектеулі екенін бәріміз көріп-біліп отырған жай бар. Ұлттық компанияларымыз да ірі бәсекеге төтеп бере алмасы белгілі. Неге? Бұған айтар уәжіміз – қорымыз қысқа, шектеулі. Кезінде айырқалпақты ағайын осы ДСҰ-ға байқамай шұғыл түрде өтіп кетті. Меніңше, қырғыз жеріндегі күрделі дағдарыс, саяси-әлеуметтік толқулар осыған орай туындап жатқандай көрінеді. Себебі, екі қолға бір күрегі болса, қарны тоқ болса, халық көшеге шығып несі бар. Сондықтан ұйымға тым жедел, асығыс енгеннің пайдасынан гөрі зияны басымырақ. Ең бастысы, «көршілеріміз кіріп кетті, біз қалып қойдық» деп қиналмайық. Тиімді-тиімсіз жағын саралап, екшейік. Экономикалық интеграция жөніндегі министріміз Жанар Айтжанова шалт қимыл жасауға асықпасын. Себебі, біздің қоғамға, жалпы экономикаға ішкі өнімді өсіруге ықпал ететін тетіктерді жетілдіру міндеті тұр. Қараңыз, өзіміз тауар өндірмейміз, экспортымыз тек шикізатқа негізделген. ДСҰ-ға енген кезде отандық өндірісшілердің тынысы тарылады. Өйткені, олар бәсекеге дайын емес. Мемлекеттің қолдауы да шектеледі. Қорыта келе, бүгінгі дамушы экономика жағдайымен біз ДСҰ-ға 15-20 жылдан кейін өтсек те, арманда қалмаймыз.

 

Галина  Никитина, сарапшы:

ДСҰ ешкімді  аямайды

 

• Біздің елімізден бұрын ДСҰ-ға енген Грузия, Қырғызстан, Украинаның жағдайы керемет жақсарып кеткенін көргеніміз жоқ. Жуырда ғана мүшелікке кірген Ресейдің де ахуалы анау айтқандай тамаша емес. Халықаралық ұйымға енумен бірге қоғамға бірнеше түйткілді ала келді. Теріскейдегі көршіміз қазір «алатынымыздан береріміз көп болып кетті» деп шуласып жатыр. Міне, маңайдағы мемлекеттердің бетпе-бет келген мәселесіне қарап ой түюге, сабақ алуға, содан қорытынды шығаруға болады. Осы тұрғыдан алғанда, сіздердің алаңдаушылық білдіріп отырғандарыңыз орынды. Бірақ бұл жерде бізді де алаңдатып отырғаны, қазір қолымызда еліміздің ДСҰ-ға енуі жөнінде нақты ақпараттың жоқтығы. Мысалы, келіссөздер қай деңгейде, қалай жүріп жатыр, қай мемлекеттің талап-тілегі қандай. Міне, бұл жөнінде құзырлы мекеме, министрліктер ешқандай дерек, мәлімет таратып отырған жоқ. Осының салдарынан отандық өндірісшілер, шағын және орта бизнес иелері алдын ала сақтық шараларын жасай алмай отыр. Бірақ бір нәрсе анық: ДСҰ отандық тауар өндірушіні аямайды. Сондықтан бәсекеге қабілеттілікті осы бастан қайрап, шыңдаған абзал. Кәсіпорынның, онда өндірілетін тауардың  сапасын арттыруға деген құлшыныс, ұмтылыс күн тәртібінен түспегені жөн. Күні ертең жан-жақтан тауар ағылғанда, «енді қайттым» деп қос тізені құшақтап қалмау үшін ізденісті осы күннен бастаған дұрыс. Себебі, бір ғана азық-түлік саласында біз өз-өзімізді 10-15 пайыз шамасында ғана қамтамасыз етіп отырғанымыз да өкінішті. Жеміс-жидек, көк-сөк атаулы сырттан келіп жатыр. Қашанғы Қырғызстан мен Өзбекстанға ауыз ашамыз? Қалаберді қытайлық өнімге иек артып отырмыз. Міне, осының бәрін нарықтан ысырып шығару үшін, бәсекеге қабілетті болуы үшін, ДСҰ-ның талап-тілегін толық орындау үшін, бізге тек алға ұмтылыс қажет. Сонда ғана нәтиже

 

 

ҚАЗАҚСТАНҒА ТИIМДIСI — ДҮНИЕЖҮЗIЛIК САУДА ҰЙЫМЫНА ЕНУ

 

 

— Қазір  Еуразия кеңістігінде бірнеше одақ пайда болды. Айталық, ЕурАзЭҚ, ШЫҰ, ТМД, т.б. Бұл одақтардың, сіздің ойыңызша, қайсысы өміршең болмақ. Бұлардың арасында Еуроодақ секілді үлкен  құрылым пайда болатын мүмкіндікке  иесі қайсысы?

 — Біріншіден, Қазақстан Дүниежүзілік сауда  ұйымына кіруі керек. 

— Оған Ресейсіз кіруге болмайды деп жүр ғой?

 — Жоқ, Ресейден бұрын  бұл ұйымға мүше болуы керек.  Ресей бізді жібермей отыр. Дүниежүзілік  сауда ұйымының (ДСҰ) ережесі бойынша,  кім бұрын кірсе, сол мемлекет кейінгі мемлекетке талабын қояды. Бізге мысалы қырғыздар талап қойып отыр. Олардың талабы бойынша, Қазақстанда қырғыздан келген жұмысшылар жұмыс істеп, олар біздің мектептерде оқуы керек, біздің әлеуметтік-инфрақұрылымды пайдалануға құқылы болуға тиісті. Бірақ, олар орыс мектептерінде оқиды. Сөйтіп, орысшылдардың құрамын көбейтетін болады. Бұл оңай тұтқа емес. ДСҰ-ға кіргеннен кейін біздің нарықтық қатынастар ширайды. Біреулер кемістіктерді ғана айтады, ал бұның тасасында оң қырлары анағұрлым көп.

 Біз ДСҰ-ға кіргеннен кейін  онда Ресей бізге кіріптар  болады. Мысалы, Қырғызстанның ерекшелігі  мынада, олар Еуропадан кедендік  төлемдері төмен бағамен мата  және фурнитура алып отырды. Бұның  соңы Бішкекте жеңіл өнеркәсіптің  дамуына алып келді. Сөйтіп, олар біздің жеңіл өнеркәсібімізді тұншықтырды. Яғни, біз Қырғызстанның ДСҰ-ға кіруіне кедергі жасауымыз керек еді. Мен Қырғызстанның ДСҰ-ға кіруін «Қазақтың көкжелкесінен сұғылған қанжар» деп атаған едім.

 Сондықтан, біз Қырғызстан  сияқты ДСҰ-ға кіріп алуымыз керек. Сол кезде ЕурАзЭҚ, БЭК, бәрінің жағдайы белгілі болады. Жаңа акценттер басталады.

— Онда неге бізге ең тиімді интеграция — БЭК пен ЕурАзЭҚ дегенді  тынбай үгіттеп келеміз?

 — ЕурАзЭҚ-тың ең керегі  кедендік одақ болатын. Ол жоқ.  Екіншісі, бірыңғай валюта еді. Ол да жоқ. Оған біз келіспейміз. Өйткені ортақ валютаға көшкен күннің ертеңінде бізге саяси бағыну туралы талап қойылары сөзсіз. Саяси бағынудан кейін тәуелсіздігіңе нұқсан келері айқын. Нұрекең соны біліп отыр. Сондықтан ары қарай бармай отыр. Демек, бізге тиімдісі ДСҰ және Еуроодақ, НАТО.

— Еуроодақ бізді қабылдай қоюы екіталай шығар. Өйткені, біздің тамырымыз, тегіміз  басқа. Дініміз бөлек қой?

 — Бір кереметі қабылдауы  мүмкін.

— Ал, Түркияны мұсылман болғаны үшін осы уақытқа дейін кеудесінен кері итеріп келе жатқан жоқ па?

• Түркияның жөні бөлек. Олар 80 миллионға жақын. Біз 15 миллионбыз әрі мұнайымыз бар. Әлгі «күлшелі баланың сүйкімді келетіні» сияқты. Ал, оларда мұнай жоқ. Сондай-ақ, түріктер Еуропаны қаптап басып алатыны анық. Ал, қазақтар Еуропаға шұбырмайды.

 

Фото дереккөзі: vesti.kz

Қазақстандағы тауар өндірушілердің өздері Дүниежүзілік сауда ұйымына  қосылуға дайын болуы керек. «Ресей.24»  арнасына тікелей эфирде сұхбат бере отырып ҚР Премьер-министрі Серік Ахметов  осындай пікірін жеткізді.

 

Үкімет басшысы тауар өндірушілер  үшін Дүниежүзілік сауда ұйымы оңайға соқпайтынын, бірақ олар бұл тәуекелге  дайын болуы керектігін баса айтты.

 

 «Ең алдымен Дүниежүзілік  сауда ұйымына қосылуымызға біздің  тауар өндірушілеріміз дайын  болу керек. Әрине, Ресейде де, Қазақстанда да мемлекеттік қолдау көрсету тәжірибесі жақсы. 2007, 2008, 2009 жылдардағы дағдарыс кезінде Қазақстандағы бизнес те, кәсіпкерлер де, шағын және орта кәсіпкерліктегі тауар өндірушілер де мемлекеттік қолдауға ие болды. «Бизнестің жол картасы-2020», «Жұмыспен қамту-2020» сияқты мемлекеттік бағдарламалар әзірленді. Бұл бағдарламалар ең алдымен дағдарыс жылдарын еңсеруге бағытталған», - дей келе С.Ахметов біз ашық нарықтық экономикалық ел екенімізді еске салды.

 

 «Біз ашық нарықты экономикасы бар елміз. Қазақстан дүниежүзілік қаржы жүйесіне ықпалдасты, сондықтан, артта қалған экономикалық дағдарыстар еліміздің қаржы жүйесіне, жылжымайтын мүлік пен құрылыс саласына әсер еткені рас. Сондықтан, экономиканың 3-4 секторы мемлекеттен қолдау көре отырып, сол қолдау шараларының арқасында дағдарыстан шыққан. Дүниежүзілік сауда ұйымы мен Кеден одағына қосылу – олар үшін тәуекел тудыратыны анық», - деп түсіндірді Премьер-министр.

 

 Естеріңізге сала кетейік, 1994 жылғы 15 сәуірдегі Дүниежүзілік сауда ұйымын құру туралы Марракеш келісімінің екінші тарауында «ұйымның негізгі мақсаты - ДСҰ-ға мүше-елдер халқының әл-ауқатын арттыру, өмір сапасын жақсарту, толық қамтуға қол жеткізу, сонымен қатар нақты кірістерді арттыру және тұрақты өсіріп отыру» деп көрсетілген. Оған қол жеткізу үшін ұйымға мүше елдер «еркін сауда» құруға, яғни сауда ағындарын ырықтандыруға және өзара пайдалы келісімдерді жасауға жұмылдырылады. Ұйым шеңберінде ашықтық қағидаты да қатаң қаралады.

 

 Қазақстан Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру мақсатында 1996 жылдың 26 қаңтарында ұйым Хатшылығына ресми өтініш берген. Ал, 1996 жылдың ақпан айында Қазақстанға ДСҰ бақылаушы-ел мәртебесі берілді.

 

 Сонымен қатар, ұйымға кіру  бойынша Жұмыс тобы құрылған. Оған қазіргі уақытта ДСҰ оның  құрамына мүше 40 ел кіреді. 1996-2003 жыл аралығында ДСҰ Хатшылығына оған кіру шарттарына сәйкес ақпараттық материалдар мен міндетті құжаттар жіберілген. 2003 жылы Қазақстан ДСҰ кіру процесінің ақпараттық кезеңін аяқтап, Жұмыс тобына мүше елдермен ұйымға мүшелік шарттарын анықтау бойынша келіссөздердің белсенді кезеңіне өтті.

 

 ДСҰ-ға Қазақстанның қосылуы  төмендегі мақсаттар мен міндеттерді  көздейді:

 

* Дүниежүзілік экономикаға ықпалдасу  үдерісін күшейту;

 

* Өнеркәсіп және ауыл шаруашылық  тауарларды сатуда тарифтік және тарифтік емес тосқауылдарды төмендету, халықаралық сауданы ары қарай ырықтандыру және дүниежүзілік нарықтарда еркін, әрі әділ бәсекелестік шарттарын тудыру;

 

* Әзірленген принциптер мен  ережелер негізінде халықаралық  қызмет көрсету түрлері арқылы реттеу және келсізсөздер жүргізу арқылы оны кеңейтіп, кезеңдерге сәйкес ырықтандыру;

 

* Ұлттық құқықтық жүйелердегі  айырмашылықтарды ескере отыра  сауда аспектілері саласындағы  зияткерлік меншік құқықтарын  тиімді қорғау механизмін құру;

 

* Сауда дауларын реттеудің көп жақты тиімді механизмін құру;

 

* ДСҰ-ға мүше елдердің ұлттық  сауда саясатына бақылау жүргізу;

 

* Қазақстандық тауарлар мен  қызмет көрсету түрлерін экспортқа  шығару мақсатында дүниежүзілік  нарықтардың қолжетімділігі қамтамасыз  ету;

 

* Халықаралық нормалар мен стандарттарға  еліміздің сауда заңнамасын сәйкес  келтіру;

 

* Елімізде болжамдалған сауда-инвестициялық  ортаны қалыптастыру;

 

* Көп жақты  сауда келіссөздерін кезеңдерге  сәйкес жүргізу мақсатында «келіссөз  алаңының» қызметін қамтамасыз ету.

 

 Сонымен  қатар, Қазақстан ДСҰ-ға ену  қажеттігіне келестін болсақ, Кеден  одағы бойынша серіктес мемлекет, Ресей, оған еніп отыр.

 

 Бүгінгі  таңда, біріншіден, Ресей – Қазақстанның  басты сауда-саттық жасайтын әрі  ДСҰ-ға дейінгі «Кеден одағы»  аталатын ықпалдастық босағасын бірге құрған әріптесі. Екіншіден, Ресей мен Қытай секілді дүниежүзілік сауда алпауыттарының (екеуі де ДСҰ мүшесі – авт.) қыспағында тұрған Қазақстанға барынша халықаралық деңгейде реттелген, нақты тәртіпке сүйенетін сауда кеңістігі аса керекті дүние. Бүгін болмағанымен келешек дамуымызда бұндай қадам қазақ елі үшін маңызды болмақ. Үшіншіден, еліміздің сауда айналымының 90%-дан астамы ДСҰ-ға мүше елдермен арада болып отыр. Төртіншіден, шикізаттық емес секторды өркендету үшін шетелдік инвестиция Қазақстанға ауадай қажет. Ал ДСҰ-ны жақтаушы сарапшылардың ең басты көзірі де осы – шикізаттық емес секторға тартылатын шеттелдік инвестиция. Сондықтан да, олар Қазақстанның дәп осы ДСҰ табалдырығын аттаған соң сыртқы қаржыландырудың ағылатынын алға тартады.

 

 Қазіргі  уақытта Қазақстанның дүниежүзілік  ұйымға енуі бойынша екіжақты  келіссөздер аяқталып, көпжақты  келіссөздер жүргізілуде.