Сатирическая направленность и народность сказки П.П.Ершова «Конёк-Горбунок»

Вариант 1

 

1. Сатирическая направленность и народность сказки П.П.Ершова «Конёк-Горбунок»

 

Сказка понятие обобщающее. Наличие определенных жанровых признаков позволяет отнести то или иное прозаическое произведение к сказкам. Жизнь сказки – это непрерывный творческий процесс. В каждую эпоху происходит частичное или полное обновление сказочного сюжета. И на примере сказки П.П. Ершова «Конек-горбунок» я постараюсь  проследить проявление народных традиций в литературной сказке, а также сатирическую направленность произведения.

Сказка «Конек-Горбунок» известна всем - от мала до велика, и каждому возрасту она нравится по-своему. Ребенка занимает внешний ход событий, история Ивана-дурачка, обретшего с помощью чудесного конька счастливую судьбу. Для взрослого читателя открывается другой, более глубокий смысл сказочного повествования.

Сказка представляет собой большую поэму в трёх частях. В 1-й части повествуется о том, как Ивану достались Конёк-горбунок и два великолепных коня и как он стал царским конюхом. Во 2-й части Иван по велению царя добывает Жар-птицу, а потом и Царь-девицу. В 3-й части он навещает Солнце и Месяц и достаёт со дна океана драгоценный перстень. В конце сказки он становится царём и женится на Царь-девице.

Ершовская сказка вызывает размышления о народе Руси и о тех, кто вершил его судьбу. Но как бы ни разнилось восприятие вымысла ребенком и взрослым, люди всех возрастов не могут не почувствовать очарования этой мечты, живости поэтического повествования и глубокого национального своеобразия сказки. Мера восприятия будет разной, но суть его останется одной, и это определяет ценность сказки Ершова среди книг, с которыми ребенок знакомится в дошкольном возрасте. 

Впервые «Конек-Горбунок» был опубликован в журнале «Библиотека для чтения» весной 1834 года, но напечатана была только первая часть сказки. Целиком, отдельной книжкой, «Конек-Горбунок» вышел летом того же года. Острая сатирическая направленность сказки, выраженная в ней вера в победу справедливости, живость фантастического вымысла, бойкость и выразительность слога - все эти достоинства «Конька-Горбунка», вынесенные из крестьянских сказок, сделали произведение П. П. Ершова крупным явлением демократической литературы XIX века. Сказка прославила имя Ершова. Автору ее, студенту Петербургского университета, было всего девятнадцать лет. Позднее он создал и другие произведения: набросок драматической повести «Фома-кузнец», стихотворения «Молодой орел», «Песня казачки», «Русская песня». Но сказка осталась единственным всенародно известным творением Ершова. Детство и юность писателя прошли в обстановке, позволившей ему близко узнать жизнь и быт народа, его искусство.  Остался верным традициям народного творчества автор «Конька-Горбунка» и в отборе изобразительных средств. Начиная с зачина:     

За горами, за лесами,

За широкими морями,

Не на небе - на земле

Жил старик в одном селе.

до концовки:

Я там был,

Мед, пиво пил;

По усам хоть и бежало,

В рот ни капли не попало

читатель находится во власти очарования народной сказки. И в богатой смыслом иронии, и в описании волшебных картин, и в передаче простодушных замечаний Ивана о Царь-девице, Жар-птице, и в рассказе о конном рынке - всюду Ершов остается народным рассказчиком. Крестьянский разговорно-сказочный стиль достиг у него полного выражения в многочисленных диалогах, в великолепных речевых самохарактеристиках персонажей. Попав в солнечное царство, Иван не утерпел, чтобы не поделиться восторгом с другом-коньком:

Эко диво! эко диво!

Наше царство хоть красиво..,

А как с небом-то сравнится,

Так под стельку не годится.

Что земля-то!., ведь она

И черна-то и грязна;

здесь земля-то голубая,

А уж светлая какая!..

Посмотри-ка, горбунок,

Видишь, вон где, на восток,

Словно светится зарница…

Чай, небесная светлица…

Что-то больно высока!

Здесь и восторг, и размышление, и удивление, и ирония. Это живая народная речь с паузами, с неожиданными поворотами - и все в стиле любимого Ершовым просторечия. Ученые нашли в языке сказки даже некоторые особенности местных сибирских говоров. Вместе с тем сказка «Конек-Горбунок» - высокий образец чисто литературной работы. Поэтическое мастерство Ершова, глубина и тонкость художественного постижения им народной сказки выше всяких похвал. Достойна восхищения уже одна только композиция сказки - безошибочно найденное творческое соединение разных сказочных сюжетов в единый органический сплав. Изумляют бесчисленное количество находок в стиле и изобразительных средствах сказки, ритмика и выразительность легкого и звучного стиха.  Высоко оценил сказку А. С. Пушкин. Он, написавший к тому времени «Сказку о попе и о работнике его Балде», «Сказку о царе Салтане», «Сказку о рыбаке и рыбке», «Сказку о мертвой царевне и о семи богатырях», сказал: «Теперь этот род сочинений можно мне и оставить». Великий поэт полагал, что отныне сочинение произведений в сказочном роде - дело его молодого последователя. Однако обстоятельства дальнейшей жизни Ершова помешали развитию его дарования.

 

2. Жанравая разнастайнасць паэзіі Р.Барадуліна для дзяцей.

У беларускай паэзіі Рыгор Барадулін – самабытная і арыгінальная індывідуальнасць па сіле мастацкага дару і па значнасці напісанага. У паэта свой голас, сваё бачанне свету, свой паэтычны слоўнік. Рыгор Барадулін – "кароль метафары", найбольш яркі прадстаўнік філалагічнага пакалення. Паэзія Рыгора Барадуліна даўно набыла ўніверсальны характар. Рыгор Барадулін – народны паэт Беларусі, крытык, перакладчык, грамадскі дзеяч. Яго імя шмат што значыць у сучаснай беларускай паэзіі.

Рыгор Барадулін пісаў выдатную літаратуру для дзяцей. Дзякуючы народнаму гумару ён набывае сваю адметную індывідуальнасць у дзіцячай паэзіі. Разумна спалучаў свой жыццёвы вопыт з дзіцячай непасрэднасцю, нестандартным вобразным мысленнем. У Барадуліна відавочны талент дзіцячага паэта. У яго вельмі ўдала наладжваўся кантакт з маленькімі чытачамі дзякуючы яго незвычайнай чуйнасці да жыватворных крыніц роднага слова.

Народнапаэтычныя традыцыі адлюстраваны ў аўтарскіх калыханках, забаўлянках, лічылках, дражнілках, хуткамоўках, загадках, казках-пераказках, небыліцах-перакрутках, жартоўных і гумарыстычных вершах. Многія жанры дзіцячага фальклору (лічылкі, хуткамоўкі, казкі-пераказкі) набылі ў барадулінскай інтэрпрэтацыі новае гучанне і адметнасць. Ці ж не калыханкі – першакрыніцы нашай душы?

У калыханках Р.Барадулін скарыстаў і любімага персанажа гэтага жанру – ката. Як вядома, кот па сваёй прыхільнасці да хатняга жыцця-быцця самы блізкі і жаданы госць, да таго ж рытмічнае мурлыканне ката-варката супакойвае і закалыхвае дзіця. Менавіта кот, лічыцца, здольны прыносіць дзецям салодкі сон. Дарэчы, кот Мірон – пастаянны персанаж у шматлікіх барадулінскіх творах для дзяцей. Натуральным падаецца і тое, што вобраз ката найчасцей гарманізуе са старажытнымі міфічнымі вобразамі Варкоты, Сну, Дрымоты як адухоўленымі істотамі (зморанымі спадарожнікамі яны блукаюць па хатах, шукаючы прытулку) альбо проста з казачна-міфалагічнымі матывамі сну-дрымоты ("Спі, засні, // Мой кот Мірон, // Хай табе прысніцца сон") [1, с.6].

З тонкім псіхалагічным майстэрствам піша Барадулін для дзетак-малалетак забаўлянкі ("Козытка", "Хто перагаворыць Бая?" і інш.). Тут арганічна спалучаны жанры забаўлянкі і хуткамоўкі з элементамі гульні. Параўнаем з народнай "Ішоў Бай па сцяне...": – ставіцца адкрытае пытанне ў зачыне і ў канцоўцы аўтарскага твора, які мае пэўную кальцавую пабудову (у народнай жа – паўтор першага і апошняга сказу-аповеду). Дзіцяці неабходна пастаяннае самасцвярджэнне ў свеце. Непахіснае пачуццё справядлівасці, сілу закона выпрацоўваюць у дзяцей лічылкі як спецыфічны жанр дзіцячага гульнявога фальклору. Эмацыянальныя, гарэзлівыя лічылкі Р.Барадуліна, у адрозненне ад фальклорных, перш за ўсё сюжэтныя. Маленькі Цімошак губляе ў лазовым кошыку кошак ("Колькі кошак у кашы?") [1, с.184], дасціпны заяц думае "Ноч і дзень, // Як уласны // Зважыць цень" ("Колькі важыць зайцаў цень?")

Прычым часта кожны паэтычны радок – гэта новая прыгода.

Зараз прааналізуем некаторыя вершы паэта.

У вершы "Як заяц стаў даўгавухі" чытач даведваецца, чаму зайка стаў даўгавухім. Аднойчы, калі зайка спраўляў імяніны, да яго прыйшоў у госці мядзведзь і пачаў цягаць зайку за вушы. Зайку стаў і свет нямілы пасля такога шчырага віншавання. З таго часу ўся заечая радня не спраўляе імянін. Чытачу, а тым больш маленькаму, вельмі добра запомніцца такі цікавы сюжэт, бо дзеці часта задаюцца цікавымі пытаннямі, і ў тым ліку, чаму ў зайца доўгія вушы. Прачытаўшы гэты верш, маленькі чытач спасцігне свет неспазнанага.

А вось чытаем яшчэ адзін цікавы вершык пад назвай "Рыжае полымя". Рыжае полымя – такое сугучча слоў ужываецца, як перыфраза: так аўтар называе вавёрку. "Полымя кіпцюрастае // З дрэва на дрэва шастае.// Фыркае, // Цокае, // Лётае" [1, с.62]. Прачытаўшы першыя радкі, дарослы чытач не заўсёды здагадаецца, а тым больш маленькі, пра каго будзе далей вясціся размова ў вершы. І міжволі працягваеш чытаць. І вось нарэшце чытач прыходзіць да высновы: "Полымя клічуць // Вавёркаю" [1, с.62]. Пазнаёміўшыся з гэтым маленькім, але змястоўным вершам дапытлівыя дзеткі даведаюцца, як паводзіць сябе цікавая жывёла – вавёрка.

У гумарыстычным вершы "Буду ўрачом" лірычнай гераіняй з’яўляецца дзяўчынка, якая вырвала грабянцу ўсе зубы, і зараз яна на поўным сур’ёзе заўважае, што з яе вырасце ўрачыха. Верш, на маю думку, карысны не толькі сваім гумарыстычным складам, але і тым, шо дзеці падсвядома знаёмяцца з мнагазначнымі словамі, магчыма, нават не ведаючы і не задумваючыся раней пра існаванне такіх цікавых слоў, у дадзеным выпадку, слова "зубы". Так, зубы бываюць у чалавека, якія лечыць доктар, і ў грабеньчыку, якія з лёгкасцю змагла "павырываць" дзяўчынка: "Вырасце з мяне ўрачыха, // Бо сягоння пакрысе // Грабянцу // Я ціха-ціха // Зубы вырвала ўсе" [1, с.100].

У вершы "Ай! Не буду! Не хачу!" распавядаецца пра дзяўчынку Лану, якая на ўсе просьбы адказвае трыма словамі - Ай! Не буду! Не хачу! Не хоча Лана ні ўставаць, ні мыць посуд, ні ў садку палюляць ляльку, ні палюляць вярблюда. Вынік відавочны: ніхто з такой дзяўчынкай сябраваць не будзе. І таму яе не прынялі ў садок: "Хай капрызныя сястрычкі // Кепскія забудуць звычкі // I тады ідуць у сад, // А пакуль — вядзі назад!" [1, с.133]. Верш вельмі павучальны. Дзеці, чытаючы яго, разумеюць, што такія тры сястрычкі адмоўна ўплываюць на Лану, таму мець гэткіх сястрычак вельмі дрэнна. І калі ў каго з маленькіх чытачоў ёсць такія адмоўныя маральныя якасці, ён вучыцца, што ад іх трэба пазбаўляцца, таму што ў іншым выпадку з табой ніхто не будзе сябраваць.

Чытаю сучасны верш паэта пра сусветнае павуцінне. Сусветны павук распаўсюджваецца па ўсім зямным шары, абвівае яго. Ён робіць зручным наша жыццё: "Ні пяра не трэба, ні паперы // Сябру ліст прыслаць. Нячутна ў дзверы" [2]. Напрыканцы верша аўтар дае параду дзецям, ды, я думаю, гэта парада падыдзе не толькі дзецям: "Слухай інтэрнэт, чытай, пішы – // Але і сам мазгамі варушы! " [2] Інтэрнэт – рэч, канечне, добрая, калі ёю карыстацца ў меру. Усё дае дрэнныя вынікі, калі становіцца бязмерным: і агонь, і вада, … і інтэрнэт таксама. Не трэба ні ў якім разе ад яго быць залежным. І бацькі, прачытаўшы гэты верш, будуць уважлівей ставіцца да сваіх дзяцей, наглядаць за "наведваннем" сваімі любімцамі сусветнага павуціння.

Рыгор Барадулін тонка адчувае, якая тэматыка вершаў блізкая для дзяцей, адчувае псіхалогію дзіцяці і таму ведае, якія сюжэты будуць найбольш цікавыя для дзіцячай аўдыторыі. Таму яму вельмі ўдаецца ствараць дзіцячыя творы.

 

 

 

 

 

Список использованной литературы

 

1. Барадулін Р. Ішоў Коця па канапе / вясёлыя вершы, загадкі і адгадкі, казкі-пераказкі. [Электронны рэсурс]. – Мн.: Полымя, 1997. – 229 с. – рэжым доступу: www.baradulin.by/.../Ishou-kocia-pa-kanapie-1
2. Рыгор Барадулін выдаў кнігу дзіцячых вершаў / Польскае радыё для замежжа. [Электронны рэсурс]. - рэжым доступу: http: //www.nastaunik.info/ news/ 919 - 2009
3. Ершов П.П. Конек-Горбунок. – М.: Детская литература, 2008.
4. Русская литература для детей/ Под ред. Т.Д.Полозовой. – М, 2000
5. Шаўлоўская М.Ф. Дыдактычны матэрыял па беларускай дзіцячай літаратуры: Вучэб.-метад. дап. – Мінск, 2004

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Вариант 10

 

1. Проблема несовместимости войны и детства в рассказах Л.Пантелеева “На ялике”, “Маринка”, “Долорес”

  Творчество Л. Пантелеева вносит вклад в развитие жанра автобиографических произведений. Оно помогает понять многие аспекты становления личности человека, перекликаясь с произведениями М. Горького, Н. Островского, А. Гайдара. Таковыми являются и рассказы автора «На ялике», «Маринка», «Долорес» и другие.

Эти рассказы давно уже стали классикой, на них воспиталось не одно поколение читателей. Они издавались в сериях "Библиотека пионера", "Золотая библиотека", в сборниках, представляющих советскую детскую литературу за рубежом. Дети, их судьбы, характеры всегда волновали писателя. В каждом из ребят, независимо от возраста, Л.Пантелеев видит личность, с уважением и пониманием относится к трудностям, с которыми они сталкиваются на нелегком пути взросления. Какими же представляет своих героев Л.Пантелеев? Он считает, что самые лучшие человеческие качества - честность, храбрость, достоинство - проявляются не только в исключительных обстоятельствах, но и в самой обычной, будничной обстановке. 

Осень и зиму 1941-1942 годов Л.Пантелеев провел в осажденном Ленинграде. Наряду со взрослыми судьбу блокадного города разделяли дети. Вместе с ребятами писатель дежурил на крыше, тушил зажигалки, дети окружали его и на Каменном острове в больнице, куда его привезли в состоянии крайнего истощения. "Присутствие детей, - пишет Л.Пантелеев, - подчеркивало великий человеческий смысл нашей борьбы".