М.Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясына талдау

              Абай образының тағы бір маңызды  ерекшелігі - оның интеллект қасиеті. Абай ақындығымен қатар білімді, парасатты философ адам. Ұлы ақынның бұл қабілеті әр қырынан көрінеді. Не нәрсенің терең сырын, мағынасын, себебін түсінуге тырысу, кез-келген істің байыбына барып, топшылап алып іске кірісу, айтыс, талас-тартыстарда логиканы қару ету, халқының қазіргі және болашақ тағдыры туралы шексіз толғану, өз өлеңдерін даналық ой-пікірге негіздеу-ұлы Әуезовтің суреттеуінде Абай образының салмағын, көркін, мән-мағынасын көтерген сипаттар.

           Абай тұлғасы - эпопеяның жаны мен жүрегі. *Наташа Ростова-өзім* дейтін Толстой тәрізді Әуезовтің өзі Абайға, Абай өзіне айналып кеткенше бұл бейнені кағаз бетіне түсірмей іштей пісірген. Алғашқы кітапта адам, адамзат ретінде калыптасқан Абай кейінгі кітаптарда ақын, қайраткер қиян-қилы әрекеттерге көшеді. Абай – кең құлашты мол тынысты эпикалық тұлға. Көл-көсір нақты да, затты деталь, ұшан-теңіз психологиялық анализ, сан-сала іс-әрекет асулардың бәрі Абай тұлғасын сомдауға кызмет етеді. Эпопеяның басында Абай өзін қоршаған  кіршіксіз сәби   сезіммен, күнәсіз бала көзімен қарайды. Абайдың ақындық бітімі, ішкі дүниесі және терең ашылады. Осы тәсілмен эпопея авторы бас кейіпкердің іштей түлеуін, өзгеруі мен өсуін көрсетеді. *Абай* романының - 2 кітабы мына сөздермен аяқталады.

        *Алда - өмір, тартыс. Сол тартыста  бұл жалғыз...Бір қуаты, бір  үміті бар. Қуаты - ақындық,  үміті - халық*. Ал *Абай жолының*  келесі кітабында осынау негізгі  идея көркемдік жағынан жан-жақты  жинақталады.         Түйіндей келгенде Абайдың өмір өткелдерін, әлеуметтік майдандағы әр алуан күрделі істерін нағыз адамдық ықыластарымен, үміт, арманымен, күйініш-сүйінішімен бірлестіре көрсеу арқылы ұлы суреткер Әуезов оның тұлғасын типтік характер дәрежесіне көтерді, ұлы ақын, ойшыл, қоғам қайраткерінің асыл, мәңгі өлмес, өшпес бейнесін жасады, дара, дана образ сомдады.

Әр елдің, әр ұлттың рухын көтеретін данасы мен дарасы болады. Қазақ халқының дарасы да, данасы да Абай. Енді әке  мен бала арасындағы рухани байланыстардың көзін аршу міндеті тұр Абай қазақтың бас ақыны. Қазақтың әдебиетіне жан, күш берген, сөздің сыртынан сырлап, ішін түрлеген, ақын, сыншыл, дарын Абай еді.   Ой мен сөздің ұштасуы осы болар, оның Мұхтар Әуезовтың «Абай жатқан дария, мен одан шөміштеп алдым»- деп айтады. Абайды танытқан Әуезов, ал Әуезовты танытқан «Абай жолы» роман-эпопеясы.

 Абай арқылы  өткен ғасырдың екінші жартысындағы  және жиырмасыншы ғасырдың басындағы  бүкіл қазақ халқының тіршілігін, оның көп бұралаң тағдырын, ой-арманын,  мақсат-мүддесін, күрес-тартысын қамтиды.  Абай тұлғасын, сол ортаны, Абайдың ақындық, азаматтық тұлғасын, ақындық жолын таныту арқылы Абайтанудың өрістеп дамуына зор ықпалы болды деп айтуға болады.

          Қорыта келгенде М.Әуезов романдары өздерінің ғажайып көркемдік   қуатымен   ұлттық   әдебиетіміздің   дамуына   ерекше әсер етті. Бұл ретте сөз зергері, үлкен жазушы Ғ. Мүсіреповтің төмендегі сөздерін атап көрсетуге болады. *Абай* романдары қазақ-совет прозасының қалыптасуына көмектесумен бірге, шығарма алдына қойылар талап дәрежесін жаңа бір биікке көтерді. Жазушылық өнерден үміті бар жасымыз да, жасамысымыз да *Абайдан* үйрене де, сүйсіне отырамыз»,-деп баға берді.        

 Бұл тек  әдебиетшілердің ғана емес, сонымен  бүкіл халықтың Абай туралы  эпопеяға тұтастай берген бағасы. Өзінің осы тамаша эпопеясы арқылы М.Әуезов ұлы ақынымыз Абайға арнап жоқтық та таңбасын түсіре алмайтын, уақыт та уытын дарыта алмайтын ғажайып көркем ескерткіш жасады. Ақынның қазақ топырағында орнаған бұл ескерткіші оның нұрлы бейнесін бүкіл әлемге паш етті. Сүйікті жазушысы М.О.Әуезовке туған халқы сол үшін дән риза, мәңгілік қарыздар және ғұмыр бойы ұмытпайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылатын  әдебиеттер:

 

1. Қазақ әдебиетінің  тарихы. Он томдық.8 том. Кеңес  дәуірі(1941-1956).А., «Қазақпарат».2004.520 б.

2. 40-50 және 60 жылдардағы  әдебиет. А., «Ғылым»,1998.-400 б. 

3. Қазақ әдебиетінің  тарихы. Он томдық. 9 том. Кеңес  дәуірі(1956-1990).А., «Қазақпарат».2005. -998 б. 

4.  Қазақ  совет әдебиеті тарихының очеркі. А.,1958. -512 б.

5. Қазақ әдебиетінің тарихы. Он томдық. 7 том. Кеңес дәуірі(1917-1940).А., «Қазақпарат».2004. -462 б.

6. 20-30 жылдардағы  қазақ әдебиеті.  А., «Ғылым», 1997. -512 б.

7. Әуезов М.  Он екі томдық шығармалар жинағы.  А., Жазушы, 1969.

8. Әуезов М.  Әдебиет тарихы. Алматы. 1991.

9. Әуезов  М.  Жиырма  томдық  шығармалар  жинағы.  А.,«Жазушы».  1979. -456 б.    

10. Әуезов  М.   Шығармаларының  елу   томдық  жинағы.  А.,«Ғылым».1997.  472 б.

11. Әуезов  М.  Әр  жылдар  ойлары.  А.,  Қазақтың   мемлекеттік  көркем  әдебиет  баспасы.  1959.  -556 б.

12. Әуезов  Мұхтар. Таңдамалы. А. «Қазақ энциклопедиясы», 1997.

13. Әуезов  Мұхтар. Абай жолы. Алматы., «Жазушы»,1990.

 

М.Әуезов жайында жазылған еңбектер, монографиялар:

 

1. Мұхтар  Әуезов  тағлымы.  А.,  «Жазушы», 1987. -432 б.                          

2.  Мұхтар  Әуезов  туралы  естеліктер.  А.,  «Жазушы», 1997. -608 б.

3.  Мұхтар  Әуезов  және  әлем  әдебиеті.  А.,  «Қазақ  университеті»,  1999 . -322 б.

4.  Мұхтар  мұрасы.  А.,  «Қазақстан», 1997. -352 б.

5.  Бердібай  Р.  Мұхтар  шыңы.  А., «Ғылым», 1997.-208 б.

6. Сыздықов  К.  Мұхтартанудың  беймәлім  беттері.  А., «Қазақстан»,  1997.  -224 б.

7.  Нұрғали   Р.  Әуезов  және  алаш.  А., «Санат», 1997. -432 б.

8.  Нұрқатов  А.  Жалғасқан  дәстүр.  А., «Жазушы», 1980. -312 б.

9.  Байтанаев  Ә.  Шын  шеберлік.  А., «Жазушы»,  1989. -220 б.

10.  Байтанаев   Ә.  «Абай  жолы» айшықтары.  Шымкент, «Қасиет»,  1995. -214 б.

11.  Дәдебаев  Ж.  Мұқтар  Әуезов.  А.,  «Рауан», 1991. -80 б.

12. Майтанов  Б. Мұхтар Әуезов – суреткер. А., Әл-Фараби, 1996, -124 б.

13. Нұрқатов А. Әуезовтің  творчествосы. Мақалалар. А., «Жазушы», 1965.

14. Мырзахметов М. Абай  және Әуезов. А., «Жазушы», 1997.

15.Жақсылықов А. Әуезовтің  20-30 жылдардағы прозасы. //филол.ғыл.канд. диссертациясының авторефераты. А., 1984.

16. Қабдолов З. Менің Әуезовім. А., Жалын, №7-8.

17. Сыздықов К. Мұхтар  Әуезов - әдебиет сыншысы. А., «Ғылым». 1973.