• Жалпы мекеменің ішкі фирмалық стандартын өңдеу: артефактыларын (документтерін, модельдерін, ОЖ және с.с),  әрекет түрлерін (функциясын), рөлін (мамандығын)  және олар байланысты болу керек.
• Консалтингте(оқу семинарлары, лекциялары) тексеруі бойынша жылдық, тоқсандық жоспарының өңдеу және бекіту.
• НИИ ЭИТТ  дің ішкі фирмалық стандарт біліміне байланысты жұмыскерлердің аттестациялау.
• Ағымдағы идеяның жағдай, ұсыныс, жобалар және активтер (деректер базасына енгізу және есеп беруді құру) мониторингісі.
• Істегі стандарт(ағымдағы артефакт,рол, әрекеттердің түрі және байланыстарының тиімділігін есеп беру бойынша талдау) бойынша мәліметтерді процестердің тиімділігімен талдау.
• Ақпараттарды мақсатымен, саясатымен, стратегиясымен,миссиясымен сәйкесінше талдап,дайындау.
• ҒТК әрекеттеріне байланысты есеп беру дайындау.

 

3. ҒТК мүшесінің  келесі тапсырмаларды орындайды:

• НИИ ЭИТТ тің мақсатын,саясатын, стратегиясын,миссиясын өңдеуге қатысу.

• Жалпы мекеменің ішкі фирмалық стандартын өңдеу: артефактыларын (документтерін, модельдерін, ОЖ және с.с),  әрекет түрлерін (функциясын), рөлін (мамандығын)  және олар байланысты болу керек.
• Ағымдағы стандарт бойынша процестің тиімділігін талдау (ағымдағы артефакт,рол, әрекеттердің түрі және байланыстарының тиімділігін есеп беру бойынша талдау).
• Ақпараттарды мақсатымен, саясатымен, стратегиясымен,миссиясымен сәйкесінше талдап,дайындау.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3. ТОФИ-  модельдеу технологиясы және күрделі жүйелер жағдайының моноторингісі

   3.1.  Жалпы түсініктеме

   2000 жылдың басынан бастап физико-математика  ғылым кандиданты доцент  Габбасова  М.Б. жетекшілігімен ТОФИ-технологиясының  теориялық негізін институт жұмыскерлерімен  өңдеп шығарды.  ТОФИ-технологиясы  модельдеуге және кез келген  экономикалық және әлеуметтік,техникалық  қиын жүйенің жағдайын қарастыра  алады.  

   Қазіргі таңда үлкен көлемді деректе  жинағы кілттік көптеген ұйымдарда  қолданылады. Көп күштер және құрылғылар ұйым әрекетінің әртүрлі түрлерін тіркеу және осы мәліметтерді сақтауға кетеді. Бірақ оларға көп бөлігі тақырыптарға арналмаған, олар көбінесе аналитиктерге  және жетекшілерге арналған. Шың мәніне келгенде бұл ақпараттар белгілі  бір айналысатын бөлімшесіне  арналған. ТОФИ-Toolset шешім қабылдау үшін деректерді ұйымдастыратын құрылғы  болып табылады. Бұл құрылғы жетекшілерге емес, ақпараттық ұсыныстарды құратын  жетекшілерге,яғни аналитиктерге арналған. Осындай технологияның пайдасы қиын жүйелердің қалыпын сипаттап, оларды түсінірек етеді. Егер жағдай сипатталынса, жаңа компьютерлерге және деректер банкісінде, барлық кездейсоқ жүйе қалпы туралы ақпараттар деректер қорында сақталынады. ТОФИ технологиясы  программалық өнім болып табылады. Ол пән аймағына тәуелдң емес, күрделі жүйелерді өндіретін пән аймағында модельдейді.

     ТОФИ моделдеу құрылғысы  MS SQL Server 2000 ДББЖ негізіндегі клиент-серверлік  ұсыныс болып табылады. . Бұл деректер  қорымен ТОФИ технологиясының  барлық моделі және күрделі  жүйелер қалыпы жасалынған.

   ТОФИ–технологиясы келесі сызба бойынша пәндік аймақты  зерттеуге бағытталған: модель —  ақпарат — талдау.

   

 

3.2.  ТОФИ сипаттамасы

     ТОФИ-Toolset құрылғы ортасы әртүрлі  ақпараттық модельдерді және  деректерді түзеуге арналған.

   Бағдарламаның функционалдық мүмкідіктері ТОФИ-Toolset ті шешетін екі негізгі тапсырмаға байланысты: біріншіден бұл ақпараттық құрылымды модельдеу, екіншіден  мониторинг, яғни нақты ақпараттарды белгілі бір мақсатқа пайдаланылатын модель.

   ТОФИ–Toolset үш негізгі  компоненттерден тұрады:

• ТОФИ-model designer (ТОФИ модельдеу терезесі)
• ТОФИ-manager (ТОФИ администраторы)
• ТОФИ-value (ТОФИ деректер терезесі)

   Бірінші екі компонент ақпараттық құрылымды  модельдеуге және шексіз көп ақпараттық моделдерді құруға мүмкіндіктері бар. Әрбір модель деректер қоры түрінде  сақталады. ТОФИ-manager құру үшін және деректер қорын жаңартуға мүмкіндігі бар. Үшінші кампонент ақпараттық модельдерді  қайта жөндеуге арналған деректер мониторингісі. Бағдарламаның мүмкіндігі түрлі  формадағы есеп беруді дайындауда деректерді түзету үшін қолданатын универсальды алгоритм болып табылады. Среди характеристик  ТОФИ-Toolset сипаттама ортасы деректермен  жұмыс жасауда, модельдеуде ұжымдық  жұмыстармен байланысты болып келеді. 

   

ТОФИ  технологиясының модель терезесі

3.3.  Модельдеу технологиясының құрал— саймандарының маңызы

      ТОФИ технологиясын құрал саймандары ретінде күрделі жүйенің жағдайын сипаттау үшін анықталған түсінік болып саналады. Барлық технология қызметі бойынша үш топқа бөлінеді:

1. объектілердің қасиеттерін сипаттау үшін

2. объект аралық қатынас құрылымын анықтау үшін

3. көмекші жабдықтар 
 
 
 

 

3.4.  ТОФИ қасиеттерін талдау

   ТОФИ-Toolset  технологиясы негізінен тұтынушының  берген қасиет бағасына байланысты және басқа да өнімдерді құрылымдық қасиетіне  байланысты салыстырып, талдап жасалған. Яғни, қазіргі таңда атақты ARIS, ALLFusion Modeling Suite (BPwin, ERwin) и БИГ-Мастер модельдеу  құрылғылармен салыстыра отырып жасаған.  Бұл құрығылар ТОФИ-Toolset тің жетілмеген субституттары болады,яғни бір немесе ұқсас тапсырмаларды  шеше алмай, нәтижені ТОФИ-Toolset тегі секілді  толық түрде ала алмаймыз. ARIS  жүйесі модельдеу құрылғыға және бизнес процестерді талдауға және соның  аймағындағыларға тәуелді. ALLFusion Modeling Suite — құрал саймандар ортасының  интегральдық  пакеті, ол ақпараттық жүйенің барлық кезеңдерін қарастырады, БИГ-Мастер — бизнес модельдеудің құрал  саймандар ортасы, яғни ол түрлі  құрылымдарды сипаттайды (ұйымдық, функциональдық, ақпараттық), ал ТОФИ-Toolset — кез келген объектілерді сипаттап және олардың  байланыстары пәндік аймаққа бағынышты  болмайды. Осы құрылым түрлі модельдеу  методологияны қолданады және құрал  саймандық мүмкіндіктерін салыстырады. ТОФИ–технологиясын білімді формалау технологиясы және IT-қолданушы білімінің  классификациясы және тезаурус құру үшін  білім жинағы болып табылады.  Тезаурус құрған кезде технолгия  қолданушысы  түсінік жүйесін  ойша және практикалық әрекеттер  бойынша анықтайды. Құрылған тезаурус білімі  сыртқы әлем бойынша  (в  широком  смысле слова тезаурус сөзін  кеңірек алатын болсақ, ол адамдардың сөздік қоры болып табылады).  Содан  соң қолданушы  өзінің білімін  пәнге байланысты бөліп, ТОФИ құрал  саймандарының көмегі арқылы қасиеттерінің  ашылуы бойынша топтарға жіктейді. ТОФИ-технологиясы кез келген байланыстар факторының классификациясы ретінде қолданылады.

   ТОФИ  сөзінің алғашқа әріптері былай  жіктеледі: объект типтері, тип арасындағы байланыстар, факторлар, өлшеуіштер. ТОФИ да  кез келген  күрделі жүйелердің қалыпы объект қасиеті ретінде сипатталады  және олардың арасында байланыс болады.   Осындай объектілерде кез келген субстанциялар немесе пәндік аймақтағы  мән болады. Объектінің қасиетінде объект сипаттамасы бар,ол оның қалпын анықтап, белгілеп алады.  Объектілер төрт топқа бөлінеді: факторлар (объектінің сапалық қасиеті және олардың  байланыстары), өлшеуіштер (объектінің сандық қасиеті және олардың байланыстары), жұмсалған шығындар (объектінің финанстық  қасиеті және олардың байланысы) және қалған қасиеттер (суреттер, мәтіндік түрдегі мазмұндамалар және т.с.с.).

   ТОФИ  технологиясының ең негізгі  ерекшелігі қасиет маңызды болып табылып, объектілер  қасиет жинағы ретінде анықталады.  Объектінің жүрісі өзінің қасиетін өзгертуге  және басқа объектінің қасиетін өзгертуге  мүмкіндігі бар.

   Пәндік  аймақтың объектісі кейбір уақыт  аралықтарында бір объект  «өледі», басқаша – «туады» деген қасиеттерге  ие болады.  Сол себепті нақты  пәндік аймақ моделі динамикалық  болады, яғни уақытқа байланысты. ТОФИ-технологиясында динамикалық модельді құру үшін период түсінігін қолданамыз. 
 

   3.5.       ТОФИ технологиясының  тәжірибеде  қолданылуы 

       ТОФИ    моделдеу  технологиясының   айрықша  ерекшелігі  қарастырылып  отырған  пәндік  облыстың ,  мамандарының  құралы болып табылады,    әдетте пәндік облыстың   игерілуі   үлгі-ақпарат-талдау  сызбасы арқылы  жүргізіледі.  Берілген қадамдағы   алғашқылық болып   пәндік  облыстың   үлгісі болып табылады, ол  алдын ала  берілген  алға қойған мақсатқа  жетуге  арналған. Ақпараттық қамтамасыздандыру   ішкі үлгіге ақпараттық   қамтамасыздандырылады,  ал талдаудың жабдықтары   бір  жағынан үлгінің  мүмкіндіктерімен   анықталады,   екінші  жағынан   берілгендердің тұтастығымен .  Жүйенің  жағдайының үлгісі   ТОФИдағы  ұсынылатын құрылғы негізінде  құрылады.  Құрылған  үлгінің   ақпараттық  толық  болуы үшін  ETL қосымшасы   қолданылады. Ол  ТОФИдің ақпараттық үлгісінің   басқа деректер қорымен  байланысу  үшін қолданылады. 

     Жүйе жағдайының талдауы үшін   визуализацияның  құрылған  жабдықтарын  қолдануға болады,  бейнесі және  берілгендердің сараптамасы   немесе талдау «дамытылған»  дайын  жабдықтары ,  мысалы   статистикалық  десте мен  OLAP-жабдықтары  қолданылады.  ТОФИ-үлгісінен  берілгендерді талдау  және жіберу , статистикалық дестеге  айналдыру  ETL- қосымшасы   арқылы  жасалады.  Тапсырмаларды шешудің   мұндай  әдістерінің  керектігі  басқарушы  ұйымдардың  күнделікті   тәжірибесіндегі жағдайға  бағытталған. Онда  басқарушылық  шешімдерін   қабылдау керек.

   Жүйе  жағдайының  дұрыс және    сипаттаудың   формалануы   және   деректер қорындағы   ақпараттың   сақталуы   осы  ақпараттың   өңделуіне  мүмкіндік  береді   және  қарастырылып отырған   саладан жаңа  білімді  алуға  болады.   Сондықтан  ТОФИ дегі   күрделі жүйе жағдайын   сипаттау  технологиясы   және    осы  технологияны  жүзеге асыратын , сәйкес келетін   бағдарламалық   жабдық   кез  келген  деңгейдің   сарапшыларының    негізгі құралы болып табылады.

   ТОФИ    технологиясы   экономикалық,   статистикалық , финанстық,  өндірістік  тапсырмаларды шешуге көмектесетін  күрделі жүйенің жағдайларының   формаланған   сипаттамасын  құруға  көмектеседі.   Жүйе  объектілерінің   ара қатынасы   күрделенген сайын ,   қиын  тапсырмаларды шешуде  қуаттылығы   анық  көріне бастайды.

   ТОФидің тәжірибелік  қолданылу   облысы:  
 

   

• Ақпараттық   жүйелерді жобалау
• ISO   сапа  менеджменті жүйесін ақпараттық қолдау
• Өндірістің  түрлі құжаттамаларын  жасау(анықтамалар, номенклатура, классификаторлар)
• Ақпаратты  тексеру

• Тұтынушылар туралы (тапсырыс берушілер, нарықтың  тығыздығы)
• Бәсекелестер   туралы
• Қоюшылар,  серіктестер туралы
• Ішкі құрылымның   жағдайы  туралы(филиал,  қызметкерлер)

• Басқарушылық шешімді  қабылдау үшін   қажетті ақпаратты  стандартқа  сай емес түрде  бөлшектеу

• Ақпарат құрылымының   өзгерісінің     жүзеге  асырылатын жүйелердегі   компанияның  қайта құрылымдануы   немесе   өнімдердің  диверсификациясы

 

   3.6.   ТОФИ  технологиясының  апробациясы 

   

• ТОФидің  теориялық  негізі   келесі халықаралық   конференциялардағы  еңбектерде жарық  көрген: (статья  авторы  Габбасов М.Б.):
• «қолданбалы математика мен  механиканың  заманауи  мәселелері: теория, эксперимент,  тәжірибе», академик  Н.Н. Яненконың  80-  жылдығына  арналған .  Новосибирск, 24-29 маусым 2001  жыл
• «Теміржол   транспортындағы   ақпараттық  технология» халықаралық  конференциясы. Сочи  қаласы, 10-14 қазан 2001жыл.
• «Дифференциалды теңдеудің,  алгебра және гоеметрияның   мәселелері» халықаралық конференциясы. Актөбе қ, 21 – 25 мамыр 2003 ж.
• «KITEL-2003» халықаралық көрмесі. Алматы    қ, 3 – 6   маусым 2003ж

 

ТОФИ  технологиясы  жүк тасымалдайтын   темір жол  тасымалдауында  автоматтандырылған   ақпараттық  жүйесін  жасауда  қолданылған. 

Қазақстан Республикасының   транспорттық- коммуникациялық   кешенінің   ТОФИ-үлгісі   құрылған.