Уводзіны

Змест 

1. Уводзіны………………………………………………………………....2
2. Пісанае права………………………………………………………….....4
3. Дагавор 1229 года…………………………………………………….....5
4. Заключэнне…………………………………………………………...….9
5. Літаратура………………………………………………………………10

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

I. Уводзіны. 

    Мінулае з’яўляецца неад’емнай часткай багацця  нашай дзяржавы, абавязковым фактарам нацыянальнай адметнасці, а беларускі  народ мае слаўную гісторыю, якой можна ганарыцца. Цяпер, як ніколі раней, узрасла цікавасць да шляху, які  прайшоў беларускі народ за сваю шматпакутную гісторыю. Патрэба ва ўсебаковым веданні мінулага асабліва адчуваецца на паваротных рубяжах гістарычнага развіцця, а зварот да мінулага –  неабходная ўмова выбару далейшага  развіцця. Асноўная мэта работы – садзейнічаць больш глыбокаму і ўсебаковаму  вывучэнню актуальных праблем беларускай гісторыі, паказаць рэальнае развіццё міжнародных дагаварных адносін  старажытных беларускіх дзяржаў  ва ўсёй яго супярэчлівасці. 

    Выкладанне  тэмы работы грунтуецца на гістарыяграфічным  і крыніцазнаўчым фундаменце. Гістарычны факт, гістарычныя рэаліі сталі асновай  асэнсавання важнейшых пытанняў сацыяльна-эканамічнага, палітычнага  і культурнага развіцця Беларусі. Гісторыя Беларусі Полацкага перыяду (IX – сярэдзіна XIII стст.) не мае адной ці некалькі пэўных крыніц. Уласныя летапісы, якія вяліся ў Полацку, а таксама Менску і Тураве, не захаваліся. З-за адсутнасці пісьмовых крыніц звесткі пра найдаўнейшыя перыяды гісторыі Беларусі мы маем толькі з раскопак археалагічных помнікаў, таму вельмі важна захаваць пісьмовыя звесткі старажытных беларускіх дзяржаў з іншымі краінамі – міжнародныя дагаворы. 

    Міжнародны  дагавор – гэта сродак зносін паміж  рознымі дзяржавамі, аснова іх палітычнага, сацыяльна-эканамічнага і культурнага  развіцця. 

    Міжнародныя дагаворы адлюстроўваюць асноўныя гістарычныя тэндэнцыі і заканамернасці ўзнікнення і развіцця дзяржаўна-прававых інстытутаў, палітычнай і прававой культуры, тыпаў і форм дзяржаўнасці палітычных ўстаноў. Вывучэнне гэтых дзяржаўна-прававых з’яў фактычна даводзіцца да нашых дзён і мяжуецца з праблемамі сучасных дзяржаў. 

    Вядома, што тэма актуальна, бо галоўным аб’ектам даследавання з’ўляюцца міжнародныя  нарматыўныя прававыя акты, увогуле  заканадаўства, яго гістарычнае  развіццё. Крыніцы права з’ўляюцца  лепшым матэрыялам для вывучэння грамадскага ладу, дзяржаўнага механізма, розных галін права.  

    Дзякуючы вывучэнню міжнародных дагавораў з’яўляецца магчымасць пазнаёміцца з вялікай колькасцю юрыдычных тэрмінаў, як устарэлых, так і тых, якія не згубілі свайго значэння і ў наш час. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

II. Пісанае права. 

    У старажытнасці дамінуючым было звычайнае  няпісанае права, крыніцай якога  служылі звычаі, якія ўзніклі з  грамадскіх адносін і санкцыянаваныя дзяржавай. Яно складалася па меры фарміравання дзяржавы, якое, перш за ўсё, падтрымлівала  выгадныя пануючага класа правілы  паводзінаў, што прывяло да таго, што права і справядлівасць сталі  несумяшчальныя.  

      Па меры ўзмацнення сацыяльнай  напружанасці ў грамадстве і яго фіядалізацыі паўстала неабходнасць у больш дакладнай рэгламентацыі ўсіх бакоў грамадскага жыцця, што можна было ажыццявіць толькі з дапамогай напісанага права, нормы якога ў некаторай ступені абмяжоўвалі волю феадальнай адміністрацыі.  

      Характэрнымі рысамі раннефеадальнага права былі фармальнае раўнапраўе свабодных людзей і мяккасць пакаранняў. Але і ў гэты час права прадугледжвала пэўныя прывілеі феадалаў і замацоўвала поўнае бяспраўе рабоў.  

      Пісанае права не замяняла звычайнае права. Яно дзейнічала разам з ім, дапаўняючы яго ці змяняючы асобныя нормы. 

    З самай далёкай старажытнасці  адбывалася ўзаемадзеянне ўсіх еўрапейскіх  народаў у сферы права. У яго  працэсе адбываўся абмен звычаямі, прававымі нормамі і іх запазычанне. Аб гэтым сведчаць першыя пісаныя законы, якія дайшлі да нашага часу. Так, у міжнародным дагаворы 1229 года паміж Смаленскiм, Вiцебскiм, Полацкiм княствамi, Рыгай i Гоцкім берагам было ўказана, што яго галоўнай мэтай з’яўляецца  ўпарадкаванне ўзаемаадносін, якія ўзнікалі непасрэдна ў сферы гандлю або былі цесна звязаны з ім (напрыклад, крадзёж, учынены мясцовым жыхаром у купца-замежніка; парушэнне нормаў маральнасці купцом-замежнікам і інш.) [2]. Дагавор 1229 г. замацаваў прававыя нормы, якія гарантавалі і забяспечвалі развіццё міжнародных гандлёвых адносін на падставе ўзаемнасці і раўнапраўя. 
 
 

III. Дагавор 1229 года. 

    Прагрэсіўнымі рысамі Дагавора 1229 г. з'яўляюцца яго парытэтныя пачаткі: купцы-замежнікі маюць у краіне знаходжання аднолькавы прававы статус, што падкрэсліваецца ў канцы кожнага артыкула словамі:     «Такую правду взятии Русину и Ризе и на Гойском березе». 

      Дагавор носіць ярка выражаны класавы характар, бо яго артыкулы ўсталёўваюць павышаную абарону жыцця вольнага чалавека ў параўнанні з рабом: згодна артыкулу 1, за забойства вольнага чалавека штраф складаў 10 грыўняў срэбра, а за раба - 1 грыўню срэбра. 

    У залежнасці ад спісу і рэдакцыі Дагавор  мае 35 або 37 артыкулаў, якія змяшчаюць  нормы крымінальнага, цывільнага, працэсуальнага і адміністрацыйнага права. Большасць  артыкулаў прысвечана цывільнаму праву, у прыватнасці, дагавору куплі-продажу  пазыкі. 

    Вялікая ўвага нададзена і крымінальнаму  праву, нормы якога прадугледжваюць  розныя віды пакаранняў (пакаранне  смерцю, пазбаўленне свабоды, маёмасныя) за такія віды дзеянняў, як злачынствы супраць асобы, маёмасці і маральнасці. 

    Нормы працэсуальнага права прадугледжваюць  парадак ўзбуджэння справы, віды доказаў  і інш [4, с.21-22].   

    Неабходна адзначыць, што дагавор 1229 года паміж Смаленскiм, Вiцебскiм, Полацкiм княствамi, Рыгай i Гоцкім берагам,  даваў:

1. права вольнага праезду нямецкім і рускім купцам;
2. права праезду нямецкім купцам не толькі ў Полацк, Віцебск   і Смаленск, але і за межы Смаленска, рускім купцам - у Рыгу, на Готланд, у Любек і іншыя гарады;
3. дазвол гандалю нямецкім купцам у рускіх гарадах, а рускім - у Рызе, на Готландзе, у Любеку і іншых гарадах Балтыйскага ўзбярэжжа любымі таварамі і ў любой колькасці, г. зн. і аптовы і рознічны гандаль;
4. купцы маглі выносіць свае тавары на бераг у выпадку крушэння судна, і феадалы тых земляў, на берагі якіх выносіліся тавары купцоў, не мелі правы канфіскаваць іх, г. зн. берагавое права феадалаў не распаўсюджвалася на тавары купцоў.

 

    Права гасцявога гандлю ў дагаворы 1229 года не згадваецца. Гэта гаворыць аб тым, што ў дадзены перыяд гасцявы гандаль для рускіх і нямецкіх купцоў яшчэ не быў забаронены ў гарадах, прадстаўнікі якіх склалі згаданы дагавор.  

    Што датычыцца пошліны, то за праезд як рускіх, так і нямецкіх купцоў яна  не спаганялася. Была ўсталявана толькі весчая пошліна (за ўзважванне тавара), якую павінны былі плаціць нямецкія купцы і толькі за ўзважванне набытага імі ў рускіх гарадах золата, срэбра і воску. Калі ж яны гэтыя тавары прадавалі, пошліна не спаганялася.    Уводзіны весчай пошліны на срэбра і золата гаворыць аб тым, што рускія былі зацікаўлены ў захаванні і павелічэнні колькасці высакародных металаў. 

    Дагавор даваў роўныя правы як нямецкаму, так і рускаму купецтву ў пытаннях вольнага праезду, аптовага, рознічнага і гасцявога гандлю. Але пытанне  аб пошліне на куплю срэбра, золата і воску было вырашана на карысць  рускага купецтва, што сведчыць аб самастойнай лініі рускіх пры  заключэнні дагавора. 

    У шэрагу выпадкаў у адпаведнасці з  умовамі дагавора нямецкія купцы  мелі некаторыя перавагі перад рускімі  купцамі. Напрыклад, у крэдытным  гандлі (калі рускі купец пазычаў  грошы ў некалькіх крэдытораў, то ў першую чаргу ён абавязаны  быў аддаваць доўг нямецкаму крэдытору), пры пераправе купцоў праз "поцяг" (рускія купцы перапраўляліся ў апошнюю  чаргу, калі на "валоцы" былі іншыя, у прыватнасці, нямецкія купцы). Але гэта не змяняе зробленай тут высновы аб самастойнай лініі рускіх у гандлі з нямецкім купецтвам . 

    У цэлым Дагавор 1229 г. стварыў трывалую прававую аснову для развіцця гандлю, садзейнічаў яго пашырэнню, бо прадугледжваў такія прагрэсіўныя палажэнні, як забарона прымушаць купцоў-замежнікаў да ўдзелу ў ваенных паходах, без згоды прыцягваць іх да такіх відаў доказаў, як паядынак, выпрабаванне жалезам , а таксама абмежаванне ўжывання такога віду пакарання, як пазбаўленне свабоды [4, с.22].

    Аналіз дагавора 1229 года дазваляе зрабіць выснову, што дагавор быў заключаны ў асноўным на роўных правах і выгадных для абедзвюх бакоў умовах. 

    У 40-х гадах XIII стагоддзя быў падпісаны новы гандлёвы дагавор паміж нямецкімі купцамі Рыгі і Гоцкага берага, з аднаго боку, і Смаленскам - з другога. Змест гэтага дагавора ў асноўным паўтарае артыкулы дагавора 1229 года, але адлюстроўвае і некаторыя новыя ўмовы ў гандлёвых узаемаадносінах Рыгі з рускімі гарадамі. Адным з такіх умоў была забарона нямецкім купцам праязджаць праз Смаленск у іншыя гарады без дазволу смаленскага князя.  

    Такім чынам, у дадзеным дагаворы было ўпершыню сказана пра абмежаванне вольнага праезду нямецкіх купцоў у глыб рускіх земляў. Гэтае становішча адказвала  інтарэсам смалян, бо стварала ўмовы  для засяроджвання гандлю немцаў з купцамі іншых рускіх гарадоў  у Смаленску. Яно ж гаворыць пра  тое, што рускія настойліва праводзілі такую лінію ў гандлі з немцамі, якая забяспечвала самастойнасць і  незалежнасць рускага гандлю. Акрамя таго, варта ўлічыць, што ў 1242 годзе нямецкія крыжакі пацярпелі паражэнне на Чудскім возеры ў сутыкненні з рускімі. Пасля Лёдавага пабоішча ўзмацнілася барацьба мясцовага насельніцтва Лівоніі супраць нямецкіх феадалаў. Усё гэта падрывала пазіцыі нямецкіх заваёўнікаў, а з імі і нямецкіх купцоў. Вялікая ж зацікаўленасць у гандлі з рускімі прымусіла нямецкае купецтва пагадзіцца з пастаўленай умовай аб абмежаванні гандлю. 

    З сярэдзіны XIII стагоддзя адносіны Рыгі з рускімі гарадамі ўскладніліся ўмяшаннем Літвы, якая падпарадкавала сабе Полацк і Віцебск. Гэтым тлумачыцца тое, што дагавор канца 40-х гадоў XIII стагоддзя быў заключаны Смаленскам без Полацка і Віцебска. Пазней і Смаленск трапіў часова ў залежнасць ад Літвы [1, с.33]. 

    Спачатку  паміж Рыгай і Літвою ўсталяваліся шырокія гандлёвыя сувязі. У 1253 годзе  літоўскі князь Міндоўг даў рыжскім  і ўсім нямецкім купцам у сваіх  уладаннях вольны праезд па рэках  і сухапутных дарогах, вызваліў іх ад пошліны і адмяніў берагавое  права феадалаў на тавары купцоў, вынесеных  на бераг пасля крушэння судна. Гандаль  Полацка і Віцебска з Рыгай  стаў праходзіць пад кантролем і  ад імя Літвы.

      У 1264 годзе была складзена грамата літоўскага князя Гердзеня аб заключэнні ім у якасці князя полацкага і віцебскага мірнага дагавора і ўсталяванні гандлёвых адносін з Рыгай і Готландам.  

    Відаць, да гэтага ж часу адносіцца другая грамата полацкага князя Ізяслава жыхарам Рыгі аб вольным гандлі і  працягу мірных адносін. Год складання гэтай граматы не ўказаны. Яе прынята датаваць 1265 годам. 

    Абодва  дакументы пацвярджаюць раней усталяванае  права вольнага праезду для купцоў па Даўгаве і права вольнага гандлю нямецкіх купцоў у Полацку і Віцебску, а рускіх у Рызе, на Гоцкім беразе. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

  IV. Заключэнне. 

    Зыходзячы з вышэй выкладзенага, можна зрабіць  выснову: 

• галоўнае  прызначэнне дагавора 1229 г., які быў заключаны паміж Смаленскім, Віцебскім і Полацкім княствамі, з аднаго боку, і Рыгай і Гоцкім берагам - з другога боку,  заключалася ў замацаванні прававых нормаў, якія забяспечваюць нармальныя адносіны паміж заходнімі і ўсходнееўрапейскімі народамі на аснове ўзаемнасці і раўнапраўя. У Дагаворы прадугледжвалася сцвярджэнне мірных адносін, вызначаўся аб'ём адказнасці за крымінальныя злачынствы, парадак і чарговасць спагнання доўгу купцамі, парадак судаводства і інш. Такім чынам, ён уключаў у сябе нормы розных галін заканадаўства. Шматлікія нормы дадзенага дагавора дзейнічаюць і цяпер у розных краінах. Гэта гаворыць аб тым, што гісторыя кожнай дзяржавы з'яўляецца важным фактарам, які ўплывае на развіццё нацыянальнага заканадаўства;
• у XIII-XIV стст. існавалі ўстойлівыя гандлёвыя і дыпламатычныя сувязі паміж беларускімі і нямецкімі дзяржавамі і купцамі, заснаваныя на раўнапраўных адносінах. Бакі, якія дамаўляліся, знаходзіліся прыкладна на адным узроўні эканамічнага, палітычнага і культурнага развіцця. Прычым кожны бок уносіў у дагавор нормы свайго звычаёвага права. Гэтыя акты служаць каштоўнымі крыніцамі пры вывучэнні старажытнага права, на падставе іх мы разважаем пра сацыяльна-палітычнае і эканамічнае жыццё людзей таго часу, пра ўзровень развіцця прававых адносін.