Қоршаған ортаға әсерді басқару

1.Қоршаған ортаға әсерді басқару

    Экологиялық заңдастыру мен экологиялық қызмет ерте заманда ақ қалыптасқан. Табиғатты қорғау  заңдары мен тәртіптері әдет-ғурып, діни тиым салу муліктік кузет түрінде қалыптаскан. 19-ғасырда табиғатты қорғау табиғи ескерткіштерді, олардың көне көрікті объектлерін қорғау болып есептелді (табиғатты  қорғаудың консервативтік кезеңі).  20-сыншы ғасырдың басында табигатты қорғауға табиғат ресурстарын тиімді пайдалану түсінігі қосылды. Tабигатты қорғаудың табиғат ресурстық кезені 20-ғасырдың екінші жартысында табигатты қорғаудан адамның денсаулығына әсер ету факторы ретінде адам өмір сүретін ортаны қорғау түсінігіне ауысты Ұтабиғатты қоргаудың антропоорталық кезені. Бүгінгі күнде экоорталық кезеңге өту туралы сөз етуге болады – ол адамға пайдалы яки зиянды екендігіне қарамай табиғаттың барлық элементтерін қорғау. Бәрі де табиғатта пайдалы және өмір сүруге құқылы.

     Заңдастыру  мен қатар оны жузеге  асырудың  механизмдері де дамиды, және  табиғатты қорғау қызметін жузеге  асыратын мемлекеттік бақылау  мен басқару органдары да заңға  сай қалыптасады. Баскарудың өзі  қоршаған ортаның жай-жапсарын  бағалау,  оның параметрлерінің  өзгеруін бақылау, бағдарлау,  шешім шығару, басқару қурылымдарының  көмегімен оларды өндірістік  қурылымдар арқылы жузеге асыру  болып есептеледі.

   Табиғи процестерді  қауып-қатерсіз басқару өмір сүретін  ортаның сапасын  бақылауды  нускайды. Экологиялық бақылаудың  дәрежесі қогамның экономикалық  және мәдени дамуына баланысты.  Қоғам неғурлым дамыған болса  қошаған ортаның әлеуметтік-экологиялық  басқару процестерін жузеге асыру  соғурлым жоғары болады.

    Бақылау әдістерінің ішінде: тура тікелей бақылау, ол техникалық системаларды пайдаланып атмосфераның, гидросфераның, топырақтың ластану факторларын, олардың физикалық, химиялық, биологиялық параметрлерін қадағалау арқылы қоршаған ортаның жағдайын бақылау.

   Жанама  бақылау заңдық және әкімшілік тетіктерді  пайдалану арқылы жузеге асырылады.

    Қолдан жүргізілген бақылау - қолда бар қуралдарын пайдалану не болмаса автоматтық режимдегі құралдарды пайдалану арқылы автоматты түрде жузеге асырылады.

    Бақылауды  сараптау әдісі бойынша бақылау контактық және дистанциялық болып бөлінеді. Дистанциялық сараптаудың контактық сараптау әдісінен айырмасы өқоршаган ортаның жәйін ақпарат алуды тікелей байланыссыз аэрофотосъемкалар және космостық съемкалар арқылы жузеге асырады.

 Экологиялық  бақлаудың айқынсызығы көп болатындықтан,  киын күрделі жағдайларда   қоршаган ортаның сапасына тотенше (эксперттік) бағалау пайдалы. Бул күрделі экологиялық жагдайларда өздеріне жауапкершілік алып, шешім қабылдайтын жоғарғы маман-эксперттердің қолындағы жағдай.

Өндірістік  бақылау - зиянсыз өнімдер өндірісі ортасының экологиялық қауыпсыздығын сақтау талаптары мен нормаларын реттеу, өндірістің технологиялық режимдері жузеге асырылуын бақылау.

Экономикалық  бақылау -  қоршаған ортаға зиянсыз таза өндіріску және өнім өндіруге зор баға береді. Зиянды өндіріс пен зиянды өнім өндіруге  салық салмағын өсіре тусу қажет.

2.Қоршаған ортаның сапасын бақылау

Табиғи процестерді қауып-қатерсіз басқару өмір сүретін ортаның  сапасын  бақылауды нускайды. Экологиялық  бақылаудың дәрежесі қогамның экономикалық және мәдени дамуына баланысты. Қоғам  неғурлым дамыған болса қошаған  ортаның әлеуметтік-экологиялық  басқару процестерін жузеге асыру  соғурлым жоғары болады. Бақылау әдістерінің ішінде: тура тікелей бақылау, ол техникалық  системаларды пайдаланып атмосфераның, гидросфераның, топырақтың ластану факторларын, олардың физикалық, химиялық, биологиялық параметрлерін қадағалау арқылы қоршаған ортаның жағдайын бақылау.

Жанама  бақылау заңдық және әкімшілік тетіктерді  пайдалану арқылы жузеге асырылады.

Қолдан  жүргізілген бақылау - қолда бар қуралдарын пайдалану не болмаса автоматтық режимдегі құралдарды пайдалану арқылы автоматты түрде жузеге асырылады.

Бақылауды сараптау әдісі  бойынша бақылау контактық және дистанциялық болып бөлінеді. Дистанциялық сараптаудың контактық сараптау әдісінен айырмасы қоршаган ортаның жәйін ақпарат алуды тікелей байланыссыз аэрофотосъемкалар және космостық съемкалар арқылы жузеге асырады.

 Экологиялық бақлаудың  айқынсызығы көп болатындықтан,  киын күрделі жағдайларда   қоршаган ортаның сапасына тотенше (эксперттік) бағалау пайдалы. Бул күрделі экологиялық жагдайларда өздеріне жауапкершілік алып, шешім қабылдайтын жоғарғы маман-эксперттердің қолындағы жағдай.

Өндірістік  бақылау - зиянсыз өнімдер өндірісі ортасының экологиялық қауыпсыздығын сақтау талаптары мен нормаларын реттеу, өндірістің технологиялық режимдері жузеге асырылуын бақылау.

Экономикалық  бақылау -  қоршаған ортаға зиянсыз таза өндіріску және өнім өндіруге зор баға береді. Зиянды өндіріс пен зиянды өнім өндіруге  салық салмағын өсіре тусу қажет.

4.Қоршаған орта сапасын бақылаудың  әдістері мен тәсілдері

    Қоршаған ортаға әсерді бақылау  әдістері:

   1) тура тікелей бақылау, ол техникалық системаларды пайдаланып атмосфераның, гидросфераның, топырақтың ластану факторларын, олардың физикалық, химиялық, биологиялық параметрлерін қадағалау арқылы қоршаған ортаның жағдайын бақылау.

2)Жанама  бақылау заңдық және әкімшілік тетіктерді  пайдалану арқылы жузеге асырылады.

3)Қолдан  жүргізілген бақылау - қолда бар қуралдарын пайдалану не болмаса автоматтық режимдегі құралдарды пайдалану арқылы автоматты түрде жузеге асырылады.

  4)Бақылауды  сараптау әдісі бойынша бақылау контактық және дистанциялық болып бөлінеді. Дистанциялық сараптаудың контактық сараптау әдісінен айырмасы өқоршаган ортаның жәйін ақпарат алуды тікелей байланыссыз аэрофотосъемкалар және космостық съемкалар арқылы жузеге асырады.

   Экологиялық  бақлаудың айқынсызығы көп болатындықтан,  киын күрделі жағдайларда   қоршаган ортаның сапасына тотенше (эксперттік) бағалау пайдалы. Бул күрделі экологиялық жагдайларда өздеріне жауапкершілік алып, шешім қабылдайтын жоғарғы маман-эксперттердің қолындағы жағдай.

    Өндірістік бақылау - зиянсыз өнімдер өндірісі ортасының экологиялық қауыпсыздығын сақтау талаптары мен нормаларын реттеу, өндірістің технологиялық режимдері жузеге асырылуын бақылау.

    Экономикалық бақылау -  қоршаған ортаға зиянсыз таза өндіріску және өнім өндіруге зор баға береді. Зиянды өндіріс пен зиянды өнім өндіруге  салық салмағын өсіре тусу қажет.

    Қоршаған орта сапасын бақылаудың әдістері: Ақпараттыққа қоршаган ортаның параметрінің өзгеру мониторингі  кіреді. Ескертулікке-  экологиялық  экспертизаның әрқилы түрлері жатады.  Әкімшілік – ескертулікке - объектлер іс-әрекетінің мүмкін болатын ластауын тексеру: мемлекеттік экологиялық бақылау, өндірістік бақылау, экологиялық аудит тағы  баскалар жатады. Жазалау – тиым салудың әр түрі (өндіәрісті жабудан бастап айыпты адамдарға қылмысты іс қозғау), экономикалық және қаржылық ыкпал ету. Экологиялық бақылаудың объектлері, формалары, қурылымы мен әдістері « схемада көрсетілген.

Ақпарат әдістерге экологиялық мониторинг қіреді. Экологиялық мониторинг – табиғи қубылыстардың және антропогендік іс-әрекеттердің әсерінен қоршаган орта жағдайының өзгеруін бақылау, бағалау, тексеру және болжау жүйелері.  Қазақстандағы Мемлекеттік экологиялық мониторинг (қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингі) – табиғи және антропогендік факторлардың әсерінен қоршаған ортаның, табиғи ресурстардың жай-күйінің өзгеруін  бағалау, болжау және бақылау мақсатында олардың жай-күйін қадағалаудың кешенді жүйесі болып табылады. Қазақстанда экологиялық мониторинг қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингінің бірынғай мемлекеттік жүйесі (ҚОмТРМБМЖ) түрде жузеге асырылады. ҚОмТРМБМЖ –экологиялық  қауіпсіздікті, табиғи ресурстарды сақтауды, молықтыруды және ұтымды пайдалануды, сондай-ақ халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығың қамтамасыз ету мақсатында басқкарушылық және шаруашылық шешімдердің қабылдануы үшін қоршаган орта мен табиғи ресурстардыңжай-күйін байқауды,  сондай-ақ олардың нақты жайөкүйі туралы деректерге талдау жасауды қамтитын көп мақсатты ақпараттық жүйе. Қазақстандағы Мемлекеттік экологиялық мониторингі: қоршаған орта жай-күйінің, табиғи ресурстар, арнайы мониторинг түрлерін қамтиды.

Ескерту әдістері. ҚОӘБ –экопайдалану шенберінде шешім қабылдау  дайындығында экологиялық талаптарды есепке алу рәсімі, ал мемлекеттік экологиялық сараптама – экопайдалану шеңберінде шешім қабылдау  дайындығында экологиялық талаптар есебіне бақылау жүргізудің міндетті рәсімі.  Мемлекеттік экологиялық сараптама – ҚОӘБ жүрғізу тәртібін сақтауға бақылау қою формасы.

Әкімшілік – ескертулік әдістері. Қоршаган ортаны қоргау саласындағы мемлекеттік бақылау  (мемлекеттік экологиялық бақылау – МЭБ) Қазақастан Республикасында арнаулы өкілеттігі бар мемлекетік органдардың және лауазымды адамдардың қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану саласында жоспарлау бағдарламаларын, нормативтік – құқықтық актілердің ережелерін, талаптарын, нормативтерін және оларды іске асыру шараларын заң бұзушылықтың алдын алу, болдырмау және заң бұзганы үшін заңдарға сәйкес қуқықтық шаралар қолдана алатын мелекеттік қызмет.

Өндірістік  экологиялық бақылаудың (ӨЭБ) Арнайы табиғат пайдалануды жузеге асыратын жеке заңды тұлғалар өндірістік экологиялық бақылауды жузеге асыруға міндетті.

Экологиялық аудит әкімшілік – ескертулік  бақылаудың элементі.  Экологиялық аудит - бұрынгы не қазіргі кезде бар мәселелерді, ықтимал (потенциальный) экологиялық тәуекелдерді (риск) және осы іс-әрекеттің белгіленген тәртіпке сәйкесеместігің айкындау мақсатында жүргізілетін меншік объектінің (жылжымайтын мүліктің) не іс-әрекеттің жағдайы мен мәртебесің (статус) тексеру (зерттеу).

Жазалау – тиым салудың әр түрі (өндірісті жабудан бастап айыпты адамдарға қылмысты іс қозғау), экономикалық және қаржылық ыкпал ету. Экологиялық зандық жауапкершіліктің түрлеріне тәртіптік, әкімшілік, қылмыстық, материальдық (азаматтық) және экологиялық салалық ерекше жауапкершіліктері жатады.