Оттектің улы түрі. Антиоксидатты қорғау жүйесі

ОҢТҮСТІК  ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ФАРМАЦЕПТИКАЛЫҚ  АКАДЕМИЯСЫ

 

 

ФГЗ ЖӘНЕ  ХИМИЯ  КАФЕДРАСЫ

 

 

 

Тақырыбы:Оттектің улы түрі.Антиоксидатты қорғау жүйесі.

 

 

Орындаған:

 Тобы:

Қабылдаған:

 

 

 

Шымкент 2013

 

 

 

ЖОСПАР

 

І.Кіріспе 

Оттектің улы  түрлері. Антиоксиданттар

ІІ.Негізгі  бөлім 

А)Еріткі радикалдар.Еріткі радикалдардың қартайту әсері.

 Б) Биологоялық белсенді қосындылар антиоксиданттардың жүрек-қантамыры ауруларымен,нашар ес және қартаю процессімен күресу.

ІІІ.Қорытынды 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Антиоксиданттар

Антиоксиданттар (грекше: antі — қарсы және oxіs — қышқыл) — тотығуға қарсы және оны тежеу үшін қолданылатын заттар; ағзаның қартаюын бәсендететін қышқылдану процестерін баяулататын химиялық заттар.Антиоксиданттар – бұл химиялық қосылыстар тобы, олар басқа заттардың тотығу процесіне мүмкіндік бермейді немесе тоқтатады. Олардың басты қызметі организм үшін зиянды, біздің организмімізге бұзушы әсер ететін бос радикалдарды бейтараптандыру болып табылады.

Адамның күнделікті өмірінде организмінде көптеген химиялық реакциялар жүреді, осы реакцияның барлығы энергияны қажет етеді. Энергияны алу үшін организм әр түрлі  заттарды қабылдайды, оны босату үшін бір алмастырылмайтын компонент - оттегі қажет.

Оттегі органикалық  заттарды оттектендіреді, сонымен бірге  тағаммен организмге түседі сол арқылы бізге өмірлік күш береді. Бірақ  оттегі бізге қаншалықты қажет болса, соншалықты қауіпті. Дәл осы оттектендіру процесінде бос радикалдар түзіледі.

Ерікті радикалдар тордың(клетка) ішіндегі мембрананың  майына жиі әсер етеді.Мембрананың  өтгізгіштігі бұзылып,токсиндер тор (клетка) ішіне енеді,кейін тордың ыдырауына әкеп соқтырады.

20 ғасырда ксенобиотиктер (табиғаты бөтен заттар) көбейіп  кетті. Экологиялық  орта  ластанды. Адам    баласының  ағзасына  тамақпен, сумен,ауамен көптеген зиянды заттар енетін болды. Олар адам ағзасында жиналып, ерікті радикалдардың пайда болуына себепші болды,ал ерікті радикалдар адам ағзасына қарсы әсер етті.Ерікті радикалдар – бұл тұрақсыз оттегінің молекулалары немесе атомдары.Олар басқа молекулаларымен өзара химиялық әрекеттесуге түсіп олардың деструкциясына алып келеді.

Тұрақты молекулада ядроның қасында жұп-жұбымен электрондар  орналасады.Егер электрондардың саны азайып,электрон жұпсызқалса,ол тұрақсыз молекулаға айналады,яғни ерікті радикалдар пайда болады.Тұрақты болу үшін  << ерікті  радикал >> басқа молекуладан электрон << ұрлайды >> - организмде тұрақсыз молекулалар бірінен соң бірі дамып,<<домино әсері пайда болады >> - осының бәрі бұзылыстарға, дисгармонияға алып келеді.

Молекуланың электронды жоғалтуы – тотығу процесін дамытады.Адам ағзасының антиоксиданттар жүйесінің  көбейіп жатқан ерікті радикалдарымен күресуге күші жетпейді.

Ерікті  радикалдардың пайда болу себебі:

 

• Ластанған ауа 
• Шылым түтіні
• Тамақ өнімдері
• Қосындылар
• Кейбір дәрілер
• Дұрыс тамақтанбау
• Ультракүлгін сәулелер
• Рентген сәулелері
• Ыстық соғу
• Тіке күн сәулесі

Ерікті радикалдардың  қартайту процесінің негізін құрайтынының көптеген дәлелдері бар.Адам баласы 23 жасқа дейін өседі,23 жастан кейін адам ағзасының қартаюы басталады.Адамның жасы көбейген сайын ерікті радикалдардың саны көбейеді,олар көптеген бұзылыстарға алып келеді ,ауруларға сезімталдықты жоғарылатады,сыртқы қартаю белгілерінің пайда болуына әсер етеді. 65 жастан жоғары адамдарда ерікті радикалдар туғызған аурулар үлесі 40% дейін екендігі анықталды.

Бірақ молекулалардың,торлардың (клетка) тіндердің(ткань) тұрақтылығын қалыптастыратын,молекулаларға бос  электрондарды береттін заттар бар.Бұл  керемет заттар- антиоксиданттар.

Қартаю антиоксиданттар  мен ерікті радикалдардың санына байланысты:антиоксиданттардың саны ерікті радикалдардан неғұрлым көп болса,соғұрлым қартаю процесі тежеледі.Егер адам баласы осы білімді қолданып,өзінің ас үлесіне табиғи антиоксиданттарды және тамақ қосындыларын қосса,өзінің өміріне жасына қарамастан бір – екі жыл емес бірнеше көптеген бақытты және әсем жылдар қосады.

 

 

Синтетикалық  Антиоксиданттарға әртүрлі ароматты қосылыстар жатады:

 

 

Витамин

Витамин – адам мен жануарлардың тіршілігіне, олардың организміндегі зат алмасудың бірқалыпты болуы үшін аз мөлшерде өте қажетті биологиялық активті органикалық қоспалар. Витамин (латынша vіta – тіршілік) туралы ілімнің негізін 1880 ж. орыс дәрігері Николай Лунин салды.

Витаминдердің көпшілігі ферменттердің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады. Организмде үздіксіз жүріп жататын химиялық реакциялар, мысалы, ішкен тағамның, мал азығының ыдырап, қорытылуы, ферменттердің қызметіне байланысты. Тағамның құрамында витамин жеткіліксіз болса, адам әр түрлі ауруға шалдығады. Ал витаминді (әсіресе, А және D витаминдерін) шамадан тыс көп қабылдау организмнің улануына (гипервитаминоз) соқтырады. Ол көбінесе, жас балаларда жиі кездеседі.

Ең  көп таралған антиоксиданттарға  мыналар жатады:

A провитамині (бета – каротин) сәбізде, асқабақта, өрікте, қызыл бұрышта, қызанақта, ақжелкенде, қымыздықта, саумалдықта және салат жапырақтарында бар.

A дәрумені брокколиде, сәбізде,  саумалдықта, сүт өнімдерінде,  майда, жұмыртқаның сарысында  және майлы теңіз балығында бар.

E дәрумені өсімдік майларында, күнбағыс дәнінде, жаңғақтарда,  кебекте, жүгеріде және саумалдықта  бар.

C дәрумені (аскорбин қышқылы)  цитрустық жемістерде, кивиде, қызанақта,  брюссель қырыққабаты, қызыл бұрышта,  саумалдықта, қарақатта, жабайы  раушанда және құлпынайда бар.

Селен Бразилия жаңғақтарында, күнбағыс дәнінде, балықта және теңіз  өнімдерінде, сарымсақта, пиязда, қоңыр  күріште, бидай кебегінде және құс  етінде бар.

Полифенолдар зәйтүн майында, жүзімде, авокадода, салатта, қызыл  шарапта, көк, қызыл және ақ шайда бар.

В12 витамині – жасушаның бөлінуінде қатысады, Интенсивті бөлінетін ұлпалар: қан жасушалары, иммундық жасушалар, тері жасушалары мен ішек жасушалары оған тәуелді болады. Ол жүйке байланыстарының миелиндік қабықша үшін жауапты болып, оның жетіспеушілігі жүйкелердің бұзылуына әкеледі.

Өмірлік маңызы бар қызметтерді  – жүрек және тамырларды қабыну мен қышқылдану үдерістерінен қорғауды ынталандырады.  
 Жүрек өзінің жұмысы үшін оттегі керек болатын динамикалық орган болғандықтан, ол бос радикалдардың бұзу ірекетіне шалдығады. Бос радикалдар тұрақты жасушаларды зақымдап, холестеринді қышқылдатады. Ағзаның ажыратылмас бөлігі болатын холестериннің нағыз қышқылданудың нәтижесінде, ол жүрек ауруының дамуының қауіп факторына айналады. Трансфер Фактор Кардио құрамының СоQ 10, селен, мыс, цинк және А, С, Е витаминдері сияқты антиоксиданттар жүректің нәтижелі жұмысына мүмкіндік туғызады және тамырлар мен күре тамырларының тұтастығын сақтауға көмектеседі. 

Какаду өрігінің экстракты (Terminalia fedinandiana).Какаду өрігі - планетадағы құрамында С витаминін өте көп жеміс. Мысалы, какаду өрігінің 100 г С витамиінінің көлемі 3000 мг болса, апельсиннің сондай көлемінде бар-жоғы 50 мг ғана.

Камю-камю экстракты (Myrciaria dubia).Бүкіл жемістердің арасында С витаминінің екінші орындағы көзі. С витаминін сіңіруге ықпал ететін калий, минералдар мен аминқышқылдары кешенінің көзі. Камю-камю деген атпен танымал ағаш Оңтүстік Американың ылғал джунглилерінде өседі және экстремальды ауа райы жағдайына төзімді. 

Ацерола шиесінің экстракты (Malpighia glabra).Ацерола шиесі (барбадосс шиесі немесе анаржапырақты мальпигия) А және С витаминдерімен байытылған, қуатты антиоксиданттық қасиетке ие. Тиамин, рибофлавин, ниацин және минерал тұздар, әсіресе темір, кальций және фосфор көзі. 

 

Қара қарақат  экстракты (Ribes nigrum).Құрамында С витамині мен антиоксиданттардың жоғары деңгейі бар. Апельсиндер әрдайым бола бермейтін елдердегі негізгі С витаминінің көзі болып табылады. Қара қарақат өсетін жерлер - ортылқ және солтүстік Еуропа, сондай-ақ солтүстік Азия. 

 

Анар экстракты (Punica granatum).Бұл жеміс құрамында витаминдер өте көп болғандықтан, «супержеміс» деп танылған. Ғасырлар бойы тотығу күйзелістерінің әсерін азайтуға көмектесу үшін қолданылып келеді. С витаминінежәнебасқа, калий мен В5 витаминінқосаалғанда, витаминдер мен антиоксиданттарға бай.

Арган ағашы  ұрығының экстракты (Argania Spinosa).Тікенекті аргания (темір ағаш) тек Марокконың оңтүстігінде өседі және зәйтүн ағашына ұқсас. Күрделі климаттық жағдайларға сирек кездесетін төзімділігіне байланысты, бұл ағаштарды шөл далаға айналуға кедергі ретінде егеді. Бұл жемістің сүйектерінен алынатын бағалы май қанық май қышқылдарына бай және тотығуға төзімді. Ол ғасырлар бойы тері және шаш күтіміне арналған құралдарда қолданылып келді.

Isoclin француз  клиникалық зерттеулер ұйымының  терапевтері қауын шырынының  адамды психологиялық күйзелістерден  арылтуға әсері барын анықтады. Мұның себебі: қауын құрамында  антиоксидантты ферменттер тобына  жататын дисмутаз супертотығының көп болуы.

Дәрігерлердің дәлелдеуінше, бұл ферменттер адам ағзасын жоғары токсикалық қышқыл радикалдардан  қорғайды. Барлық жасушалардың тотығу процесінен мұқият қорғалуы өз кезегінде  ішкі күйзеліс белгілерін жоюға қауқарлы. Өйткені психологиялық стрестер жасушаішілік қышқылдану құбылыстарымен тікелей байланысты екен. Ғалымдар қауынның адам ағзасына шипасы барын дәлелдеу үшін бір топ адамға 28 күн бойы сынақ жүргізді. Зерттеу нәтижесінде «қауын құрамында болатын химиялық заттар мен дәрумендердің әлсіздік, күйгелектік пен ұйқысыздықты жоюға да әсері бар» деген қорытынды шығарылды.

 

• Қара шайды көп ішетін адам қатерлі ісікке шалдықпайды
• Үш кесе қара шай адамды мидың қатерлі ісігінен, инсульт пен жұқпалы аурулардан қорғайды. Лондон университеті жанындағы Фармакология мектебінің фитохимиктері қазақтың «моторына» айналған сусынның тағы біраз емдік қасиеті барын анықтады.
• TheDailyMailбасылымыныңхабарлауынша, лондондықғалымдартәуліктіңүшмезгіліндеішілгеншайдыңадамағзасынқауіптіауруларданқорғайалатынындәлелдеген.
• Профессор Симон Гиббонстыңмәліметінше, шайдыкүнделіктітұтынатынадамдармидыңқатерліісігі, инсульт сияқтыауруларғамейлінше аз шалдығады.
• Сондай-ақолардыңағзасытүрліжұқпалыауруларғатөтепбереалады.
• Ғалымдарәсіресесүтқосылмағанқарашайдыңқұрамындағыантиоксиданттардыңағзағапайдасыкөпекенінайтады. Өйткенісүтқұрамындағыақуызхимиялықреакциялардыңоңәрекететуінекедергікелтіреді.
• Шоколад пен какао жемісшырындарынақарағандапайдалырақ. Америкалықғалымдарағзажасушаларыүшінқажеттіантиоксиданттардың шоколад құрамындакөбірекекеніндәлелдеді.
• TheDailyTelegraphбасылымыныңхабарлауынша, қоюшоколадтыңқұрамдасзаттарыжасушалардыңқышқылданупроцесінтежейді. Мұныңәсеріненадамағзасықатерліісік пен жүрекауруларынатөзімдікеледі. Бұрынтабиғижемісшырынықұрамындаантиоксиданттаркөпделінетін. Бірақғалымдаронкологиялықаурулардыңалдыналуда какао ұнтағы мен қоютүстішоколадтыңәлдеқайдапайдалырақекенінайтыпотыр.
• Алманыүнеміпайдалануішекқатерліісігінің даму қауіпіназайтуымүмкін.
• Польшаныңғалымдары 592 онкоаурулар мен 765 денісауадамдарарасындасалыстырмалызерттеулержүргізді. Зерттеубарысында, біріншітоптағылараптасына 9,5, екіншітоптағылар - 11 өлшемдежемісжегеніанықталды.
• Ішекқатерліісігімен ауру мүмкіндігікүніне 1 алмаданжегенадамдардатөменболған. Біралмаданартыққабылдағанадамдардааурудың болу қауіпітеңжартысынадейінтөмендеген.
• Алманыңосындайқасиеттерінғалымдаржемісқұрамындағыфлавоноидтар-оттегіұстайтынгетероциклдікқосылыстарменбайланыстырады. Олар антиоксидант ретіндеәсеретіп, бос радикалдардыңұлпағаәсерінтөмендетіп, ісікторшаларыныңкөбеюінтоқтатады.
• Алма қабығындаантиоксиданттарішкіжұмсағынақарағанда 5 есе мол, сондықтанғалымдаралманықабығынантазартудыжөндепсанамайды.
• Жүзімдәндеріненжасалғаншырыннемесесығындыадамзатқабелгіліантиоксиданттардыңішіндееңқуаттысыболыптабылады (еркінрадикалдардыжинаушы) – ол С дәруменінен 20 есе, ал Е дәруменінен 50 есекүштірек!!! ANGEL-денжасалғанжүзімдәндерініңсығындысыныңтазалығы - 95%-дықұрауымүмкін.
• Жүзімдәндеріненжасалғансығындыойлауәрекетінжақсартадыдепесептеледі, өйткеніолқан мен мидыңарасындағытосқауылданөтеалатынбірнешеантиоксиданттыңбіреуі, не тіпті тек соныңбірөзіболыптабылады.
• Құлпынайжасушаныңқұрылымынқорғайтынжәнежасушаныңзақымдануыныңалдыналатынантиоксиданттардыңкөзіболыптабылады. Олжүрекжәнеісікауруларынан, қабыну мен артриттенсақтайды.
• Құлпынаймидыңжасерекшелікауруларымен ауру қаупінтөмендетеді, холестерин деңгейінтөмендетедіжәнекөкбауыр мен ұйқыбезінқорғайды. Құлпынай В, С дәрумендерінің, магний, калий, йод, марганец, мыс және Омега 3 май қышқылыныңбастыкөзіболыптабылады.

 

 

 

 

 

 

 

Т Е  С Т

1. Эндогенді антиоксиданттар  . . .  бөлінеді.

1. 2

2. 4
3. 6
4. 5
5. 9

2. Антиоксиданттар ... бөлінеді.

1. 2
2. 4
3. 6
4. 8
5. 1

3. Оттегінің аллотропиялық түр өзгерісі.

1. озон
2. сутегі
3. көміртегі
4. азот
5. қышқыл

 

4. О– элементтердің периодты жүйесінің . . . -тобындағы химиялық элемент.

1. IV

2. V
3. II
4. VI
5. III

5. О– элементтердің периодты жүйесіндегі реттік нөмірі:

 

1. 8
2. 3
3. 7
4. 6
5. 5

 

 

 

 

 

 

Т Е С Т  ЖАУАПТАРЫ

 

 

 

1-А

2-А

3-А

4-А

5-А

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ГЛОССАРИЙ

 

Антиоксиданттар (грекше: antі — қарсы және oxіs — қышқыл) — тотығуға қарсы және оны тежеу үшін қолданылатын заттар; ағзаның қартаюын бәсендететін қышқылдану процестерін баяулататын химиялық заттар.

Витамин – адам мен жануарлардың тіршілігіне, олардың организміндегі зат алмасудың бірқалыпты болуы үшін аз мөлшерде өте қажетті биологиялық активті органикалық қоспалар.

В12 витамині– жасушаның бөлінуінде қатысады.