Биогенді элементтер

    Медицинада  қосылыстарын қолданып қана қоймай металл сынап пен оның буы да қолданылады (сынап термометрлері аппаратында).

3. VIB және VIIB тобының d-элементтері

    Хром. Хром – өсімдік және тірі ағзаның негізгі құрамды бөлігі. Хромның биологиялық активтілігі оның иондарының комплекс түзуге бейімділігі. Мысалы, Сг³⁺ ионы нуклеин қышқылының құрылысының тұрақтануына қатысады.

    Хром  қосылыстары улы, сондықтан медицинада қолданылады.

    Молибден. Молибден ағзаға жат заттардың заласыздануына қатысатын ферменттердің құрамында кездеседі. Ағзада фторды ұстап қала отырып, кариестің дамуын болдырмайды, сонымен қатар темірдің бауырдағы метоболизміне кедергі келтіреді. Молибден пуриндердің ыдырауын жетелдетеді және ағзадан несеп қышқылын бөліп шығарады, сонымен подаграны болдырмайды.

    Молибденнің тапшылығында ауыз куысының, қызыл иекті дерттердің дамуы мүмкін, рактың даму қаупі жоғарылайды.

    Марганец. Марганец – микроэлемент, Мп²⁺ ионының биогенді функциясы – ферменттер активтілігін реттеуге қатысуы. Сондықтан Мп²⁺ ионның биологиялық әсері кең: қан айналымы, минералды алмасу, өсу, көбею т.б. Сонымен қатар Мп ²⁺ ионы нуклеин қышқылдарының құрылымын тұрақтандырады.

    Медицинада  КМnО₄ калий перманганаты қолданылады. Бұл жараларды жууда, тамақты шаюда антисептик ретінде қолданылады. 

4. VIII топтың d-элементтері

    Темір. Биоэлементтердің ішінде тіршілік үшін негізгі маңызы бар элементтердің бірі – темір, ол ағзадағы каталитикалық процестердің активаторы және қандағы газдардың тасымалдануы процесіне қатысады. Ересек адамның ағзасында 3,5 г темір болады. Оның көп бөлігі эритроциттердің демалатын пигментінде, яғни гемоглобинде болады. Гемоглобин – күрделі ақсыл, оның молекуласы екі бөліктен ақсылды (глобин) және темірден тұрады. Адам ағзасына темір жетіспеген жағдайда адам анемия ауруына шалдығады, шаштың ағаруы және түсуі, сүйектің қақсауы байқалады.

    Анемияда,   адам   ағзасы   әлсірегенде   темірдің   келесі препараттары қолданылады:

1. Темірдің аскорбинаты (II)
2. "Ферроплекс"   (аскорбин    қышқылы мен   темірдің   (II) сульфаты)
3. Темостимулин", "Гематоген"
4. Алоэ мен темір топшасы

    Кобальт. Со³⁺ ионы В₁₂ (кобаламин) витамині құрамына кіреді. Бұл витаминдер құрамына кіретін жеке металл В₁₂ қан айналымында тек эритроциттер түзілуі үшін қажет.

    Ағзада  В₁₂ жетіспеуі анемия (қан аздық) туғызады.

    Кобальттің  радиоактивті изотопты (⁶⁰СО) қатерлі ісік ауруларын емдеуге қолданылады. 

5. Қорытынды

    Соңғы жылдарда әлемдік жаһандану үрдісінде  табиғатта тепе-теңдік жағдайында сақталып  тұрған кейбір химиялық элементтердің  адам ағзасында бірден көбейе түсуі  және ағза үшін маңызы бар элементтер мөлшерінің кеміп кетуі байқалуда. Химиялық элементтердің барлығы да  тиісті мөлшерден артық болса немесе азайып кетсе адам ағзасына кері әсер ететіні анықталған.

    Адамның ағзалары химиялық элементтерді әр түрлі  концентрлейді, яғни микро-және макроэлементтер  мүшелер мен ұлпаларда әркелкі  таралады. Элементтер кейбір мүшелерге тән болып табылады және онда концентрациясы жоғары болады. Мысалы, мырыш – қарын асты безінде, йод – қалқанша безінде, фтор – тіс кіреукесінде, алюминий, мышьяк, ванадий – шашта, кадмий, сынап, молибден – бүйректе , қалайы – ішек ұлпаларында, стронций – қуық безінде, сүйек ұлпасында, барий – көздің пигментті қабатында, бром, марганец, хром – гипофизде және тағы басқаларда жиналады.

    Химиялық  элементтердің ағзадағы мөлшерінің өзгеруіне әр түрлі аурулар әсер етеді. Мысалы, рахитпен ауырғанда фосфорлы – кальцийлі алмасу бұзылады да ағзадағы кальцийдің мөлшері төмендейді. Нефритпен ауырғанда электролитті алмасудың бұзылуының әсерінен ағзадағы кальцийдің, натрийдің, хлордың мөлшері азаяды да магний мен калий көбейеді.

    Химиялық  элементтердің негізгі бөлігі адам ағзасына тағаммен кіреді. Сондықтан қоректік зат, оны пайдалану барлық тірі организмге тән қасиет. Қоректену нәтижесінде  ағзада көптеген биологиялық, химиялық және физикалық үрдістер, яғни, көбею, өсу, даму, еңбек ету, т.б. жағдайлары болады. Адамның денсаулығы дұрыс болып қалыпты  өмір сүру үшін ең қажеттісі — қоректік заттың мөлшері, сапасы, ағзаға ену мөлшері міндетті түрде тиісті деңгейде сақталуы керек. Әрбір қоректік заттың энергетикалық балансын сақтау ең басты шарт болып табылады.

                 6.Қолданылған әдебиеттер

1. Электронды энциклопедия – http: /kk.wikipedia.org/
2. Ә.К.Патсаев, С.А.Шитыбаев, Қ.Н.Дәуренбеков «Бейорганикалық және физколлоидтық химия», Шымкент, 2004
3. З.С.Сеитов «Биохимия», Алматы, 2000
4. «Қазақстан» энциклопедиясы, І, ІІ, ІV, VІ том
5. Т.С.Сейтембетов «Химия», Алматы, 1994