Компаниядағы дивидендтік саясатты басқару

Табысты үлестіру арнайы саясат таңдалуы қажет (оның негізі дивидендтік  саясат) компанияның табысын басқару  саясатын таңдау қиын. Бұл саясат компанияның стратегиясын айқын көрсетеді, нарықтық бағасының жоғарлауына әкеледі, инвестициялық ресурстың қажеттілігін қалыптастырады, персоналдың және меншік иелерінің материалдық қабілеттілігін қамтамасыз етеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 1 – Табысты үлестірудегі негізгі бағыттары*

*Амирқанов Р.Р «Қаржы менеджментін басқару» 144 б.

Табысты үлестіру саясатын қалыптастыру процесінде ескрту қажет  меншік иелерінің кері мотивациясын (акционерлердің, салымшылардың)- алынған ағымдағы жоғары табысты немесе перспективалық көлемінің ұлғаюы.[9]

Компания табысты үлестіру саясатын қалыптастыру процесінде қамтамасыз етеді келесі бағыттарды (Сурет 1). Ең негізгі мақсат табысты үлестіру саясаты, компанияның басқаруында қалған, капитализацияланған үйлесім арасында оңтайландыру және даму стратегиясының өткізуді қамтамасыз ету есебінің бір бөлігі және нарықтық бағасының өсуі.

Компанияның табысын  үйлестіру саясатын қалыптасытыру келесілер арқылы шешіледі:

• Инвестицияланған капитал меншік иелеріне табыс нормасын

қамтамасыз ету;

• Капитал табысының бірр бөлігі есебінен компанияның даму

стратегия мақсатының басымдылығын қамтамасыз ету;

• Еңбекті ынталандыруға және қосымша персоналға әлеуметтік

қорғау;

• Қажетті резерв көлемін және басқа да қорларды қалыптастыруды

қамтамасыз ету.

Компанияның табысын  үлестіру келесі өткізу есебінен қарастырылады. Үлестіру процесі келесі принциптермен  жүзеге асырады.[10]

Компанияның табысын басқарусаясаты жалпы табысты үлестіру саясатыменбайланысты. Табысты басқару саясатыың мақсаттары мен міндеттері табысты үлестіру саясатының мақсаттары мен міндеттері сәйкес келуі керек, табысты үлестіру туралы есеп беру кезеңінде алдағы табысты қалыптастыру кезеңін айқындайды.

Есепке мүдде  басымдылығы және компанияның меншік иелерінің менталитеті.

Табыс, кәсіпорынмен қалыптасады, салық төленгеннен кейінгі қаражаттарды басқарады, меншік иелеріне жатады, сондықтан  оны үлестіру олармен анықталады. Меншік иелерінің менталитеті үлкен табыс алуға бағытталады немесе инвестицияланған капиталдың өсу темпін жоғарлауын қамтамасыз етеді, табысты үлестіру үйлесімінің негізі- капитализацияланған және қолданылған бөлігінің арасында. Бұл үйлесім өзгері мүмкін, кәсіпорын ішкі және сыртқы қызметінің өзгеруіне байланысты.

Табысты үлестіру саясатының тұрақтылығы. Табысты үлестіру барлық принципі саясаттың әзірлеу ережелерінің негізі, ұзақ мерзімді болуы керек. Үлкен акционерлік компанияларда бұл процес сақталуықажет, өйткені акционерлер санының көптігімен байланысты (бұл акционерлерге дәйектіленген шешімді қабылдауға көмектеседі). [11]

 

 

2.2 Табысты үйлестіруге әсер ететін  фактор

 

Фактордың пайда болу сипатын екі топқа бөлуіне  болады: а) сыртқы (кәсіпорынның сыртқы қызметін айқындайды); б) ішкі (кәсіпорынның шаруашылық қызметін айқындайды);

Оны 2- суреттен көруге болады:

Сыртқы фактор шектеулі жағдайда қарастырады, табысты үлестіру үйлесімін қалыптастыру шекараларын  айқындайды. Осы фактордың негізгілері:

Құқықтық шектеулер. Заң нормаларымен анықталған жалпы қаржылық және тәртібі, табысты үлестірумен байланысты. Қолдануда басымдылықты қалыптастырады (салық және басқада аударымдар) нормативтік параметрлерді орнатады мыналарда (салық ставкасында, табыс есебінен алынатын міндетті аударымдар мен алым; резервтік қордағы минималды аударымдар ставкасы т.б).

Салықтық жүйе. Жеке салықтағы нақты ставка және салық жүйесіндегі жеңілдіктер табысты үйлестіру үйлесіміне әсер етеді. Жеке тұлғалардың табысына салынатын салық деңгейі төмен шаруашылық қызметінен және кәсіпорын мүлкіне қарағанда, капитал қолданылу үлесінің көбеюіне әкеледі. Кейде керісінше егер қайта инвестициялауда табысты салық жүйесінде кейбір жеңілдіктер қарастырылады. Қайырымдылыққа және және басқа да мақсаттарға табысты қолдану формасында ынталандыру алғы шарттарында қолданылады.

Инфляцияның қарқыны. Болашақта табысты тәуекелді құнсыздану факторы, меншік иелеріне ағымдағы табысты төлеуге бағытталған. Бірақ кәсіпорын инфляциядан қорғалған өнімін шығарса (әр өнімге жеке баға, тәжірибеде көрсеткендей инфляция қарқыны озық болуы мүмкін) немесе инвестициялық жоба материализациялану капитал жоғары деңгейін қамтамасыз етеді. Ең негізгі шарт меншік иелеріне ағымдағы табысты төлеу, инфляция индексіне алдағы кезең есебіне түзетулер енгізу алғы кезеңге қатысты.

Тауар нарығының  конъюнктурасының сатысы. Нарық конъюнктурасының жоғарлау кезеңінде кәсіпорын өз өнімін өткізеді табысты капитализациялау тиімді процесті үлестіру өседі. Мұндай жағымды фактор капиталды қайта инвестициялау келесі кезеңде көп табыс алуы мүмкін. өткен кезеңге қарағанда.

«Ашықтылық» қор нарығы. Акционерлерге табысты үлестіру ақпаратын қолдану және акцияға дивиденд төлеу деңгейі капиталды қайта инвестициялау жылдам шешім қабылдауда (дивиденд деңгейі төмен) немесе қосымша акцияларды сатып алғанда (дивиденд төлеу деңгейі өседі). Сондықтан жоғарғы деңгейі «ашықтылық» қор нарығында табысты үлестіру шешімін ескеру қажет, акция катеровкасына нарықтық бағасы өзгереді. Мұндай «ашықтылық» жоқ болғанда «кешігі уақытының факторына» әкеледі.[11]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 2 – Компанияның табысын үлестіруге әсер ететін, негізгі факторлардың жүйесі*

*И.А Бланк « табысты басқару» Киев 1999ж., 436 бет

 

Инвестицияланған  капиталды ортанарықтағы норма  табысы. Қолдану үйлесімін тиімді қалыптастырады және табысты қайта инвестициялауда, басқару шешімдерін қабылдаукритерилері. Табыс деңгейінің орта мерзімді төмендеуі капиталға табыс үлесінің өсу тенденциясы, тұтынуға бағытталған. Капиталды қайта инвестициялау тиімді қолданылуының өсу көрсеткіші т.б табыстың бір бөлігінің капитализациялануының өсуі.  

Қаржы ресурстарын  қалыптастырудың ішкі көздері. Кәсіпорын қаржы ресурстарын қалыптастырудың ішкі көзі, төмен құнның шарты, капитализациялаудың орташа құны. Үлкен көлемде табысты үлестіру меншік иелерінің арасында және персоналдың, инвестициялық қажеттілігін қанағаттандыруесебінен қаржыландырудың ішкі көзінің альтернативасы. Кәсіпорынның ішкі капиталын қалыптастыруына шектеу болғанда немесе капитал құнының деңгейі тартылған бағасы көтеріңкі , кәсіпорын құралған, табысты инвестициялық мақсатта қолдануы тиіс.[12]

Ішкі фактор. Табысты  үлестіру үйлесіміне негізгі қызмет атқарады, қолдануға және қалыптастыруға рұқсат береді; нақты шараларға және сол кәсіпорын шаруашылық нәтижесіне. Осы фактордың негізгісі:

Кәсіпорын меншік иелерінің менталитеті. Кәсіпорын табысын үлестіру саясатының типін нақты қалыптастыру көрсеткішіннің негізгісі (дивидендтік саясат). Егер меншіктенуші (акционер) ағымдағы пайданың ағылып келуі қажет болса немесе болашақ кезеңдегі пайда ұзақ мерзімді күтуімен байланысты.

Өтімділік қызметінің деңгейі. Табысты үлестіру үйлесімін еркін қалыптастыру әсерін айқындайды. Шаруашылық қызметтің өтімділік деңгейінің төмен (табысты үлестіру соммасының аз болуына қатысты) үйлестіру үйлесімінің еркін қалыптастыруды шектеу. Табыстың анықталған бір бөлігі «байланысты» меншік иелерінің міндетті келісім шартында (артықшылықты акцияға дивиденд төлеу деңгейі) персоналмен (әлеуметтік қорғау формасы) немесе құқықтар нармативтер бекітілген (резервтік қорды қалыптастыру). Сондықтан үлестірген табыстың қалған бір бөлігіне әсер етпейтін үйлесімді қолдану.

Инвестициялық жоғарғы табысты жобаны өткізу мүмкінд. Егерде кәсіпорын портфелінде дайын жоба болса, ішкі пайданың ставкасын капиталдың орта құнынан көтеріңкі, мұндай жобалар қысқа мерзімде жүзеге асыруға болады капитализацияланған табыстың үлесінен (басқа да тең шаралар өсу қажет).

Кәсіпорын өмірлік  циклының сатысы. Кәсіпорын өзінің өмірлік циклында даму үшін көп қаражаттарды инвестициялайды, меншік иелерінің төлеуді шектеу. Сол уақытта кәсіпорын кепілдену сатысында нақты инвестициялау сферасының қызметін бәсеңдетеді, тиімді несиелік ресурстардың шарттарын тарту қажет, үлкен төлемдерді қамтамасыз етеді.

Қаржы леверидж коэфицентінің деңгейі. Егер кәсіпорын өсу коэффицентін есебінен қаржы леверидж нәтижесін көтеру мүмкін қаржылық тұрақтылық деңгейін төмендетпейді, қолданылатын табыстың үлесін үлестіру процесінің көтеріңкі болуы мүмкін. Кейде керісінше жоғарғы коэффицентінен тыс және қаржылық өтімділігін өсуін қамтамасыз етпейді, займдық капитал қолдану көлемінің төмендеуі, операциялық қызметтің көлемінің қысқаруына әкеледі, кәсіпорын мәжбүрлі табыстың бір бөлігін капитализациялауға.

Басқару концентрациясының  деңгейі. Меншік капиталының қажеттілігін оңтайландыру бөлігі. Кәсіпорын капиталының тартылған ішкі көздеріне қаржылық бақылауды және басқаруды жоғалтып алу қауіп- қатері, бұл процесте табысты үлестіру капитализациясы елеулі өседі. Тек қана елеулі шарттың ішкі қаржы көлемінің өсуі кәсіпорынның капитал көлемінің дамуын бақылайды, кәсіпорын нақты басқаруын қамтамасыз етеді.

Кәсіпорынның  ағымдағы төлем қабілеттілігінің деңгейі. Ағымдағы төлем қабілеттілігінің деңгейі төмен шаралар, кәсіпорын міндетті қаржылық мұқтаждығын тұтыну табыстарын үлестіру үлкен көлемде бағыттау мүмкіндігі. Өтімді активтердің деңгейінің төмендеу мәнділігіне әкелуі мүмкін, ағымдағы төлем қабілеттілігін қолдау, сонымен қатар кәсіпорын банкроттық қауіп қатері өседі. Қаржылық тәуекел позициясын төлем қабілеттілігінің төмендеуінің қауіп- қатері, дивидендтік төлеу деңгейінің төмен акцияның нарықтық бағасына кері әсерін тигізеді.

Персонал саны және қолданыстағы пограмманың табысқа  қатысушылары. Персонал саны көп болған сайын кәсіпорын қатысты персоналын міндетті келісім шарт көлемін табыста өседі, табысты тұтыну бөлігінің үлесі жоғары болуы қажет. Бұл фактор ішкі үйлесімінің тұтыну табысының бір бөлігін үйлестіреді- кәсіпорын персоналы мен меншік иелерінің арасында.

Операцияларды жүзеге асыратын тәуекелділік деңгейі  және қызмет түрлері. Егер кәсіпорын агрессивті саясатын ұстанса жеке қызмет сфераларында немесе шаруашылық операцияларда жоғарғы тәуекел деңгейінің көлемі, табыстың көп бөлігін резервтік және басқа да сақтандыру қорларын қалыптастыруға бағытталған. Кәсіпорын шаруашылық қызметінің тәуекелі жоғары банкроттық қауіп- қатері бар, сондықтан сақтандыру қажет.

Қаржы ресурстарын  қалыптастырудыі ішкі көздерінің альтернативасы. Егер инвестициялық ресурс қажеттілігі болса, операциялық қызметтің межелегенін қамтамасыз етеді, ішкі көзінің альтернативасын қанағаттандыруды қалыптастыруы мүмкін, (амортизациялық аударымдар, қолданылмаған машиналарды жабдықтау реализация т.б) табыстарын ұлғайту мүмкіндігі бар.

Инвестициялық программаларды және жобалардың аяқталуын  жылдамдату. Инвестициялық программа мен жобалардың ерте қолданылғаны, шаруашылық диверсификация товар қызметінің немесе регионалмен байланысты, негізгі операциялардың қор құрлымыныңжаңаруы, жаңа технологияға ауысу және кәсіпорынның басқа да стратегиялық бағыттардың дамуы, бәсекелестік нығайған сайын жылдам аяқталуын талап етеді, нарық конъюнктурасын өзгертеді. Инвестициялық ресурс жетіспегенде реализацияның өткізу жылдамдығы тұтыну табысының жоғарғы деңгейінен бас тартады, капитализациялану үшін пайдаланылады.[13]

Табысты үлестіру принципімен  факторы, шарттастырылған, кәсіпорын табысын үлестіру саясатының дивидендтік саясатын нақты типін қалыптастыруға рұқсат береді, мақсаттарын қалыптастыруға және кәсіпорын болашақта даму кезеңінің мүмкіндігі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 ТАРАУ. «KEGOC» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ

ТАБЫСТАРЫН  ҮЙЛЕСТІРУ ЖӘНЕ ДИВИДЕНДТІК САЯСАТЫН ТАЛДАУ

 

Бұл бөлімде «KEGOC» Акционерлік  Қоғамының баланс активтерінің орналасуына  және құрамына талдау жүргізіліп, табыстар үйлестіруін сипаттайтын көрсеткіштер анықталды. Сондай-ақ компанияның дивидендтік саясатына талдау жүргізілді.

«Электр желілерін басқару  жөніндегі Қазақстан компаниясы «KEGOC» (Kazakhstan Electricity Grid Operating Company) акционерлік  қоғамы «Қазақстан Республикасының  энергетика жүйелерін басқаруды  құрылымдық қайта құру жөніндегі кейбір шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 28 қыркүйектегі № 1188 қаулысына сәйкес құрылды.

«KEGOC» АҚ-ның бастапқы мемлекеттік тіркелу күні — 1997ж.11 шілде.

Мекенжайы: Қазақстан  Республикасы, 010000, Астана қ., Сарыарқа ауданы, Бейбітшілік көш., 37.

Қазақстан Республикасының  Үкіметі «KEGOC» АҚ құрылтайшысы болып  табылады. «Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 28 қаңтардағы № 50 Жарлығын іске асыру жөніндегі шаралар туралы»  Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 23 ақпандағы № 117 қаулысына сәйкес «KEGOC» АҚ акцияларының мемлекеттік пакеті «Самұрық» мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі Қазақстан холдингі «АҚ-ның орналастырылатын акцияларын төлеуге тапсырылды. 2008 жылдың 13 қазанынан «Қазына» Тұрақты даму қоры» мен «Самұрық» Мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі Қазақстандық холдингінің «қосылуы арқылы Қазақстан Республикасы Президентінің 2008 жылғы 13 қазандағы № 669 Жарлығымен «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры» құрылды.[20]